COVID-19 jahandyq pandemıasy kezinde AQSH-Qytaı qarama-qaıshylyqtary birqatar janjaldarmen, úlken málimdemelermen sıpattaldy jáne álemdik saıası jáne ekonomıkalyq prosesterdiń odan ári damýy týraly mańyzdy suraqtar týǵyzatyn sanksıalar deńgeıine ótti.

Alaıda COVID-19 tek osy prosesterdi edáýir jedeldetýdiń katalızatory boldy, al qarym-qatynastyń nasharlaýy koronavırýstyq indetten buryn bastaldy, Qytaıdyń Hýaveı jáne ZTE ınovasıalyq tehnologıalarynyń kóshbasshylarymen, shpıondyq ekspozısıalarmen, saýda soǵysymen jáne taǵy basqalarmen janjaldy eske túsirgen jón.

Amerıkalyq kózqaras

Vashıngton QUO mártebesine múldem sáıkes kelmeıtin tarap. Ol Qytaı ekonomıkasynyń qarqyndy damyp kele jatqan amerıkalyq ekonomıkalyq kúshiniń ósýine kedergi keltiredi.

Sonymen qatar, qytaılyq kompanıalar joǵary tehnologıalar salasyndaǵy amerıkalyqtarmen básekege túse bastady, atap aıtqanda Hýaveı men Apple-diń bolashaq 5G tehnologıasy men búkil megapolısterdiń ınfraqurylymyn basqarýǵa arnalǵan "Aqyldy tehnologıalardy" usynýdaǵy básekelestigi erekshe.

Aıta ketý kerek, qytaı ekonomıkasynyń barlyq salalary amerıkalyq ındýstrıamen básekelestik deńgeıine tez kóterilip keledi. Uıaly telefondar, turmystyq tehnıka, tipti qytaılyq avtoónerkásip damyp kele jatqan elderde básekege túse bastady, ıaǵnı kúres jaqyn arada eń tıimdi "altyn mıllıard" elderi aımaqtarynda bastalady.

Amerıkalyq taraptyń alańdaýshylyǵynyń basty sebebi – ósý men básekelestik Vashıngton úshin baqylanbaıtyn arnada. Mysaly, Japonıanyń ósýi jáne japon kompanıalarynyń belsendi keńeıýi amerıkalyq sheńberlerde alańdaýshylyq týdyrdy, sodan keıin ol kóp uzamaı Vashıngtonnyń Tokıoǵa saıası áser etý múmkindikterimen toqtatyldy.

Árıne, japondyq tájirıbe kóp jaǵdaıda qytaılyq tájirıbemen úndesedi. Japonıa 1968 jylǵa qaraı qazirgi Qytaı sekildi álemniń ekinshi ekonomıkasy boldy jáne problemalyq núktelerdiń biri ıenany 360 USD/JPY baǵamy boıynsha dollarǵa qatań baılanystyrýdy kózdedi.

70-shi jyldary AQSH-tyń kúshti qysymymen Tokıo ıenany revalvasıalaýǵa májbúr boldy, bul keıinnen Japonıany 90-shy jyldardan bastap "joǵalǵan onjyldyqtarǵa" (失われた10年 ) alyp kelgen naqty tizbekti áser týdyrdy, onyń barysynda kóptegen japon ekonomıkalyq alyptary álemdik naryqtardan ketip, básekelestikti Koreıa jáne Qytaı kompanıalaryna berdi. Japonıanyń ózi tipti álemdik ekonomıkalyq artyqshylyqqa degen ambısıasyn joǵaltty.

Dollarǵa qatysty ıýánnyń revalvasıasy máselesi AQSH-Qytaı qarama-qaıshylyqtarynda eki myńynshy jyldardyń basynan bastap mańyzdy bola bastady. Qytaı jumys kúshiniń quny arzandyǵyn áldeqashan joǵaltqanyna qaramastan, ıýánniń joǵary satyp alý qabileti Qytaı tehnologıalyq alyptaryna álemdik deńgeıdegi ónimderdi qurýǵa múmkindik beretin joǵary bilikti jumys kúshin tartýǵa, sondaı-aq ınovasıalyq tehnologıalar bastamasyn ustap turýǵa múmkindik beredi.

Bul Donald Trampqa jaman mámile týraly aıtýǵa múmkindik beredi, onyń máni AQSH óziniń naryǵy men ınovasıasyn usyna otyryp, kún tártibin, basqa qundylyqtardy usynatyn jáne "Aq úıdiń" nusqaýlaryn oryndaýǵa daıyn emes geosaıası básekelesti ósiredi.

Aıta ketetin jaıt, bul tezısti tek respýblıkashyldar ǵana emes, demokrattar da bólisedi. Bul sonymen qatar qundylyqtardyń, atap aıtqanda demokratıanyń, adam quqyqtarynyń jáne halyqaralyq qatynastardyń aıyrmashylyǵyn kórsetedi. Sondyqtan, búginde AQSH-ta eki bıleýshi partıa arasynda geosaıası básekelestiń gúldenýine jol bermeý úshin Qytaımen qarym-qatynasty túbegeıli qaıta qaraý kerek degen turaqty konsensýs bar.

Qytaılyq kózqaras

Bastapqyda Qytaı basshylyǵy ekonomıkalyq qatynastardyń dınamıkasyna oń baǵa bergen bolatyn, sondyqtan saıasatta Pekın qatal rıtorıkadan jáne AQSH pen onyń odaqtastarymen kez-kelgen qaqtyǵystarǵa aralasýdan aýlaq boldy. Saýda-ekonomıkalyq soǵystyń birinshi kezeńinde qytaılyq mekemede amerıkalyq áriptesterdiń basty habarlamalarynyń biri barlyǵyn qarjylyq ótemaqymen sheshýge degen umtylys boldy. Iaǵnı, Qytaıdaǵy másele ekonomıkalyq turǵydan AQSH-Qytaı saýdasynyń saýda balansy Qytaıǵa qaraǵanda edáýir kóp ekenin kórdi, sáıkesinshe bul somany qytaı tarapynyń amerıkalyq taýarlardy satyp alýy arqyly óteýge bolady.

COVID-19 pandemıasy kezinde mundaǵy ekonomıkalyq másele geosaıası jaǵdaıdyń saldary ekeni belgili boldy, sáıkesinshe eshqandaı saýda kelisimi nemese qarjylyq ótemaqy negizgi qarama-qaıshylyqty shegermeıdi: Qytaıdyń ekonomıkalyq kúshiniń ósýimen AQSH-ty álemdik Olımpten ıtermeleýi múmkin. Bul máseleni eshqandaı «mámilelermen» sheshýge bolmaıdy jáne Pekın QUO mártebesin saqtap qalǵysy kelse de, bul múmkin bolmaıtyny anyq.

Sondyqtan Qytaı basshylyǵynyń AQSH-qa jáne jeke Donald Trampqa qatysty rıtorıkasy búkil álemde aıtarlyqtaı nyqtalyp ornalasty. Árıne, Beıjińde eger AQSH-taǵy qarashadaǵy saılaýdan keıin respýblıkashyl Trampty demokrat Baıden almastyrsa, Vashıngtonnyń qatańdyq deńgeıi, kem degende, jeke faktorǵa baılanysty aıtarlyqtaı tómendeıdi degen úmit bar. Osyǵan baılanysty Beıjiń amerıkalyq elıtaǵa tatýlastyrýshy habarlamalar jiberýdi toqtatpaıdy. Mysaly, QHR Syrtqy ister mınıstri Van jáne bıyl mamyr aıynda ótken baspasóz konferensıasynda: "Qytaı men AQSH-tyń eki halyqtyń jeke tańdaýy bolǵan jáne qurmetke laıyq ár túrli áleýmettik júıeleri bar. Qytaı men AQSH birshama alshaqtasa da, bul yntymaqtastyq alańynyń joqtyǵyn bildirmeıdi" degen.

Alaıda, kez kelgen Prezıdent janyndaǵy "Aq úı" Qytaıdy qaýipti qarsylasty kóredi, onyń ósýin kez kelgen jaǵdaıda toqtatý kerek dep sanaıdy. Bul kóptegen qytaı elıtalary úshin aıqyn. Sondyqtan Beıjińniń taktıkalyq mindeti - artta qalýdy azaıtý úshin qumarlyqtyń qyzýyn tómendetý jáne kóbirek ýaqyt jeńip alý.

Sanksıalyq buǵaý

Vashıngtonnyń Qytaıdyń ósýin toqtatýǵa tyrysýdaǵy basty máselesi - AQSH - Qytaı ekonomıkalarynyń tyǵyz aralasýy. Kóptegen amerıkalyq sarapshylar KSRO-ǵa qaraǵanda Qytaımen kúresý áldeqaıda qıyn ekenin ashyq aıtady. KSRO syrtqy álemnen oqshaýlanǵandyqtan, sáıkesinshe Máskeýge qarsy barlyq áreketter men sanksıalar AQSH pen onyń odaqtastaryna áser etpedi.

Qytaı ekonomıkasy batystyq tehnologıalyq prosesterge tereń ıntegrasıalanǵan. Tipti bilim berý de de. Qytaı stýdentteri AQSH-tyń barlyq joǵary oqý oryndarynda sheteldik stýdentterdiń eń úlken toby bolyp sanalady. Ol AQSH-tyń búkil joǵary bilim berý júıesine úlken paıda alyp keledi. Qytaılyq stýdentterdi qysqartý amerıkalyq ǵylymnyń aldyńǵy qatarly ortalyqtary bolyp tabylatyn amerıkalyq ýnıversıtetterdiń tabysyna birden teris soqqy beredi. Ekinshi jaǵynan, qytaılyq stýdentterdi oqytý arqyly amerıkalyq ýnıversıtetter barlyq qyzmet salalarynda amerıkalyq kompanıalarǵa kóptegen básekelesterdi shyǵarady.

Mundaı dılem is júzinde barlyq jerde bar, sondyqtan amerıkalyq saıasatkerlerge Qytaıǵa qarsy sanksıalar salý óte qıyn. Alaıda, bul sanksıalar bolmaıdy degendi bildirmeıdi, sonymen qatar olar qazirdiń ózinde bastaldy. Bul mehanızm aldymen jekelegen saıasatkerlerden bastaý alyp, odan ári basty kompanıalarǵa kóshedi, sosyn barlyq sferalarda oryn alady. Osyny iske asyrýda Vashıngton is-áreketterdiń kezektiligine júginýi mańyzdy, sebebi amerıkalyq kompanıalar saıasat sońynan erýi tıis.

Birinshi soqqy qazirdiń ózinde amerıkalyq patenttelgen tehnologıalarǵa qol jetkizýdi toqtatatyn Qytaıdyń flagmany Hýaveıge tıdi. Amerıkalyq chıpter men baǵdarlamalyq jasaqtamany belsendi qoldanatyn Hýaveı úshin bul óte aýyr soqqy. Hýaveıdiń Kırın prosesory jáne óziniń operasıalyq júıesi sıaqty ózindik damýy bar, biraq bul tehnologıanyń ortasha segmentin ǵana qamtamasyz ete alatyn shıki ónim, aldyńǵy qatarly qymbat ónimder úshin olar áli de kúshti emes.

Osylaısha, Aq úıdiń basty mindeti - Qytaıdy ozyq tehnologıalardan oqshaýlaý, osylaısha ony "joǵary lıgaǵa" jibermeı, Batys TUK múddelerine qyzmet etetin "álemdik zaýyt" pozısıasynda qaldyrý. Biraq bul qımyldyń qyry Qytaı resýrstary men naryǵyn odan ári paıdalaný úshin oryn qaldyrý, sondaı-aq Beıjińniń AQSH-pen qaqtyǵysynda radıkaldanýyna jol bermeýdi kózdeıdi.

Qytaı reaksıasy

Qytaı amerıkalyq shabýyldarǵa jaýap retinde áreket etedi, bul osal pozısıa, óıtkeni qorǵanys kóp kúsh jumsaıdy, eń bastysy, qarsylastyń kelesi soqqysy qaıda bolatyny belgisiz. Ekinshi jaǵynan, AQSH-tyń úlken saıası jáne ekonomıkalyq múmkindikteri bar bolǵandyqtan, óz kún tártibin engizý múmkin emes. Sonymen qatar, Vashıngtonda qarama-qaıshylyqtar, sanksıalar men saıası qysym jasaý tájirıbesi mol. 1978 jylǵy "ashyqtyq reformalary" bastalǵannan beri Qytaı beıtaraptyq taktıkasyn jáne oǵan qatysty emes kóptegen máseleler boıynsha aralaspaýdy ustandy.

Biraq Beıjińniń kúshti jaǵy - AQSH-tyń barlyq sektorlarynyń, tipti jekelegen memleketterdiń Qytaımen yntymaqtastyqqa táýeldiligi. Mysaly, Qytaıdaǵy amerıkalyq "Búık" konserniniń (Buick) avtomobılderin satý AQSH-tyń naryǵyndaǵy satylymnan edáýir asyp túsedi. Sonymen qatar, QHR naryǵy osy kompanıa úshin negiz boldy. Áıgili iPhone jáne basqa da Apple ónimderi Qytaıda ornalasqan zaýyttarda jınalady.

Sonymen qatar, mundaı óndiristi Qytaıdan kórshi elderge aýystyrý óte qymbat, al keıbir jerlerde bul múmkin emes. Mysaly, kıim óndirýden aıyrmashylyǵy, joǵary tehnologıalyq ónimdi jasaý kóptegen ınjenerlerdi, elektr qýatyn, damyǵan logıstıkany jáne Qytaıda ondaǵan jyldar boıy qalyptasqan kóptegen basqa zattardy qajet etedi. Bir túnde bul ınfraqurylymdy, mysaly, Kambodjada nemese Ortalyq Azıada salý múmkin emes.

AQSH-tyń eń baı Kalıfornıa shtaty – Kremnıı alqaby jáne Gollıvýd sıaqty álemdik núkteler ornalasqan táýelsiz el bolsa, İJÓ álemdegi 5-shi memleket bolar edi, Qytaı óndirisimen tyǵyz baılanysty. San-Fransıskodan pandemıaǵa deıin kún saıyn Qytaıdyń ártúrli qalalaryna 26 reıs boldy.

Taǵy bir mańyzdy faktor – Qytaıdyń BUU Qaýipsizdik Keńesine veto quqyǵymen turaqty músheligi, bul oǵan BUU sanksıalaryn engizýdi boldyrmaıdy. Iadrolyq derjava mártebesi Qytaıdyń áskerı qaýipsizdigine kepildik beredi.

Alaıda Qytaıdyń senimdi odaqtastary sanynyń azdyǵy problema bolyp qala beredi. Iaǵnı, janashyrlar kóp, sonymen qatar odan qarjylyq ınfýzıany kútedi, biraq kıtaefobtar da kóp. Sondyqtan, Batys elderiniń monolıtti blogyna qarsy Qytaı is júzinde jalǵyz qalady. Árıne, Qytaı ekonomıkasynyń kúshi Atlant blogyna kiretin kóptegen elderdiń oǵan qarsy agressıvti qadamdaryn toqtatýǵa múmkindik beredi.

Máselen, 2020 jylǵy 19 mamyrda Qytaı úkimeti Avstralıadan arpa ımportyna 5 jyl merzimge 80,5% mólsherinde dempıńke qarsy jáne antıdotasıalyq bajdardy engizdi. Avstralıa Qytaıǵa arpanyń eń iri jetkizýshisi bolsa da, eldiń barlyq eksportynyń jartysyna jýyǵy Qytaı bajynyń ósýi avstralıalyq aýylsharýashylyq taýar óndirýshileri úshin aýyr soqqy bolady.

Bajdardy engizýdiń resmı sebebi avstralıalyq kompanıalardyń dempıńi bolsa da, naqty sebep – Avstralıa premer-mınıstri Skott Morrısonnyń COVID-19 bastalýyna baılanysty Qytaıǵa qatysty halyqaralyq tergeý júrgizý týraly úndeýine jaýap. Beıjiń, bıznes-serikteske "artqa soqqy berý" dep qatań jaýap berdi, óıtkeni bul kóptegen Avstralıalyq kompanıalardyń basty klıenti bolyp tabylatyn el ol  – Qytaı.

Avstralıa resmı deńgeıde arpaǵa qytaılyq baj salyǵyn tólemeıtinin málimdedi. Sirá, Kanberra saýda soǵysy jaǵdaıynda Pekın búkil Qytaı naryǵyn avstralıalyq óndirýshiler úshin jabady dep qorqady jáne bul naryqty almastyratyn adam bolmaıdy. Bul Avstralıa ekonomıkasynyń barlyq salalary úshin óte aýyr bolady.

Kúshti jáne ózin-ózi qamtamasyz etetin odaqtastardyń qajettiligi aıasynda Qytaıda Reseıge qatysty rıtorıka kúrt jaqsardy. Mysaly, 24 mamyrda Syrtqy ister mınıstri Vang Reseımen qarym-qatynas týraly óte jaǵymdy pikir bildirdi: «negizsiz shabýyldar men jala jabý jaǵdaıynda Qytaı men Reseı bir-birin qoldap, «saıası vırýstyń» aldynda buzylmaıtyn bekiniske jınalyp, strategıalyq ózara árekettestiktiń joǵary deńgeıin kórsetti».....

"Qytaı men Reseı bir qatarǵa turady, ǵalamshardaǵy beıbitshilik pen turaqtylyq tolyǵymen kepildendirilip, halyqaralyq ádilettilik senimdi túrde qorǵalady".

Munda siz Reseıde sanksıalar salynǵannan keıin bolǵan jaǵdaıǵa uqsas jaǵdaıdy baıqaı alasyz, sodan keıin reseılik BAQ-ta Qytaıǵa qatysty rıtorıka jaqsardy, al joǵary deńgeıde "Shyǵysqa bet burý" jarıalandy. Sonymen qatar, kúrdeli sebepterge baılanysty shyǵysqa burylý nátıje bermedi. Odan bólek, AQSH pen Qytaı arasyndaǵy «saýda soǵysy» kezinde, 2019 jyldyń jazynda, Sankt-Peterbýrg Halyqaralyq ekonomıkalyq forýmynda Reseı Federasıasynyń prezıdenti Vladımır Pýtın Kremldiń osy qaqtyǵystaǵy ustanymy týraly naqty jaýap berdi: "bilesiz be, qytaılardyń mynadaı maqal-máteli bar: jolbarystar alqapta tóbeleskende, aqyldy maımyl otyryp jáne onyń qalaı aıaqtalatynyn kóredi".

Aıta ketetin másele, bul sóz qytaılarǵa qatysty bolsa da, túpnusqada basqasha estiledi: "jolbarystardyń tóbelesin kórý úshin taýda otyrý". Biraq eń qyzyǵy, qytaı basshylary, ásirese Mao Szedýn, bul órnekti qarsylastaryn synaý úshin qoldanǵan. Mysaly, 1939 jyly Mao jetekshi derjavalardy "Japonıanyń Qytaıǵa qarsy agresıasyna jol berdi, al ózderi «jolbarystardyń kúresin taýǵa shyǵardy"dep aıyptady. 1940 jyly Mao "Japonıaǵa qarsy birikken maıdandaǵy taktıkanyń ózekti máseleleri" maqalasynda Vashıngtondy "taýda otyrý, jolbarystar shaıqasyn baqylaý" saıasaty úshin synǵa aldy. 1945 jyly Mao Chıang-shekti Japonıaǵa qarsy pasıvti soǵys júrgizdi dep aıyptap, basqynshylarmen soǵystyń barlyq aýyrlyǵy komýnıserge tıdi, al "taýda otyrǵan kýomıntangtar jolbarys shaıqasyn baqylap otyr" dedi.

Osylaısha, Qytaı úshin Reseıdiń róli kúrt artady, biraq Kremldiń moraldyq jaǵynan kóbirek qoldaý kórsetýi óte kúmándi. Múmkin, kerisinshe, Máskeý Vashıngtonmen qaqtyǵystyń aýyrlyǵyn "taýdan tóbeleske qarap" alyp tastaýǵa tyrysady. Alaıda, tarıhı turǵydan alǵanda, Pekın bul saıasatty ózine qoldanǵan kezde jaqsy emestigin kórsetken bolatyn.

Sot isteri

Pandemıa kezinde AQSH pen Qytaı arasyndaǵy qaqtyǵys aıasynda álemdik qoǵamdastyq úshin talqylanatyn mańyzdy máselelerdiń biri – Donald Tramptyń QHR-dan COVID-19-nyń paıda bolýy úshin AQSH-tyń Qytaı aldyndaǵy qaryzyn alyp tastaý nemese alyp tastaý esebinen zalaldy óndirip alý týraly málimdemesi.

Dál osy ıdeıanyń aıasynda Mıssýrı men Mıssısıpı shtatynda Qytaıǵa qarsy jeke kongresmender qoldaǵan sot isi qozǵaldy. Bul shaǵymdar ásirese Prezıdent Tramp pen Respýblıkalyq partıaǵa paıdaly, óıtkeni Qytaıdyń AQSH-qa indettiń taralýy týraly aıyptaýlary synnyń syrtqy jaýǵa aýysýyna múmkindik beredi.

Demokratıalyq partıa Donald Tramptyń ózin kinálaýǵa beıim, ol sońǵy sátke deıin AQSH-taǵy indet pen karantındik sharalar qajettiligin joqqa shyǵardy.

Qytaı tarapy óziniń dıplomatıalyq vedomstvolarynyń ókilderimen "Aq úıdiń" aıyptaýlaryn birneshe ret "maǵynasyz áńgime" dep atady, sebebi Qytaı 2019 jyldyń jeltoqsan aıynan COVID-19 indetimen kúresin bastaǵanyn málimdedi. Atap aıtqanda, QHR Syrtqy ister mınıstri Van I pandemıaǵa baılanysty Vashıngtonnyń Beıjińge qarsy talaptaryn zańdy negizden aıyrylǵanyn jáne halyqaralyq quqyqty "taptady" dep jaýap berdi.

Aıta ketetin másele, AQSH-ta "Sheteldik egemendik ımýnıtetteri týraly Zań" (FSIA) bar, oǵan sáıkes shet memleketter qýdalaýdan qorǵalǵan. Alaıda, bul zań, atap aıtqanda Saýd Arabıasyna qarsy, "terorızm demeýshilerine qarsy sot tóreligi týraly Zańnyń" (JASTA) qabyldanýymen AQSH azamattaryna osy elge qarsy sot isin júrgizýge, eger olar Saýd Arabıasymen baılanysty bolsa, terorızmnen keltirilgen zalaldy óteýge múmkindik beretin jaǵdaılar boldy.

COVID-19 týraly Uqsas zańnyń qabyldanýy teorıalyq turǵydan múmkin, biraq naqty "Pandora qorabyn" ashady, onyń saldary az, biraq búkil álem úshin jaǵymsyz ekeni anyq.

Eń bastysy, Qytaıdaǵy Syrtqy qaryz esebinen AQSH-taǵy pandemıadan keltirilgen zalaldy óteý áreketi álemdik ekonomıka úshin aýyr zardaptarǵa ákelýi múmkin. Oqıǵalardyń osyndaı damýymen dollar búgingi kúni de-fakto bolyp tabylatyn álemdik valúta rólin joǵaltýy múmkin. Óıtkeni qarjylyq qatynastarda naqty senim daǵdarysy bastalady. Al elderdi nesıelendirýdiń búkil halyqaralyq júıesine suraq týyndaıdy, óıtkeni eger Tarap ózin birjaqty tártipte odan bosatýǵa quqyly dep sanasa, qaryzdyń joıylýy múmkin ekendigi belgili bolady.

Árıne, Qytaı mundaı ótemaqylarmen eshqashan kelispeıdi, óıtkeni bireýin tólep, barlyq taraptardyń qysymyna tap bolady, olar óz búdjetterin basqalardyń esebinen tolyqtyrady dep úmittenedi. Sonymen qatar, QKP-nyń álsizdigi el ishinde nashar qabyldanady, óıtkeni jaǵdaı Eýropalyq ımperıalardyń is-áreketinen zardap shekken kezde "Apıyn soǵystaryna" jáne qytaı tarıhynyń basqa betterine mańyzdy silteme jasaıdy.

Qazaqstan men Ortalyq Azıaǵa nesimen qaýipti

Qyrǵı qabaq soǵystyń jandanýy barlyq damýshy elder úshin úlken qaýip-qaterge ıe, óıtkeni olar álemdik alyptar ózderiniń qarym-qatynastaryn anyqtaýǵa tyrysatyn «urys alańyna» aınalady.

AQSH pen QHR arasyndaǵy qazirgi qarama-qaıshylyqta jaǵdaı tek ıdeologıalyq soǵysty ǵana emes, beıtarap elderge kóp vektorly saıasatqa tótep berý óte qıyn bolatyn "tehnologıalyq aımaqtardy" qurý múmkindigimen kúrdelene túsedi, óıtkeni tehnologıanyń damýy bireýdiń paıdasyna tańdaý jasaýdyń qatań qajettiligine tap bolady.

Eń jarqyn mysal - 5G formaty, oǵan derekterdiń úlken aýqymyn basqarý, "aqyldy" qalalar, logıstıka, áskerı tehnologıalar, baılanys quraldary jáne t.b. qurý múmkindigi kiredi. Árıne, Epl nemese Hýaveıden alynǵan format bir-birimen jumys isteýge múmkindik bermeıdi, sáıkesinshe bir tehnologıalyq alpaýytpen jumys isteı bastaǵanda, ol is júzinde basqasyna aýysady.

Árıne, qazirgi álemde jańa eshteńe joq, eger eske túsirsek, NATO men Varshava blogynyń áskerı tehnologıalary salasynda 20 ǵasyrda tek táýelsizdik alǵan jáne qorǵanys ónerkásibin qurýdy tańdaǵan elder úshin birdeı dılem boldy.

Biraq 21 ǵasyrda bul alshaqtyq tek memlekettik qorǵanys salasyna ǵana emes, qazirgi qoǵam ómiriniń barlyq salalaryna da áser etedi.

Mundaı geosaıası tańdaýdyń ózi basqa geosaıası oıynshylardyń bul opsıany durys emes qadam úshin, ıaǵnı "jazalaý" úshin barlyq resýrstaryn tarta otyryp, qatań áser etý qajettiligi retinde qabyldaýy múmkin.

Qytaımen tikeleı shektesetin Ortalyq Azıa úshin geosaıası manevrdi saqtaý jáne eki jaǵynan da myqty úgit-nasıhat pen ekonomıkalyq qysym astynda ekonomıkalyq damýdy jalǵastyrý úshin geosaıası bloktardyń soqtyǵysýynda sheber manevr jasaýdyń kúrdeli máselesi týyndaıdy. Bul joǵary dıplomatıalyq sheberlik pen qıyn sheshimder qabyldaýdy talap etedi.

***

Osylaısha, AQSH-taǵy saılaý jaǵdaıyna baılanysty COVID-19 pandemıasy halyqaralyq jaǵdaıdy ýshyqtyryp, Batys Alánsynyń Qytaıǵa jáne onyń odaqtastaryna qarsy halyqaralyq qatynastarynyń jańa bólinýine qaýip tóndirdi.

Mundaı jaǵdaı kóptegen aımaqtarda alańdaýshylyq týdyrady, óıtkeni ol elderdi geosaıası tańdaý aldynda qoıa alady, bul sózsiz ekonomıkalyq jáne saıası qaýip-qaterlerge alyp keledi.

Bul qurylymda Máskeýdiń pozısıasy belgisiz bolyp qalady, biraq ol Qytaıǵa "otty" jaǵý arqyly dıvıdendter alýǵa úmittenip, óz oıynyn júrgizýdi jón kóredi.

BUU-nyń Qytaıǵa qarsy sanksıalary múmkin emes, óıtkeni onyń «veto quqyǵy» bar, biraq AQSH-tyń sanksıalar ushqyny tarala bastaıdy jáne qarqyn alady. Donald Tramp saılaýda jeńilgen jaǵdaıda da, bul jaǵdaı ózgerýi ekitalaı. Alaıda, "Aq úıdegi" Demokratıalyq partıanyń basshylyǵymen rıtorıka birshama az qarqyndy bolady.

Qazirgi jaǵdaıda Qytaıǵa qarsy sot isi perspektıvaly emes jáne saýda alańyn qurý úshin úgit-nasıhattyq sıpatqa ıe.

Qytaıǵa qysym neǵurlym kúshti bolsa, Beıjiń óziniń sanksıalaryn engizip, dostas emes elderdiń naryqtaryn jaýyp, qatań jáne sheshilmeıtin ustanymǵa ıe bolady.

Vashıngton úshin eń jaqsy senarı - Qytaıdyń ósýin toqtatý, oǵan «álemdik qurastyrý sehy» rólin qaldyrý. Qytaı úshin maqsat - oqshaýlanýǵa jol bermeý, AQSH-ty saıası jáne ekonomıkalyq salmaǵy boıynsha qýyp jetý, álemdik tartylys polústeriniń birine aınalý.

Adıl Kaýkenov