JALǴYZDYQ... Bul, bir - kúrdeli kategorıa. Desek te, Táńiri jar bolsa, taıaý ýaqytta baspa betin kóretin "Ańqyl" atty kóptomdyq kitabymyzdyń osy taqyryp jónindegi tolǵamdarynan qysqa da nusqa bir-eki sózdi kópke jarıa etelik.
"Jalǵyzdyq" degen uǵym bolǵanmen de, "Jalǵyzdyq" dep ataýǵa ylaıyq qubylys múlde joq. Dýalızmge súıensek te - solaı. Biraq, ony da árkim ár saqqa júgirtýge áýes. Al, jalpy, Sheksizdiktiń de bir sıpaty - sheksiz ózara baılanys. Biz ol jaıynda da ár "bilgishpen" daýlasyp jatpaımyz. Bizdiń búgingi paıymdamaǵymyz - adamǵa qatysty jalǵyzdyq uǵymy. Demek, suraq mynadaı: "Adamǵa jalǵyzdyq tán be?". Babalarymyzdyń myńdaǵanjyldyq dana dúnıetanymyna súıensek: "ár adam - perishteli-saıtandy" birtutastyq. Belgili bir mólsherde, "androgınıa" deýimizge de bolady. Ol ekeýiniń adamtanýdaǵy termınologıalyq sandaǵan shartty ataýlarynyń bir juby - "Ańqyr" (qosh ıisti erkek perishte,.) men "Múńkir" (sasyq urǵashy perishte,.)". Sol ekeýi ǵumyr boıy, "ıtjyǵys kúıde, ózara kerisedi de jatady". Ol ekeýinsiz oı oılap, pikir túıýdiń ózi esh múmkin emes. Tipti, ár pendeniń kórer túsinde de solaı. "Qabir talqysyndaǵy tergeýshi eki perishte" de - "pendeniń ekijúzdiligi" degen uǵymnyń qalyptasýyna negiz bolǵan sol ekeýi. Aýyzeki tilde "Náńkúr-Múńkir" atalyp júr. "Náńkúr" ataýynyń túpnusqasy - "Neańqyr" (qosh ıisi joq Ańqyr).
Já, bul jerde biz "Jalǵyzdyq - Qudaıǵa ǵana jarasar" paıymyn da eskermeı kete almaımyz. Qudaı "jalǵyz" ba? Joq. Eń qudyretti Aqyl-Es İıesi retindegi Qudaı da - "qos Qudaı birtutastyǵy". Qazaq Tilinde (dúnıetanymynda) olardyń kóptegen ataýlarynyń saqtalyp qalǵandyǵy da sondyqtan. Bir mysal: "Abaı" (Baı: "kúıeý Qudaı") jáne "Umaı" ("Maı" dep te atala beredi). Sol "birtutas qos Qudaıdyń" "múńkirliginiń" ózi de qandaıda bir "qudyretti Jupar Ene-Qudaı" sıpatynda. Ol óziniń tutas "zulymdyq" bolmysymen "qudyretti Ańqyr Ata-Qudaı" atalýǵa ylaıyq "Qosaǵyna" máńgi-baqı adal da kemel qyzmet etedi". "Qarama-qarsylyqtyń tań-ǵajaıyp jasampaz jupar gramonıasy" degenińiz - sondaı keremet. Eger, kez kelgen pende balasynyń "Ańqyry" men "Múńkiri" de sondaı ǵajap ózara úılesimge jetisken bolsa, onda sol pendeler qoshperishtelik rýhanı kemel deńgeıge kóterilgen bolar edi...".
Baba dúnıetanymǵa súıene, jalǵyzdyq týraly aıtpaq bolǵan bir-eki sózimiz - osymen támám. Endi, osy taqyrypqa oraı, biz ózimizdi dattaýshylarǵa kezek beremiz. Aıtyp qalsyn! Pendelik "Ańqyr men Múńkirdiń" ózara talas-tartysy áli kópke deıin sozylady!..
Tynyshtyqbek Ábdikakimuly, facebook
