Búkil tirshiliktiń kúretamyry jol ekendigi sózsiz. Sondyqtan da kez kelgen el jol sapasyna qatty kóńil bólgen. Qazaqstan da bul oraıda joldyń sapaly salynýy men onyń qaýipsizdigine zor mańyz berip keledi. Aqıqatyn aıtý kerek, bul oraıda elimizdiń geografıalyq jaǵynan Azıa men Eýropa qurlyǵy aralyǵynda ornalasýynyń ózi Qazaqstanǵa tıimdiligin kórsetip otyr. Óıtkeni, elimizdiń barǵan saıyn tranzıttik áleýeti artyp keledi. Onyń ústine teńiz arqyly saýda jasaǵannan góri Qazaqstan terıtorıasy arqyly tranzıttiń áleýetti júzege asyrý basqa elderge de tıimdi bolyp tur. Óıtkeni mysaly, Qytaıdan shyqqan júk kóliginiń Qazaqstan arqyly Eýropaǵa jetýi yńǵaıly. Jol da, ýaqyt ta, ketetin shyǵyn da qysqarady.

Rasynda 100 naqty qadam Ult josparynda atap ótilgendeı, Qazaqstan tranzıttik áleýetiniń artýyna oraı oǵan bólinetin qarjy kólemi de únemi artyp otyratyn bolady. Óıtkeni joldardyń sapasyna basty mán berýimiz kerek. Ult josparynyń 65- qadamynda da «Qazaqstandy halyqaralyq kólik-kommýnıkasıalyq aǵymdarǵa ıntegrasıalaý. «Eýrazıalyq  transkontınentaldyq dáliz» mýltımodeldik kólik dálizin qurý jónindegi jobany iske qosý. Ol Azıadan Eýropaǵa júk tranzıtin kedergisiz júzege asyrýǵa múmkindik beredi» dep atap kórsetilgen.

Bul másele jóninde Elbasy «Ult jospary – qazaqstandyq armanǵa bastaıtyn jol» atty halyqqa arnaǵan joldaýynda jol tranzıtiniń áleýeti týraly basa aıtty. «Kólik tasymaldary júıesi men tranzıtti damytý maqsatynda, «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasynda qaralǵandaı, respýblıkalyq mańyzdaǵy 7 myń shaqyrymnan astam avtomobıl joldary qaıta jańǵyrtylatyn bolady»–dedi Elbasy óz Joldaýynda.  

Rasynda da 2022 jylǵa qaraı joldan túsetin alymdardyń úlesi kóbeıedi. Shamamen alymdar 41 mıllıard teńgeni quraıdy degen boljam bar. Al onyń qandaı paıdasy bar?

Birinshiden, bul alymdar respýblıka ishindegi joldardy saqtaýǵa jumsalatyn bolady.

Ekinshiden, júkter Azıadan Eýropa qurlyǵyna kedergisiz ári qaýipsiz kúıde sapaly jaǵdaıda jetedi.

Úshinshiden júktiń jetkizilý quny eki esege tómendeıtin bolady.

Tórtinshiden,  kóliktiń barlyq túri arqyly tranzıttik tasymal ulǵaıady. 2020 jyly 33 mıllıon tonna, al 2030 jyly bul kórsetkish 50 mıllıon tonnaǵa jetetin bolady.

Indýstrıa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri B. Atamqulovtyń deregine sensek,  sońǵy bes jylda kólik salasyn damytýǵa shamamen 5,8 trln teńge jumsalǵan. Bul «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasynyń sheńberinde júzege asty. Bir ǵana mysal, osy baǵdarlamanyń arqasynda 400 myńnan asa jumys orny quryldy. Bul árıne, úlken nátıje. Jol salasyn damytý  men tranzıttik áleýettiń nátıjesindegi kórsetkish.

Biz buǵan deıin Qazaqstan arqyly ótetin halyqaralyq joldardy negizinen paıdalanýǵa berdik. Qazir osy dáliz arqyly Azıadan Eýropa qurlyǵyna qaraı júk tasymaly tolassyz aǵylyp jatyr. Endi ne isteýimiz kerek? Endi bar joldardy sapaly ustaý kerek, qajet jaǵdaıda qaıtadan jóndeý jumystaryn júrgizý qajet. Joǵaryda Elbasy atap kórsetkendeı, bolashaqta Qazaqstannyń tranzıttik áleýeti artatyn bolady. Sondyqtan jańa joba qajet. Osyǵan oraı Indýstıa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi «Nurly jol»  baǵdarlamasyn daıyndady. Ol – jańa joba. 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan bul baǵdarlamanyń qarjylyq qýaty qomaqty. 2025 jylǵa deıin jańa memlekettik baǵdarlamany qarjylandyrý úshin jalpy kólemi 6 trıllıon 598 mıllıon qarastyrylyp otyr. Atalǵan qarjylar  respýblıkalyq búdjetten, jergilikti búdjetten, ulttyq kompanıalar jeke jeke menshik áriptestigi boıynsha, sondaı-aq jeke ınvestısıadan aqsha bólinedi. Atalǵan aqshaǵa respýblıkalyq, jergilikti mańyzy bar joldar men ınfraqurylym qaıta jańartylyp, jóndelip, salynatyn bolady.

Úkimette qabyldanǵan jańa baǵdarlama Qazaqstanǵa ne beredi? Atap aıtar bolsaq,

1. 551 myń jumys orny qurylady.
2. Eńbek ónimdiligi 20 paıyzǵa ulǵaıady.
3. Tranzıttik tabys 2,4 mıllıard teńgeden, 4,2 mıllıard teńgege deıin artady.

Jalpy elimizdegi joldardyń sapasyna tıisti mınıstrlik pen jergilikti ákimshilik barynsha kóńil bólip, nazar aýdaryp keledi. Jaqynda Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forým mamandary Qazaqstandaǵy jol ınfraqurylymynyń reıtıńin shyǵardy. Elimiz jol jelisiniń sapasy boıynsha da 3 satyǵa joǵarylaǵan. Qazir reıtıń boıynsha 56 orynda tur. Árıne, bul barynsha jáne jyl saıyn jaqsaryp kele jatqan kórsetkish.

Dana halqymyz «Jol muraty –jetý» dep beker aıtpaǵan. Al tıisti jerge jedel ári qaýipsiz jetý úshin joldardyń halyqaralyq standartqa saı sapaly bolǵany jón. Bul oraıda Qazaqstan atalǵan salaǵa qomaqty qarjy bólip otyr.  

 Erkin Qaldan