Álem saıasatynyń arenasynda ataǵy jer jaryp turǵan birden-bir tulǵa -  Sırıa memleketiniń basshysy Bashar Ál-Asad ekeni sózsiz qazir. Sebebi bireý. Arab elderiniń júregi sanalatyn Sırıanyń tutas terıtorıasy egesken ekeýdiń shahmat taqtasyna aınalyp otyr. Aq pen qarasyn dóp basý qıyn. Biraq qarsylastar anyq, belgili. Ol AQSH+EÝROPA men Reseı+Qytaı arasyndaǵy tartys. Birinshilerdiń maqsaty – ataqty Asad myrzany taqtan taıdyrý. Ekinshileriniki – ony qalaıda taqta ustap qalý.

Sózdiń shyny mynada. Bul aradan jańalyq tabý qıyn. Barlyǵyn bári bilip otyr. Biraq bizdi qyzyqtyrǵany Bashar myrzanyń ómiri. AQSH qubyjyq dep alas-alas aıtyp taqtan qulatpaqqa áýestengen, Reseı raqymy sheksiz basshyǵa kómek dep talpynǵan saıasatkerdiń ashyq hám anyq beınesi qandaı? Bashar ál-Asad degen kim? Astynadaǵy taq úshin qan tógýge daıyn dıktator ma? Joq, álde eliniń baǵy úshin kúresken qamqor basshy ma?

Soqpaǵynda bir syr bar siz bilmeıtin...

            Atalmysh paıymdardyń naqtyly júz paıyz durys jaýabyn anyqtaý múmkin emes. Aqparat áleminen shyndyq izdeseńiz tup-týra ekige bólinesiz. Álbette, biri jaqsy deıdi, biri jaman deıdi. Klasıka. Aqparattyq aıqastyń anyq kórinisi. Al, osynyń ishinen aqıqatyn órip shyǵamyn deıtin adam shyqsa, men onyń aldynda qalpaǵymdy sheshemin. Biraq ol adamǵa áli kezikken joqpyz. Birazdan beri berekesi kirmegen Sırıa eliniń basshysy Bashar Asad degen kim? Taqqa qashan keldi? Jáne nege ketpeı júr? Kórelik...

            Eń alǵashqy túıin oıymyz genetıkaǵa tirelip otyr. Súıegi qýrap, qarttyǵy mújip ajal jalmaǵansha bılikte otyrý  Bashar myrzanyń qanynda bar bolyp shyqty. Alma  aǵashynan alysqa qulamaıdy ǵoı. Bashar ál Asad myrzanyń ákesi Hafez Asad 1971 – 2000 jyldar aralyǵynda Sırıa memleketiniń prezıdenti bolǵan. Eń ókinishtisi Hafez myrza zeınetke shyǵyp úlgermepti. Taqta otyrǵanda júrek talmasynan máńgilik saparǵa attanyp ketken. Osy kezde taqqa onyń uly Bashar ál-Asad keledi. Bul 2000 jyl. Bashar myrzanyń shytyrmany osy tustan bastalsa kerek. Baqılyq bolǵan patshanyń ulyn taqqa otyrǵyzý úshin Sırıa óziniń zańyn ózgertken. Buǵan deıin Sırıa memleketiniń prezıdenti postyna tek 40 jastan asqan azamattar otyra alatyn bolǵan edi. Ol kezde Bashar bar joǵy 34 jasta ǵana-tuǵyn. Osy tusta Grek eline qatysty bir ańyz eske túsedi. Ańyzda Grekter zańyn ógertpese qurdymǵa keteıin dep turatyn. Odan shyǵý úshin zańyn ózgertýleri kerek bolatyn. Sonda danyshpandary zańǵa tıiskizbegen eken. Zańdy buzsaq memlekettigimiz qurıdy dep kesken. Sol arqyly zań qadiri men memlekettigin saqtap qala alǵan. Biraq áńgime Grek emes Sırıa haqynda. Muny bir deńiz. Ekinshiden, Bashar Asad mamandyǵy boıynsha eshqandaı da ekonomıs nemese saıasatker emes. El basqarǵanǵa deıin birde-bir memlekettik qyzmette jumys istemegen. Ol bolashaǵynan zor úmit kúttirgen dáriger. Mýzykant-baıanıstter eń iri qalany  basqaratyn elge tań qalatyn jaǵdaı emes árıne. Biraq bul bassyzdyqtar «demokratıanyń aq týyn jelbiretýshi» AQSH pen túgeldeı Batysqa «unamaı» qalǵanǵa uqsaıdy. Sodan beri on bes jyldan astam ýaqyt ótse de narazylyq tarqar emes. Ol ár-túrli túrde júzege asyp jatyr. Opozısıa, Izraıl, «IGIL» - taǵysyn-taǵylar Bashar Asadty taqtan qulatýǵa baǵyttalyp jatqany anyq.

            Sonymen jalǵastyraıyq. 2014 jyly Sırıada táýelsiz túrde el prezıdentiniń saılaýy ótti. Elde qyrǵyn, qan tógis ornap jatsa da saılaýdaǵy jeńis Bashar Ál-Asad myrzaǵa buıyrdy. Azdy-kópti 88 paıyzdan astam halyq Bashar basshysyn qoldaǵan. Sodan bir jyl ótken  soń,  halyq jer men bılik ózińe amanat dep elinen qashyp ketti .

            Osy kezde Batystyń baǵytyna júginip Bashardy taıaqtap qýyp jibergiń keletini aqıqat. Alaıda Táýelsiz memlekettiń ishki saıasatyna aralasatyn men kim? Batys kim? AQSH kim? Eger shynymen demokratıa men adam quqyǵynyń qamyn jegish bolsa, Merkelińiz, Obamańyz nege Sırıaǵa ǵana tirelip qaldy. Basshynyń uzaq merzimdi taqta otyrýy ári-beriden soń Ortalyq Azıa elderiniń geninde bar dúnıe. Adam quqyǵynyń shektelýi dep Soltústik Koreıany aıtyńyz. Kym Chın Ynnyń ashyq dıktatýrasy eshkimdi alańdatpaı qalǵany ma? BUU-nyń onda nege sharýasy joq bola qaldy? Álde munaı joq elde Qudaı joq pa? Tozaǵyna enip kúlge aınalsa da báribir me? Ol eldiń beıshara halqy áli kúnge deıin 2014 jylǵy fýtboldan álem chempıonatyn utyp aldyq dep júr. Qorǵaǵysh bolsa, sol jurtty nege qorǵamaıdy, taıdyrǵysh bolsa, Kym Chın Yndy nege taıdyrmaıdy. Sebebi quqyqtary joq. Ol quqyq Sırıaǵa kelgende nege taptala qalady? Dál osy suraqty Reseı men Qytaı da kóterip otyr. Qysqasy shıelenistiń búgin-erteń tarqamasy anyq.

            Múdde

Soǵys degenińiz qyp-qyzyl shyǵyn. Álbette soǵysyp jatqan el úshin. Al qalǵanyna teńdesi joq bıznes kózi. Qarý ótkizý, jaldamaly ásker berý. Qyp-qyzyl tabys. Osy oraıda Bashar Asadtyń taqtan ketýi kimge qolaıly, kimge qolaısyz?

AQSH delik. Bashar Asad taqtan ketip, elde jańa úkimet qurylatyn bolsa, AQSH úlken oljaǵa kenelmek. Sebebi Iraktyń munaıy men gazyn Jerorta teńizi arqyly tikeleı ótkizýge múmkindik alady. Eýropanyń jaǵdaıy da birshama ońalatyn edi. Sonymen qatar, Izraıldiń de qaýipsizdigi haqynda birqatar máselelerdiń beti beri qaramaq. Sondyqtan AQSH «ádiletti jaqtaýshy» bolyp bul shıeleniske belsene aralasyp otyr. Olar Bashar Asadty dıktator dep, halyqty qutqarýǵa kómek beremiz dep otyr. Al bul memlekettiń ishki saıasatyna bas suǵý emes pe? AQSH tarapynan bul qadam kútildi de. Oǵan dálel -Irak. Dál osy taktıka arqyly AQSH Irakty kúl-talqan etti emes pe? Hýseındi darǵa asty. Mundaǵy senarı de uqsas. Hýseın ozbyr, beıbit halyqty qyryp jatyr, hımıalyq qarýy bar dedi de, byt-shyt qyldy. Keıin ol qarý da, qyrylǵan halyq ta tabylmady. Al, ádiletti AQSH ornatqan bılikten Irak ekonomıasy sharyqtap ketti desek, kúletin edińiz.

Dál osy sarynmen AQSH Sırıany da jermen jeksen etetin edi. Biraq Sırıanyń syryn uǵyp, muńyna muqtaj bolǵan Qytaı men Reseı shyqty.  Ári-beriden soń Sırıanyń bıligi ózgermeýi Reseı úshin qolaıly bolyp otyr. Sebebi Iraktyń munaıy Jerorta teńizi arqyly ótetin bolsa, GazPromnyń ónimine suranys azaıady. Demek Reseı Eýropany munaıymen «taıaqtaı» almaı qalady. Onyń ústine Sırıadan soń AQSH Iranǵa aýyz salatyny aıdan anyq. Sebep tabylady. Al, Iranda dúmpý bastalsa, Kavkaz elderi de dúrligetini belgili. Sondyqtan, Pýtın bul máselege bilegin sybanyp turyp aralasatyny sózsiz.

P.S. Atalǵan másele men faktilerdi saraptap otyryp Bashar Asad - soǵystyń qurbany degen oıǵa toqtadyq. Iá, bılikte uzaq otyrý dıktatorlyq saryndy kórsetedi. Biraq Bashar Asad eline adal basshy emes dep kim aıta alady? Ekeýara qaqtyǵys saldary, aqparattyq soǵystyń nátıjesinde Álemde jańa bir Hýseın paıda boldy. Ony ne asý kerek, ne AQSH-qa bireýdiń isine bas suǵýdy doǵartý kerek. Sonymen, Sırıanyń basshysy kim? Batyssha oılasańyz qubyjyq, basqasha oılasańyz qurbandyq. Siz she? Siz qalaı oılaısyz?

Aıan AZAMAT