Álem lıderleriniń basyn biriktiretin BUU Bas Assambleıasyna barǵan ár eldiń basshylary birlesip, jahandyq saıasattaǵy túıtkildi máselelerdi sheshetin kádimgi qalyp joq, bıyl. Bul jolǵy sesıa burynǵydan ózgeshe. Sesıadan sensasıa izdegen BAQ-tyń nazary Pýtın men Obamada. Qaıter eken? Bir-biriniń qolyn qysa ma, joq pa?
Keıbir reseılik buqaralyq aqparat quraldarynyń aqparttaryna súıensek, bul Pýtın myrzanyń BUU-daǵy sońǵy málimdemesi. Endi ol Nú-Iorkke múlde barmaıdy. Baýyry Obamaǵa ókpeli eken. Dálirek aıtsaq, ekeýi bir «klıentke» talasyp qalypty. Assambleıada sóz alǵan Vladımır myrza shynymen de salqyndyq kórsetti. Eshkimnen jasqanbady. Aıtaryn ashyq aıtyp saldy. Qoı, sizge táptishtep jatqanym jón bolmas. Reseı prezıdentiniń sózin ózińiz oqyp kórińiz.
V.V.Pýtın, Reseı Federsıasy prezıdenti:
-Sońǵy jyldary álem lıderleriniń arasynda qarama-qaıshylyqtar jıilep ketti. Bul ásirese, BUU músheleriniń arasynda jıi kezdesedi. Tipti ózara túsinispeýshilikter uıym qurylǵan 70 jyl boıy jalǵasyp kele jatyr. Biz ártúrlimiz. Pikirlerimiz ben túsinigimiz de ár alýan jáne esh qaısymyz bir-birimizdiń kóleńkemizge aınalýǵa mindetti emespiz. BUU taza jumys istep otyǵan joq ekenin moıyndańyzdar. Sizder anarhıa qurdyńyzdar. Sizderdiń qajyrly jumystaryńyzdyń nátıjesiniń artynda álemniń álsiz memleketterin basyp alyp, qan-josa etip jatqan «Islam memleketi» degen terrorıster tur. Olardyń quramynda álemniń túkpir-túkpirinen jınalǵan ondaǵan myń sodyrlar. Olardyń quramynda burynǵy Irak áskerıleri bar. 2003 jyly AQSH áskeri basyp kirgende óz jerinen qýǵyndalyp, dalada qalǵan jandar edi ǵoı. Olardyń quramynda Lıvıa áskerleri bar. Sol Lıvıanyń talqandaý týraly sheshimdi myna sizder, BUU qabyldaǵan edi ǵoı. Al qazir Batys elderine arqa súıegen Sırıa opozısıasy da solardyń sapynda soǵysyp júr. Kimmen? Sizben. Olardy qarý-jaraqpen qamtamasyz etedi, jattyqtyrady. Al olar keıin ISHIM sapyna aýysyp ketedi. Logıka óte qarapaıym. Al BUU olardyń qarjylandyrý joldaryn bile tura kesken joq. Nege? Soǵys arqyly paıda tabýdyń joly bul. Olar qalaı kún kórip otyr? Árıne, zańsyz munaı saýdasy, narkobıznes t.b. Óıtkeni keıbireýler olardy óz paıdasyna asyrǵysy keledi. Biraq, oılanyńdar! Olar qatygez bolǵanymen, aqymaq emes. Kim-kimdi paıdalanyp ketetinin ýaqyt kórsetedi.
Álemdik saıasatta áli yqpaly bolmasa da, Orta Azıa quramynda bolýǵa qulyq tanytyp otyrǵan odaqtyń taǵy bir múshesi Aleksandr Grıgorıuly da BUU zalynan sóz sóıledi. Aıtpaqshy, ol kisi ol jerde bolmaǵanyna tup-týra 10 jyl bolǵan eken. Jınalyp qalypty, ishinde. Keldi de BUU-da otyrǵan áriptesterine suraqty tótesinen qoıdy. Tipti, Kaddafıdiń ólimine óz áriptesterin kinálip shyqty. Bir sózben aıtqanda, eski hám jańa odaqtyń bıylǵy tóraǵasy Reseıdi pozısıalyq turǵydan qoldady.
Aleksandr Lýkashenko, Belorýsıa prezıdenti:
-Biz toqyraý kezeńinen keıin óz kúshimizben aıaqqa turǵan memleketpiz. Bizdiń áleýmettik turmysymyz álde qaıda damýdyń jolyna túsken. Bizdiń eldi ana men bala ólimi degen joq. Biz sonymyzben erekshemiz. Mine, bul – demokratıa. Al bizdiń Batystaǵy joldastyrymyz aıtqan demokratıa degen túsiniktiń bizge keregi de shamaly.
Mysaly osynda otyrǵandar, Irak ıadrolyq qarý týraly jarıalaı bastaǵan kezde barlyǵyńyz Irakty «demokratızasıalaý» týraly sheshimge keldińizder? Endi, sol demokratıalaryńyz qaıda? Irak qaıda? Prezıdentin nege óltirdińizder? Sol memlekettiń turǵyndarynyń ómiri jaqsardy ma? Joq! Siz, kináli, «qatelesippiz» dep aıtýlaryńyz kerek edi. Alaıda joq, ary kettik. Týnısten bastap Lıvıaǵa jettińizder. Prezıdent Kaddafıge ne istedińizder? Lıvıada ómir jaqsardy ma? Jáne joq! Joldastar, múmkin jeter endi? Joq, sosyn Sırıaǵa jettińizder. Nege beıbit adamdardy óltiresizder? Nege Asad bıligin qulatqylaryńyz keledi? Bashar Asad sizderge nesimen jaqpaı qaldy? Toqtańyzdar!!!
Al álemdik saıasattaǵy salmaqty oıynshy Nursultan Nazarbaev ádetinshe «beıtaraptyq» tanytqandaı boldy. Qazaqstandyq BAQ-tyń nazary Nazarbaev myrzada. Ne ister eken? Ne aıtar eken? Joq, álemde Pýtın men Obamadan da basqa sharýalar jetkilikti emes pe? Nursultan Ábishuly áńgimeniń tórkinin solaı qaraı burdy.
Nazarbaev myrzanyń sózinen keıin, Qazaqstannyń jalpy ishki óniminiń kórsetkishi 19 esege artqanyn bildik. Ortasha jalaqymyz 13 myń dollar ekenin bildik. Al 2016 jyly 15 myń dollar, 2018 jyly 24 myń dollar alatynymyzdy taǵy bildik. Kóńilimiz bir demdelip qaldy. Reseı rúbli men qazaq teńgesi ońbaı devalvasıalanyp jatqanda bizdiń áleýetimiz sumdyq artqan eken. Ana men bala ólimi 65 paıyzǵa azaıǵan eken. Densaýlyq saqtaý salasynda da ilgerileý seziledi. Aıtpaqshy, óz memleketinde ógeıdiń kúıin keshken qazaq tili tuńǵysh ret BUU minberinen estildi. Bul da progres. Já... Qazaqstan prezıdentiniń sózin oqıyq. Joǵarydaǵy keremet statısıkalardan bólek Nursultan Ábishuly taǵy ne aıtty?
Nursultan Nazarbaev, Qazaqstan prezıdenti:
-Qazaqstan halyqaralyq qatynastardaǵy ózara yntymaqtastyqty, túsinistik pen senimdi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan bastamalardy qoldaıdy.70 jyl boıy álemdik qaýymdastyq jer betindegi janjal, qaqtyǵystardyń sheshimin tabýǵa tyrysyp keledi. Biraq, qaqtyǵystar azaıǵan joq. Mysaly, terorızm. Bul keıbir memleketterdiń terıtorıasyn ydyratyp, memlekettin oıran etken oqıǵa.
Stokgolmdegi álemdik máseleler ınstıtýtynyń málemetinde kórsetilgendeı, byltyrǵy jyly dúnıejúzinde qarý-jaraqqa shyǵyndalǵan qarjy – 1,70 trln dollardan asyp ketken nemese búkil álemdik JİÓ 2,5 paıyzy. Kún tártibindegi máselelerdiń negizi – kedeıshilik, terorızm, eńbek mıgranttary t.b. Biz damýdyń jańa modernızasıasyna aýysýymyz kerek.
Osylaısha Nursultan Ábishuly BUU-na taǵy da usynys jasady. Álemdik turaqtandyrýdyń jańa astanalyq jobasyn usyndy. Nátıjesin ýaqyt kórsete jatyr. Odaqty qurǵan úshtiktiń sózderinen meniń túıgenim osy boldy. Alyp qosarlaryńyz bolsa, qanekı...
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
