Ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý – kez kelgen memleket úshin ózekti mindetterdiń biri. Álemdik tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, memleket qanshalyqty sátti damyǵan saıyn, onyń azamattary da ózderin sonshalyqty qorǵalǵan sezinedi.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy QSZI bas ǵylymı qyzmetkeri, áskerı ǵylymdar kandıdaty, dosent Georgıı Dýbovsev osy turǵydan óz pikirin bildirgen bolatyn:

«Álemdegi zamanaýı geosaıası prosesterin saraptaý qaqtyǵys áleýetiniń qaýipti túrde jınalýyn jáne planetanyń ártúrli aımaqtarynda, onyń ishinde Ortalyq Azıamen tikeleı shekaralas jerlerde jańa shıelenisterdiń paıda bolýyn kórsetedi. Ótken tarıhtaǵy álemniń jetekshi memleketteriniń arasyndaǵy geosaıası básekelestik ıdeologıalyq tózbeýshilik aıasynda saıası, ekonomıkalyq, áskerı, aqparattyq jáne basqa salalardaǵy únemi órship turǵan qarama-qaıshylyqqa aınaldy. Mundaı jaǵdaıda memlekettiń ulttyq qaýipsizdik salasyndaǵy saıasaty elimizdiń búgini men bolashaǵy úshin óte mańyzdy» deıdi ol.

Qazaqstandyq zańnamaǵa sáıkes ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge júıeli túrde júzege asyrylatyn memlekettik saıasat negizinde naqty quzirettilikti jiktep, barlyq organdar men laýazymdy tulǵalardyń, sondaı-aq ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý sharalaryn iske asyrýǵa qatysatyn azamattar men uıymdardyń úılesimdi jumys isteýimen qol jetkiziledi.

Bul júıe ulttyq qaýipsizdik sýbektileri osy saladaǵy memlekettik saıasat aıasynda júzege asyrylatyn quqyqtyq, uıymdastyrýshylyq, ekonomıkalyq, tehnıkalyq jáne basqa sharalardyń jıyntyǵyn qamtıdy. Iaǵnı, ol memleket bıligindegi, onyń ishinde ekonomıkalyq, saıası, áskerı, quqyqtyq jáne arnaıy (barlaý, qarsy barlaý) birjaqty nemese halyqaralyq sharttarǵa sáıkes qoldanylatyn barlyq quraldarmen jáne ádistermen qamtamasyz etiledi.

Ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge qoıylatyn talaptar mindetti túrde eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń negizgi baǵyttary men kezeńderin strategıalyq josparlaý kezinde, sondaı-aq osy saladaǵy zańnamalyq jáne ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerdi ázirleý, qabyldaý jáne oryndaý kezinde eskeriledi. Sonymen qatar, ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń strategıalyq maqsattary – bul Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq múddelerin qamtamasyz etý – memlekettiń adam men azamattyń quqyqtaryn, qazaqstandyq qoǵam qundylyqtaryn jáne konstıtýsıalyq júıeniń negizderin qorǵaýǵa qabilettiligin aıqyndaıtyn zańmen tanylǵan saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik jáne basqa qajettilikteriniń jıyntyǵy.

Osylaısha, ulttyq qaýipsizdik salasyndaǵy memlekettiń saıasaty halyqaralyq jáne qorǵanys salalaryndaǵy, ekonomıkadaǵy, ishki saıası, áleýmettik jáne aqparattyq salalardaǵy, rýhanı ómir men mádenıettegi Qazaqstannyń ulttyq múddelerin qorǵaýǵa baǵyttalǵan.

Qazaqstannyń halyqaralyq saladaǵy ulttyq múddeleri eń aldymen BUU, EQYU, IYU, SHYU jáne basqa da halyqaralyq uıymdardaǵy róliniń artýymen aımaqtaǵy jáne TMD-daǵy eń yqpaldy memleketterdiń biri retindegi ustanymyn nyǵaıtýǵa baılanysty.

Álemdegi jáne aımaqtaǵy áskerı-saıası jaǵdaıdyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda Qazaqstan basqa memlekettermen ár túrli deńgeıdegi yntymaqtastyqty júzege asyrady. Bul – respýblıkanyń ulttyq qaýipsizdiginiń syrtqy komponentin qalyptastyrý. Ony qamtamasyz etýdiń mańyzdy faktorlarynyń biri kóp deńgeıli dıplomatıany júzege asyrý bolyp tabylady. Qazaqstannyń ulttyq múddeleri barlyq jaqyn jáne alys sheteldermen dıalog pen jan-jaqty yntymaqtastyqtyń damýyna jaýap beredi.

Bizdiń memleket BUU, EQYU jáne basqa da aımaqtyq uıymdar qyzmetiniń tıimdiligin arttyrýǵa jáne jaqsartýǵa, halyqaralyq tájirıbege túrli qaýipsizdik rejımderin ázirleýge ári engizýge, halyqaralyq qatynastardaǵy jınaqtalǵan problemalardy eńserýge baǵyttalǵan bastamalardy iske asyrý úshin belsendi de maqsatty túrde jumys júrgizýde.

Qorǵanys salasyndaǵy ulttyq múddeler – áskerı qaýip-qaterlerden qorǵanysqa baǵyttalǵan. Qazaqstanǵa áskerı qaýipsizdikke yqtımal qaýip-qaterlerge qarsy tura alatyn, sondaı-aq óziniń egemendigi men aýmaqtyq tutastyǵyn qorǵaýǵa, óziniń halyqaralyq mindettemelerin oryndaýǵa, memleket ishindegi ishki saıası turaqtylyq pen konstıtýsıalyq qurylysqa kepildik bere alatyn áskerı uıym qajet. Kóptegen qazaqstandyq jáne sheteldik sarapshylardyń pikirinshe, sońǵy jyldary áskerı uıymdastyrýdy jetildirý boıynsha qabyldanǵan sharalar jaqyn bolashaqta onyń barlyq quramdas bólikteri, ásirese Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri, olardyń mindetterine sáıkes keletin sandyq jáne sapalyq ulttyq qaýipsizdik sıpattamalaryna qol jetkizýdi qamtamasyz etedi.

Ekonomıka salasynda Qazaqstannyń ulttyq múddeleri bizdiń elimizdi álemniń damyǵan 30 eliniń deńgeıimen salystyrýǵa bolatyn deńgeıge qol jetkizetin, sátti, tabysty jáne qarqyndy damyp jatqan memleketter qataryna qosylý jáne osy negizde barlyq azamattardyń laıyqty ómir súrý jaǵdaılary men ómir súrý sapasyn qamtamasyz etý bolyp tabylady. Sonymen birge, bizdiń memleketimiz úshin memlekettik retteýdiń qajetti elementterin qoldana otyryp, áleýmettik baǵdarlanǵan, naryqtyq ekonomıkany damytý, otandyq óndirýshilerdiń múddelerin qorǵaý, shıkizattyq baǵdardy jeńý jáne ár túrli salalarda joǵary tehnologıalyq jáne básekege qabiletti óndiristerdiń qurylýyn qamtamasyz etý mańyzdy.

İshki saıası jáne áleýmettik salalarda ulttyq múddeler eń aldymen, memleketimizdiń nyǵaıýy men turaqty ilgerileýinen, zańdylyq negizinde qoǵamdaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etýden, bıliktiń bedeli men tıimdiligin arttyrýdan turady. Osy negizde azamattyq beıbitshilik, ultaralyq jáne konfesıaaralyq kelisim, áleýmettik jáne etnıkaaralyq qaqtyǵystardyń paıda bolýyna yqpal etetin sebepter men jaǵdaılardy beıtaraptandyrý múmkin bolady. Osy negizde bizdiń azamattarymyzdy, sondaı-aq qoǵam men memleketti qylmystyq shabýyldardan tıimdi qorǵaýdy qamtamasyz etýge, qylmys pen sybaılas jemqorlyqqa, ekstremızm men terorızmge qarsy tıimdi kúres júrgizýge bolady.

Rýhanı ómir men mádenıet salasynda ulttyq múddeler Qazaqstanda turatyn barlyq ulttardyń rýhanı dástúrleri men mádenıetin saqtaý men damytýdy qarastyrady. Qoǵamda joǵary adamgershilik pen gýmanızm ıdealdaryn qalyptastyrý óte mańyzdy. Sonymen qatar, qazaqstandyq patrıotızmniń mańyzdylyǵy, eńbeksúıgishtik, adaldyq, azamattyq paryzymyzdy azamattarymyzda, ásirese jastar arasynda oryndaý barysynda qalyptastyrý mańyzdylyǵyn atap ótý qajet.

Atalǵan ulttyq múddeler qazaqstandyq qoǵamnyń jáne tutastaı eldiń tıimdi jumys isteýi men úzdiksiz damýy úshin múmkindikter beredi. Bul – ulttyq qaýipsizdik salasyndaǵy memlekettik saıasattyń basty maqsaty.

Qazirgi jaǵdaıda memlekettik bılik organdarynyń dástúrli tásilderi men qaǵıdattaryn basshylyqqa ala otyryp, ulttyq qaýipsizdik úshin jańa qaýip-qaterlerge qarsy turý is júzinde múmkin emes. Bul synaqtar men qaýipter barǵan saıyn kúrdeli bola túsýde. Olarǵa tıimdi qarsy turý úshin barlyq ulttyq qaýipsizdik kúshteriniń tyǵyz árekettestigi jáne olar qoldanatyn quraldardyń jan-jaqty úılesýi qajet. Bul 2018 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesiniń mártebesin keńesshi mártebesinen konstıtýsıalyqqa ózgertý kezinde eskerildi. Osynyń arqasynda memlekettiń ulttyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń búkil júıesiniń tıimdiligi edáýir artty.

Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń tóraǵalyǵymen Qaýipsizdik Keńesi ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý, eldiń qorǵanysyn nyǵaıtý, zańdylyq pen tártipti qamtamasyz etý salasyndaǵy memlekettik saıasattyń negizgi baǵyttaryn josparlaý, qaraý jáne baǵalaý mindetterin oryndaıdy. Qaýipsizdik Keńesiniń janynan sarapshylar keńesi quryldy, onyń quramyna ulttyq qaýipsizdik salasyndaǵy normatıvtik aktilerdiń jáne basqa qujattardyń jobalaryna saraptama júrgizetin bilikti mamandar men ǵalymdar kiredi.

QR Qaýipsizdik Keńesi daıyndaǵan usynystar men keńester jańadan saılanǵan memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý, onyń ishinde jeke tulǵalardyń, qoǵam men memlekettiń qaýipsizdigin qamtamasyz etetin memlekettik organdardyń tıimdiligin arttyrý salasyndaǵy sheshimin aıtarlyqtaı jeńildetedi. Ulttyq qaýipsizdik saıasatyn ázirleý jáne iske asyrý algorıtminiń arqasynda elimizdiń turaqtylyǵy men údemeli damýyn qamtamasyz etetin tıimdi mehanızm quryldy.

Osylaısha, Qazaqstannyń syrtqy saıasaty halyqaralyq qatynastardaǵy ulttyq múddelerdi qamtamasyz etip qana qoımaıdy. Dál osyndaı qarqynmen respýblıka aımaqtyq jáne halyqaralyq qaýipsizdikti nyǵaıtý maqsatynda syrtqy qaterlerge qarsy turýǵa baǵyttalǵan halyqaralyq sharalarǵa belsendilik tanytyp otyr.

Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýdegi syrtqy saıasattyń rólin aıta kele, ataqty tarıhshy jáne pýblısıs R.A.Medvedevtiń sózderin keltirgim keledi: «Álemde birde-bir el osynshalyq dıplomatıalyq jetistikke qol jetkize almaǵan jáne Qazaqstan sıaqty planetanyń eń iri jáne yqpaldy memleketterimen sonshalyq túzý ári jaqsy qarym-qatynasta bolmaǵan shyǵar».

Qaıyrbek Ánýar