AQSH Qytaıdyń olımpıada alaýyn ustaýshy retinde etnıkalyq uıǵyrdy tańdaǵanyn synap, muny "Beıjińniń Shyńjańdaǵy azshylyqqa jasalǵan qatal saıasatyn jasyrý" dep atady.

Beıjińdegi qysqy olımpıada kezinde 20 jastaǵy shańǵyshy Dınıger Ilıamjan alaý ustaýshy retinde tańdalǵan.

Birikken Ulttar Uıymyndaǵy AQSH elshisi Lında Tomas-Grınfıld CNN arnasyna bergen suhbatynda Beıjińniń bul áreketi – Shyńjańdaǵy qatal saıasatty jasyryp jabý ekenin aıtady.

Tomas-Grınfıld Shyńjańdaǵy etnıkalyq azshylyqtardyń azaptalyp jatqanyn jetkizip, "olar adam quqyqtary taptalýynyń qurbany bolyp otyr" deıdi.

"Biz onda genosıd jasalǵanyn bilemiz" degen Tomas-Grınfıld Amerıkanyń ózge saıasatkerleriniń de, AQSH prezıdentiniń de "genosıd" týraly álemge jarıalaǵanyn aıtady.

Halyqaralyq olımpıada komıteti (HOK) alaý ustaýshyny tańdaý týraly daýdy joqqa shyǵardy.

HOK ókili Mark Adams Ilıamjannyń alaý ustaýǵa "barlyq quqyǵy bar" ekenin málimdedi. "Biz adamdardy qaı jerden, qaıdan shyqqanyna baılanysty kemsitpeımiz" dedi ol.

Aıta keteıik, Qytaıda sońǵy onjyldyqtardaǵy eń iri daý týdyrǵan olımpıada oıyndary ótip jatyr. Aq olımpıadaǵa sportsúıer qaýym qyzyqqanymen, Qytaıdaǵy adam quqyqtary jaǵdaıy birqatar elderdi oıyndarǵa dıplomatıalyq boıkot jarıalaýǵa ıtermeledi. 

AQSH, Ulybrıtanıa jáne Kanada Avstralıa, Lıtva, Kosovo, Belgıa, Danıa jáne Estonıa sıaqty elder kezekti qysqy olımpıadaǵa dıplomatıalyq boıkot jarıalaǵan elder qatarynda.

Olardyń barlyǵy sportshylaryn jarysqa jiberse de, eshbir mınıstr nemese sheneýnik qatyspady.

Japonıa oıyndarǵa eshqandaı úkimet mınıstrlerin jibermeıtinin, biraq olımpıada sheneýnikterin jiberetinin aıtty.

Jańa Zelandıa, Avstrıa, Slovenıa, Shvesıa jáne Nıderlandy oıyndarǵa úkimet ókilderin jibermeıdi.

Oıyndarǵa boıkot jarıalaǵan elderdiń keıbiri Shyńjańdaǵy uıǵyr, qazaq, qyrǵyz sıaqty azshylyqqa Beıjiń tarapynan jasalǵan qatal saıasatty "genosıd" dep atasa, keıbiri provınsıadaǵy adam quqyqtarynyń buzylýyn "adamzatqa qarsy qylmys" dep sıpattaıdy.

Qytaı basshylary men memlekettik BAQ dıplomatıalyq boıkotty "saıasılandyrý" dep baǵalady.

Bastapqyda Qytaıdyń Shyńjańdaǵy qatań saıasaty "halyqtardy kúshtep asımılásıalaý jáne "etnosıd" nemese "mádenı genosıd" retinde sıpattaldy. Keıinirek tolyǵyraq málimetter jınaldy, keıbir úkimetter, belsendiler, táýelsiz úkimettik emes uıymdar, adam quqyqtary jónindegi sarapshylar men ǵalymdar genosıd konvensıasyndaǵy anyqtamanyń "etnıkalyq top retinde joıý nıeti" aspektisine nazar aýdara otyryp, ony "genosıd" dep atady.

Shyńjańdaǵy azshylyqqa júrgizilip jatqan qatal saıasatqa halyqaralyq reaksıalar ártúrli boldy. Birikken Ulttar Uıymyna múshe elderdiń keıbiri Birikken Ulttar Uıymynyń Adam quqyqtary jónindegi keńesinde Qytaıdyń saıasatyn aıyptaıtyn málimdemeler jasady, al keıbir elder Qytaıdyń saıasatyn qoldady.

2020 jyldyń jeltoqsanynda Halyqaralyq qylmystyq sot ıýrısdıksıalyq negizde Qytaıdy tergeýden bas tartty. Amerıka Qurama Shtattary adam quqyqtaryn buzýdy "genosıd" dep jarıalaǵan birinshi el jáne onyń qorytyndysyn 2021 jylǵy 19 qańtarda jarıalady. Birneshe eldiń parlamenti Qytaıdyń áreketin "genosıd" dep tanydy: Oǵan Kanadanyń Qaýymdar palatasy, Nıderland parlamenti, Ulybrıtanıa Qaýymdar palatasy jáne Lıtva Seımi sıaqty zań shyǵarýshy oryndary kiredi. Jańa Zelandıa, Belgıa, jáne Chehıa sıaqty elderdiń parlamentteri Qytaı úkimetiniń Shyńjańdaǵy qazaq, uıǵyr sıaqty azshylyqqa jasap jatqan qatal saıasatyn "adam quqyqtaryn óreskel buzý" nemese adamzatqa qarsy qylmys retinde aıyptady.