Ulttyq múddege qatysty  qaýipti qubylys baıqala bastady. Ol ne? Qazir prezıdent Qasym-Jomart Toqaev qurǵan Ulttyq keńestiń músheleri áleýmettik jeli betinde, ınternet saıttarda bir-birimen tartysyp, «arazdasyp» jatyr. Memlekettik til úshin talas bastaldy.  Ol ne deısiz ǵoı. Til máselesine kelgende taǵy da ekige bólindik. Aqyn Qazybek Isa Ulttyq keńestiń alǵashqy otyrysynda memlekettik tildiń taǵdyry týraly ısi qazaq balasy qoldaýǵa turatyn másele kótergeni belgili. Biraq  ulttyń bolashaǵy úshin jasalǵan jaqsy bastama orystildi qazaqtardyń «jynyna» tıgen sıaqty.

Qazir Danıar Áshimbaev sekildi orystildi top ınternet saıttarda qarsy pikirlerin erkin bildirip jatyr. Bul endi kerek nárse me? Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jylǵa ýaqyt ótse de, áli de bizde til máselesi sheshilgen joq. Ony problema etip otyrǵan da az ǵana orystildiler men oryssha sóıleıtin bizdiń bıliktegiler. Basqa eshkim de emes.

Endi orystildi saıasattanýshy Danıar Áshimbaevtyń sózin mysalǵa keltirelik.

«Dovolno opasnoe, na moı vzlád, predlojenıe prozvýchalo ız ýst Kazybeka ISY o neobhodımostı dalneıshego razvıtıa gosýdarstvennogo ıazyka… Prejde vsego otmenıt normý zakona o ıazykah, soglasno kotoroı v strane ýstanovlen spısok professıı, dlá kotoryh znanıe gosázyka ıavláetsá obázatelnym. To eston predlojıl sdelat tak, chtoby znanıe gosázyka bylo obázatelnym dlá lúboı professıı. V ýslovıah faktıcheskogo dvýıazychıa eta ınısıatıva ıavláetsá dıskrımınasıonnoı ı provosırýıýsheı obostrenıe mejnasıonalnoı sıtýasıı v strane. Krome togo, on predlojıl razrabotat novyı zakon o gosázyke ı sozdat otdelnoe agentstvo po gosýdarstvennomý ıazyký».

Mine memlekettik tilge qatysty kózqarastaǵy alshaqtyq qaıdan shyǵyp otyr? Jeke kózqarastan. Al bul  bir adamnyń, ıaǵnı Danıar Áshimbaevtyń ǵana  jeke pikiri. Bul demografıalyq turǵydan  ulttyń basym bóligin qurap otyrǵan qazaq tilinde sóıleıtin búkil qazaqtyń pikiri emes.

Onda nege qorqamyz? Nege memlekettik tildiń mártebesin kóterýge batyl qadam jasaı almaı otyrmyz? Másele nede? Áńgime bizdiń orysqul bıliktiń dármensiz jaltaq áreketinde jatqan sıaqty.  

Bizge jetken keıbir áńgimelerge qaraǵanda, máseleni dereý qolǵa alyp, Mádenıet mınıstrligi jasap jatqan "Memlekettik tildi damytý týraly 2020-2030 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamanyń" atyn Úkimettiń keńsesinde otyrǵan orystildi qazaq sheneýnigi dereý ózgertip jibergen sıaqty. Endi ol «Tilderdiń damýy týraly" dep atalýy múmkin. Sondaǵy álgi atqaminerdiń aıtqan jeleýi mynaǵan saıady eken: «Bul memlekettik til týraly baǵdarlamada orys tili nege joq?». Jyl saıyn qazaqtildiler kóbeıip, memlekettik tilde sóıleıtinderdiń qatary artyp bara jatqan tustaǵy bul jaltaq áreketti qalaı túsinýge bolady? Biz kimnen qorqamyz?

Bir ǵana nárse aıqyn: osy ýaqytqa deıin jalpaqshesheılikpen júrgizilip kelgen saıasatty túbirimen ózgertetin ýaqyt jetti. Búgingi qoǵamda qazaq máselesi kún tártibinde áli qalqyp tur. Ony keıinge qaldyra berýge bolmaıdy.

Kóp balaly analardyń máselesi sheshiledi. Ataýly áleýmettik kómek te jasalar. Óndiris te damyp, shaǵyn jáne orta kásip kórkeıer. Biraq osy joly memlekettik til týraly durys zań qabyldanbasa, onda jaǵdaı tipti qıyndaı túsedi. Orystildi Áshimbaevtar osyny túsinýi tıis. Mundaı pikirler halyqty ekige bóledi.

«Kto estkto» ensıklopedıalyq kitabynyń avtory  Danıar Áshimbaev 2012 jyldyń 29 maýsymynda dialog.k saıtyna bergen suhbatynda bylaı depti: «Konechno, ploho, chto ıa ne vladeıý ıazykom. No, s drýgoı storony, ıa ne stavlú sebe programmý-mınımým vyýchıt ego, skajem, v techenıe goda ılı eshe kakogo sroka. Ia ego ızýchaıý po mere vozmojnostı». Sodan beri jeti jyl ýaqyt ótse de, memlekettik tildi kerek qylmaǵan bala búgin de Qazybek Isanyń bastamasyn joqqa shyǵyp «V ýslovıah faktıcheskogo dvýıazychıa eta ınısıatıva ıavláetsá dıskrımınasıonnoı ı provosırýıýsheı obostrenıe mejnasıonalnoı sıtýasıı v strane» de-ep otyr.  Tiliń, sanań orystildi bolsa, seniń dara bolǵanyńnan ne paıda?!

Ulttyq keńestiń taǵy bir múshesi, Arman Shoraev «Vot, naprımer, Kazbek Isa, ızvestnyı kazahskıı jýrnalıs, chlen polıtsoveta partıı «Ak Jol», vsácheskı pytalsá pozısıonırovat sebá radetelem kazahskogo ıazyka, a na samom dele 90% ego rechı bylo posvásheno tomý, kakıe nadejdy on svázyvaet s prıhodom Tokaeva, kakoı tot mýdryı, dalnovıdnyı» dep «Kz.media» saıtynda Ulttyq keńeste qazaq tili máselesiniń kóterilýin jaqtyrmaǵanyn jasyrmapty. Arman muny ne maqsatpen aıtty, túsine almadyq jáne  muny qoldaı da almaımyz.  Qazaq elinde turyp, qazaq máselesin, ult tiliniń mártebesin oılamaý – bul bolashaqty oılamaý dep túsinemiz.

Jalpy ulttyq múddege kelgende qaı tilde sóılesek te, bizdiń tujyrymymyz ortaq bolýy kerek. Ókinishke qaraı, ekinshi otyrysy bastalmaı jatyp, Ulttyq keńes músheleriniń  memlekettik til máselesinde kózqaras alshaqtyǵy qazirdiń ózinde aıqyn baıqala bastady. Mundaı pikirler qoǵamdy arazdyq týdyrady. Kiná kimnen? Másele Ulttyq keńestiń taǵy múshesi Azamathan Ámirtaı aıtqan kiltıpanda jatyr.

–«Kavkaz jurtyndaı jigerli, kórshi otyrǵan ózbekterdeı alkeýde bolsaq , jerimizdi mekendep otyrǵan orysty da, ózgeni de qazaqsha sóıletýge bolar edi-aý. Biraq oǵan qol jetkize almadyq. Negizi jetkizbedi. Jetkizbegender ózge jurt emes, ózimizdiń orys tildi qarakózder. Óz tilinen jerigender. Óz tilin ózge tilden kem kórgender. Ózge tildi óz tilinen joǵary qoıǵandar. Iaǵnı, eń birinshi kedergi bolǵandar - osylar. Bizdiń eń úlken tragedıamyz da osy,–deıdi Azamathan Ámirtaı.

Buǵan bizdiń alyp qosarymyz joq. Al "Til týraly arnaıy zań men agenttik kerek" dep, ult múddesi úshin kúresip júrgen Qazybek Isa ne deıdi:

–Eń bastysy - buǵan deıin de qabyldanyp, bir de bir talaby oryndalmaǵan Til týraly baǵdarlama qabyldaý emes,  Memlekettik til týraly zań qabyldaý kerek! Al Memlekettik til týraly zań oryndalýy úshin eń basty kedergi - Konstıtýsıadaǵy 7 baptyń 2 tarmaǵyn alyp tastaýymyz qajet!, – deıdi Qazybek Isa. 

Qazybek Isanyń aıtýyna qaraǵanda, "qazirgi ýaqytta úkimettiń birqatar músheleri Memlekettik til týraly zań jobasyn jasaýdy qolǵa ala bastaǵan Mádenıet mınıstrligi qyzmetkerlerinen  "Memlekettik til týraly zańnyń qazir qajeti joq" degen jazba jazdyryp alyp jatqan kórinedi.

–Eń qaýiptisi osylar, – deıdi aqyn Q. Isa.

Aqynnyń aıtqanyna bizdiń qosarymyz joq, endi qazaqqa sheginer jer qalmady.

Qazaqtyń tili Qazaqstanda ǵana damıdy.

Óz tilinde ógeı kórgen til ózgeniń tilin tórge shyǵarady.

Til –qazaqtiki, al memleket kimdiki?

30 jyl «qos til –qos qanatyń», «úsh tuǵyrly til ushpaqqa shyǵarady» dep keldik. Qane, shyqqan bıigimiz?

Qaýip qaıdan?!. Ózge tilde sóıleıtin ózimizden!

Memlekettiń saıasaty túbegeıli ózgermeı, til tuǵyrǵa shyqpaıdy.

Ulttyq keńeste tilge qatysty túıin sheshilmese, onda kúnimiz qarań.

Qazirdiń ózinde senim setineı bastaǵandaı.

Qazaqstandaǵy «Tilderdiń damýy týraly» baǵdarlamadan bólek" "MEMLEKETTİK Til týraly arnaıy zań» qabyldanýy kerek.  Sonda ǵana ádilettilik qalpyna kelip, halyqtyń talaby oryndalady. Al elden artyq eshkim joq.

...Túsingen adamǵa bul sońǵy múmkindik.