Osydan bir jyl buryn Sham jerine jıhadty kózdep, birjolata ketip qalǵan qazaqstandyq baýyrlarymyz týraly youtube.com jelisinde jarıalanǵan beınematerıal kóptiń nazaryn aýdarǵan edi. Soǵys alańyna qonys aýdarǵan 150 adamnyń qatarynda eresekter qaýymy ǵana emes, besikten beli shyqpaǵan 20-30 shaqty balalardyń da bolǵanyn óz kózimizben kórgen edik. Qyz balalardyń birazy hıdjabpen tumshalansa, endi bir bóligine janarynan basqa túk kórinbeıtindeı etip, nıkab kıgizilgen. Al, boıjetkender men áıelder qaýymy vıdeoda tipten kórinbeıdi. Beınematerıalda jıhadshylardyń turmys-tirshiligi ǵana emes, kishkentaı balaqaılardyń da soǵysqa daıyndalatyny jóninde kórsetilgen: biri daýystap quran aıattaryn oqysa, endi biri reseılik qaýipsizdik qyzmetiniń eki ókiline oq atady-mys. Az ýaqytta áıgili vıdeohostıng atalmysh materıaldy serverinen alyp tastaǵan bolatyn. Aıta keteıik, kúni búginge deıin «youtube» kompanıasy ekstremıstik sıpaty bar 14 mln-ǵa jýyq vıdeony óshirip úlgergen eken. 

Biraq, osydan eki kún buryn «euronews» aqparattyq portaly kishkentaı búldirshinderdiń sondaı lagerlerdiń birinen qashyp shyqqany týraly materıal usynǵan bolatyn. «Halıfat balalary» dep atalatyn balalar áskerı lageri Sırıanyń soltústiginde ornalasqan eken. Atalmysh lager týraly ınternettegi vıdeolarda 15 jasqa deıingi balalar áskerı kıim kıinip, bastaryna ıslamıstik shúberek taǵynyp, oqytýshylarynyń aıtqandaryn oryndaıdy.

Áskerı lagerden qashyp shyqqan on tórt jastaǵy Ragıb ál-Ás Ahmed: «Olar bizge adamdy qalaı baýyzdaýdy, ózińdi qalaı jarýǵa bolatynyn úıretti. Qolyńdy adamnyń mańdaıyna qoıyp, onyń basyn kóterińkirep, pyshaqty moınyna taqap turyp, kesip qalý kerek. Al, jarylǵysh zatty belge aınaldyra baılap, oǵan qatystyrylǵan aq metaldy tartyp qalý kerek, sonda birden jarylady. Sonymen qatar, biz qol granatasymen de qoldana alamyz – saqınasynan tartyp, laqtyryp jiberý kerek, áıtpese, onyń qolymyzda turyp, jarylyp ketý qaýpi bar» - dep, bar bilgenin baıandap berdi.

Ragıbtiń aıtýynsha, oǵan ıslam dinin májbúrlep qabyldatqan, sáıkesinshe Qurandy da qınap jattatqan eken. Sonymen qatar, dini ózgelerdi óltirý – onyń balalyq mindeti sanalǵan. Kópshilik balalar amalsyzdyqtan tutqynǵa túsken týystary men dostaryn óltirýge de barǵan kórinedi.

«Lagerde oqýdyń birinshi deńgeıinen ótkenderdi kelesi deńgeıge jiberedi. Ol áldeqaıda kúrdeli, áldeqaıda qatań. Sebebi onda ótkenderdi Kobanı qalasyna soǵysýǵa jiberedi. Ondaǵy mindet – ıslam dinin ustanbaıtyndardyń barlyǵyn óltirý bolatyn. Al, soǵys ýaqytynda qaıtys bolatyn bolsań, sender birden jumaqqa, olar tozaqqa túsedi dedi».

Búlikshiler ıraktyń Sındjar qalasyn basyp alǵanda, júzdegen jas jigitter, qart jáne aýrý adamdar óltirilgen bolsa, áıelderdi seks-jıhadqa jiberip, balalardy ózderine, oqýǵa alyp qalǵan bolatyn.

 «Áskerı lagerde musylman balalardan bólek, 80-ge jýyq ózge din ókilderi boldy. Ondaǵy balalardyń jasy 5-ten 15-ke deıingi aralyqty quraıdy. Meniń 15 jastaǵy týysqan baýyrym áli solardyń qolynda. Bizdi tańnan keshke deıin jattyqtyryp, arasynda qanǵa tunshyqqansha qatty uryp-tepkileıtin. Onysyn kameraǵa túsirip, sońynan sýretter men vıdeolardy áleýmettik jelilerge júktep otyrdy. Bizge júktelgen mindet atqarylmaǵan jaǵdaıda qatań jazalanatynymyzdy eskertken bolatyn. Bul degenimiz, adamdy ábden soqqyǵa jyǵyp, shyjyǵan kúnniń astyna baılaýly qaldyryp ketedi. Biz kúnde tańerteń saǵat 4-te turyp, syıynyp-jalbarynýǵa tıisti edik. Oǵan da baqylaý júrgizilip otyrdy. Eger áldebireý oıanbaı qalsa, ol da qatań jazalaýǵa alyndy. Onyń ústine, biz kúnine bir ret qana tamaqtanatynbyz», - dep, muńyn shaqty lagerden qashyp qutylǵan taǵy bir bala.

Ol bir joly Quran aıatyn jóndi bilmegeni úshin qatty jazalanǵanyn aıtty. Bul úshin ony kún sýyqta batpaqqa jatqyzyp, eńbektetip, basynyń ústinen aýaǵa oq atyp turǵan eken. Onyń qurandy ádeıi jattamaǵandyǵyn biletin bolsa, endigi rette óltiretindigin aıtqan.

Balalardyń záre-qutyn qashyrýdyń joly, ókinishke oraı, munymen aıaqtalmaıdy. Ótken aıdyń basynda terrorısterdi jattyqtyrý lagerinen qashyp qutylǵan Fahmı esimdi balaqaıdyń sózderi sonyń aıqyn dáleli:

«Olar bizdi jattyqtyrý barysynda, bizge ólim jazasyna kesilgen adam ispetti, júrip bara jatqan júk kóliginiń astyna túsýdi buıyratyn. Olar maǵan: «Bara ǵoı, kıeli ólim qush, Allah seni kútip tur!», - dep, aspandy kórsetetin. Keı ýaqyttary men qatty qynjylyp, olardan: «Eger Allahtyń qaıda ekenin biletin bolsańdar, nege ózderiń barmaısyńdar oǵan? Nege biz? - dep suraǵym da keldi...».

Fahmıdiń jaqyn arada qashatynyn keıbir balalar bilgen de eken. Biraq, ózderi yńǵaı tanytpapty. Kóriner-kórinbes múmkindik týǵan sátte de lagerde qalyp qoıǵan. Bálkim-eriktiń qalaýy, bálkim- qorqynysh...

Búginde 500-den asa balaqaı osynshalyq sumdyqtyń obektileri bolyp otyr. Máselen, Kúrdistan demokratıalyq partıasy ókilderiniń jaqynda bergen málimeti boıynsha, Iraktyń soltústigi Mosýl qalasynyń ózinde 130 shaqty bala urlanǵan. Barlyǵy – jasy 15-ke deıingi balalar. Keıbirin bassyzdyqqa salyp urlasa, endi birin búlikshiler arbap shaqyrady. Balalardy arbaýdyń joly da san alýan. Eń áıgili ádisi – bastapqyda syıaqy berip turý. Biraq,bir qyzyǵy lagerdegi balalardyń basym bóligi toptyń quramyna tegin kirgen eken.

Búginde elge tóngen qaýiptiń dabylyn qaǵyp otyrǵan, ókinishke oraı, tek kúrdistandyq partıa ǵana emes. Máselen, kúni keshe Qyrǵyzstan túrmesinen qashqan 9 adamnyń 4-i terorızm ókilderi ekeni belgili boldy. Oryn alǵan jaıt eldegi onsyz da turaqsyz atmosferany odan ári ýshyqtyryp jibergen kórinedi. Tolyq emes kórsetkishterdiń ózine súıensek, memlekettegi eki myńǵa jýyq adam – ekstremızm jaqtaýshylary bolyp shyqty. Olardyń kóbi, tipti, túgel otbasylarymen baryp, «jıhad jasaýǵa» daıar eken. Al, ketip úlgergenderdiń 122-si áıel adam, 83-i balalar jáne otbasy músheleri túgelimen ketkeni týraly ázirge 63 derek bar.

Al, Eýropaǵa qatysty aıtatyn bolsaq, mıgrasıalyq daǵdarys kezeńi terrorıster úshin qolaıly jaǵdaı týdyrýy múmkin. Másele olardyń bosqyndar qataryn tolyqtyryp, shekarany asyp ketýge múmkindik alýynda ǵana emes. Keıbir sarapshylardyń aıtýynsha, eýropalyq memleketterge jer asyp kelip jatqan bosqyndardyń ózi tóngen qaýiptiń kórinisi eken. Nege deısiz ǵoı?! – Buryn - sońdy aýrý men kedeılikten kóz ashpaǵan adam ózge memleketke kelip, járdemaqy alyp turýdy arman tutady. Terrorıster solardyń arasynan ózderine jaqtas taýyp alady. Aldaıdy, arbaıdy... Sondyqtan, Eýropaǵa aǵylyp-tógilip kelip jatqan bosqyndarmen birge, sol aımaqqa terorızmniń jańa óskini keldi deýge negiz bar... Demek, Merkel hanymnyń bosqyndardy qabyldaý týraly sheshimine qarsy shyǵyp, on myńdap kóshe kezip júrgen halyqty túsinýge de bolatyn shyǵar. Qazaq jerine kelgen elý qytaı týraly sybys shyqqanda da «urpaq qurıdy», «ult joıylady» dep, bas urmap pa edik? Al myna jaǵdaı arnasy tipten ózge, tipten bólek. Urpaqtan buryn, óziń joǵalyp ketetin qaýip bar. Máńgúrttikpen teń jahandyq indet bul. Aıtpaǵym, aqsúıek qanymen maqtanatyn Eýropa úshin de bul qol siltep qoıyp otyratyn jaǵdaılardyń qatarynan emes.

Pák kóńil balalarymyzdy, aqyl-sanasy mol jigitterimizdi, on ekiden bir gúli ashylmaǵan qyzdarymyzdy aq joldan adastyryp, týra joldan taıyndyrǵan bul dúleıdiń syry tereńde jatyr. İndetti buqaranyń arasyna taratyp júrgender dindi saıasattyń kezekti arnasyna, halyqty basqarý quralyna aınaldyrdy. Muny dinsymaq apıynmen basy aınalǵan toptar bilmegeni meıli, sezbeıdi de... Fanatızmmen tumshalanyp, adamdyǵyn qysqartqandar kóbeıdi bul kún... Halqynyń mártebesin kóterýge bar sanasy, ókinishke oraı, el tynysyn bógep, qundylyqtaryn tunshyqtyrýǵa ǵana jetti... Ultyn sheksiz súıýge bar júreginiń ulty turmaq, týǵan elinen múlde bezip, eki dıýdyń astarly saıası maqsaty jolynda shahıd bolýǵa ǵana áli jetti... Barlyǵy da rýh beriktiginiń joqtyǵynan... Sana, júrek, rýh ataýly bir arnaǵa toǵysqan sátte ǵana bul másele sheshimin tappaq... Áıtpese, adamdar ishinde dindarlar az, dindarlar ishinde biletinder az, biletinder ishinde ustanatyndar az, ustanatyndar ishinde adaldary az degen sóz beker aıtylmasa kerek-ti...

Nazgúl NAZAR