Qazaqstan ajyrasý boıynsha álemniń aldyńǵy qatarynda. Qańtar-qyrkúıek aralyǵynda 12,4 myń ajyrasý tirkelgen. Bul statısıkanyń syrtynda qanmen qol qoıylǵan ajyrasýdyń az emes ekeni anyq.
Sońǵy jyldary kúıeýi áıelin uryp óltirgen, ne áıeli erin pyshaqtaǵan qylmystyq ister kóbeıip barady. Statısıka zorlyq-zombylyq sany jyl saıyn azaıýda deıdi, biraq mundaı jańalyqtar ómirde kerisinshe, kóbeıip barady.
Advokat Janna Mýhamadıdiń sózinshe, 2017 jyly densaýlyqqa qasaqana jeńil zıan keltirý qylmys sanatynan alynyp, ákimshilik kodekske aýystyryldy. Osylaısha, zań shyǵarýshy organ áıeldi qasaqana urýdy beıne bir jol erejesin buzýmen teńestirip qoıdy.
– Sodan beri otbasyndaǵy zorlyq-zombylyq beleń alyp ketti. Qazir bizde eskertý túrindegi jaýapkershilik bar. Turmystyq zorlyq-zombylyq kórgen áıelder kóbine aryz jazbaıdy. Sebebi sot ary ketse ákimshilik jazaǵa tartady, eskertý jasaıdy, ne 15 kúnge qamaıdy. Bar bolǵany sol, deıdi advokat.
Ajyrasyp jatqandardyń basym kópshiligi jastar. Biraq qylmys kóbine bir shańyraq astynda 10 jyldan artyq turǵan erli zaıyptylardyń arasynda bolyp jatady. Tatý-tátti turǵan shańyraqtyń qulaýyna ne sebep? Osy jáne ózge de suraqtardy Qamshy.kz psıholog Serikgúl Sálıge joldady.
– 10 jyldan astam ýaqyt birge tursa da, olar eshqashan tatý bolmaǵan. Ajyrasýmen aıaqtalǵan nekeni eshqashan tatý-tátti turǵan otbasy dep eseptemeımiz. Olar basqa bir qundylyqtardy maqsat tutyp, tistenip, shydap kelgen adamdar. Bala úshin, ne materıaldyq ıgilikter úshin, jalǵyzdyqtan qoryqqannan tózgender. Orta jastyń depressıasy deýge kelmeıdi muny. Meniń aıtarym, eki eresek adamnyń arasyndaǵy janjal – soǵysqa parapar. Ol soǵystyń eń ýshyqqan sáti – ósh alý, uryp-soǵý, tıtyǵyna tıý sıaqty is-áreketter – qushtarlyqqa aınalyp ketken. Al qushtarlyq tek óse beredi de, onyń sońy ólimge jetkizedi. Zorlyq-zombylyq qarapaıym nuqyp qalý, sózben túıip, qolmen tıisip qalý sıaqty usaq-túıekten bastalady. Biri tıtyqqa tıetin sóz aıtsa, ekinshisi soǵan teń deńgeıde ashshy jaýap berýge shamasy jetpese, kúsh qoldanady. Osylaı on shaqty jyl birge ómir súrip kelse, ishtegi álgi qushtarlyq «ne óltiremin, ne erlikpen qaza tabamyn» deýmen tynady, deıdi S.Sálı.
– Bala úshin turyp jatyrmyz degen syltaý ma? Sóıtken balany baýyzdap, bıiktikten tastap óltirip jatqandar da bar. Nekeni saqtap qalýda balanyń róli qandaı jáne ósh alý maqsatynda nege balany óltiredi?
– Syltaý. Bul tek ıllúzıa. Nekede balanyń rólin túsinetin deńgeıge áli qoǵam jetken joq. Nekeniń qundylyǵyn tolyq túsinbeı, erli zaıyptylar balany ortaǵa salady. Bala nekege dáneker emes, kerisinshe baqyt, mahabbat sıaqty sezimderdi bere otyryp izin jalǵastyrýǵa qaldyratyn bolashaqtaǵy urpaǵy. Urpaq degen – mendegi qundylyqtardy menen asyp túsip jalǵaýshy. Al qoǵamnyń balany ne áıeldi urýdy norma dep qabyldaý sebebi, ózderi otbasynda sony kórip ósken. Ondaı is-áreketti jasaǵandar aıaýshylyq, ókinish degendi sezinbeıdi. Ózi de buryn jábirlengendikten, keıin óz shańyraǵynda da muny normaǵa engizýge tyrysady. Sondyqtan bizdiń psıhologıalyq kúıimiz osyny norma dep qabyldap turǵanyn uǵýymyz kerek.
Ajyrasý da tańdaý. Kópshiliktiń tarapynan bul uıat degen uǵymǵa baılanýy múmkin. Ár jaǵdaı óz aldyna bólek qarastyrylady. Bastysy, ajyrasýǵa qanmen qol qoıylmasa. Qylmys qashan da qylmys bolyp qala beredi. Áleýmettik jaǵdaıy, bilimi ne sheni adamǵa qorǵan emes.
