Ótken jyly Qazaqstan álemdik ýrannyń 43%-yn óndirgen eken. Saharadaǵy turaqsyzdyq «seriktes» izdeýge májbúr etip, Fransıa prezıdenti Emmanýel Makron rýdaǵa baı Ortalyq Azıa elderine, sonyń ishinde Qazaqstanǵa kelip-ketti. Bloomberg basylymy Fransıa basshysynyń bul saparyna «Reseıdiń artqy aýlasyna kirdi» degen taqyryp qoıyp, qazaq qoǵamyn biraz shýlatty.

Fransıada ıadrolyq reaktorlar bar, oǵan qajetti ýran Qazaqstan men Ózbekstanda bar. Sosyn fransýz jýrnalıseri Ýkraınadaǵy soǵys, sanksıalar qazaq eliniń Reseıge táýeldiligin azaıtyp, jańa múmkindikter týǵyzady dep boljam jasapty. Ras, Fransıa Qazaqstanǵa iri ınvestısıa quıyp jatyr. Fransıanyń Orano SA ıadrolyq kompanıasy «Qazatomónerkásippen» birlesken kásiporyn qurý arqyly Qazaqstandaǵy ýran kenishterin ıgerýde. Nıgerde bolǵan tóńkeristen keıin Fransıa úshin Ortalyq Azıanyń mańyzy kúsheıe tústi.

Parıj halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń ǵalymy Maıkl Levıston: «Qazaqstan – Fransıanyń energetıkalyq qaýipsizdiginiń kilti. Makronnyń sapary Parıjdiń yntymaqtastyqty arttyrýǵa daıyn ekenin eske salady», depti.

Sonymen qatar, Fransıa – Qazaqstanǵa AES salýdy usyna alatyn elderdiń biri. Bizdiń sarapshylar eger AES saldyrtatyn bolsaq, ne Fransıa, ne Ońtústik Koreıanyń birin tańdaǵan jón deıdi.

Kópshilik bizdiń eldiń «Reseıdiń artqy aýlasy» dep atalǵanyna namystanyp, biraz shúılikti. Biraq saıasattanýshy Dos Kóshim elimizdiń saıası kiriptarlyǵyn mańdaıymyzǵa basqany Qazaqstandy masqaralaý emes, bul – shyndyq dep baǵalady.

– Saıası jaǵynan da, ekonomıkalyq turǵydan alsaq ta, biz Reseıge kiriptarmyz. Reseı Qazaqstandy ózine tartqan joq, biz ózimiz basymyzdy tyqtyq. Bıliktiń qalaýy sol, ózimiz soǵan daıyn boldyq. Joqqa shyǵaryp, shyr-pyr bolý kerek emes. Halyq bárin túsinedi, biraq bıliktiń kózqarasy basqa.

– Makron ne úshin keldi?                              

– Árıne, Makron ekijaqty baılanys ornatý úshin keldik deıdi. Biraq men tolyq biletin bir nárse bar: myna qımyl-qozǵalystyń bári Qazaqstandy Reseıden sál-pál bolsa da ysyrý. Eki kúsh bar: biri – Batys pen Amerıka jaǵy, ekinshisi – Reseı. Sodan keıin ǵoı, kópvektorly, beıtarap saıasat ustanamyz, deıdi biz sıaqty memleketter. Kópvektorlyqty tastap, bir baǵytqa buryl demek, sony iske asyrý jumysy bastaldy. E.Makronnyń kelýiniń basty sebebi osy. Buǵan deıin munaı máselesin jeleýletip Germanıa da kelgen, biraq olardyń da túpki maqsaty osy bolǵan.  

– Maqalada Qazaqstan sıaqty elderdiń Reseıge qarsy sanksıany tek qaǵaz júzinde ǵana qoldaıtyny aıtylady. Sizdiń oıyńyz qandaı?

– Árıne, sanksıany biz qaǵaz júzinde qoldap otyrmyz. Bir jaǵynan BUU-nyń sheshimderin qoldaımyz deımiz, biraq moıyndaý kerek, Reseımen ekonomıkalyq qana emes, áskerı baılanystarymyz óte myqty, bite qaınasyp ketken. Sondyqtan bizdiń bılik shamasy jetkenshe Reseıdiń sanksıany aınalyp ótýine jaǵdaı jasaıdy. Bılik ókilderi memleket tarapynan kómek bermeımiz deıdi, kómek jasaýǵa tyryspaıtyn da shyǵar. Biraq jeke aksıonerlik qoǵamdar, alypsatarlar sıaqty bıznes tarapynan kómek jasalyp jatyr, oǵan eshkim tosqaýyl qoımaıdy. Máselen, Qyrǵyzstanda Reseıge astyrtyn qyzmet etken eki iri nysanǵa sanksıa salyndy. Mundaı jaǵdaı Qazaqstanǵa kelýi ábden múmkin.