Qazir álemde saıası jaǵdaı tym turaqsyz. Álem áli bólinip, jiktelip jatyr. Qazaqstannyń orny qaıda? «Qaıdan keldik, qaıda baramyz?» degen danyshpan Shákárimniń suraǵy áli ózekti. Bizdiń eldiń búgini qandaı, erteńi ne bolady? Jańa Qazaqstan qaıda bara jatyr, álde bir ornynda taptalyp tur ma? Osyndaı saýaldarmen Qamshy.kz saıasatker Dos Kóshimge júgindi.

– Qaıdan keldik? Qaıda baramyz?

– Biz sovettik, totalıtarlyq júıeden keldik. Endi qaıda baratynymyzdy áli bilmeımiz. Qoǵamnyń bir toby ulttyq baǵytty qoldaıdy, bir toby baıaǵydan kele jatqan osy qalpymyzda qalǵysy keledi, úshinshi top lıberaldyqty qalaıdy. Óz basym negizgi baǵytymyz ulttyq memleket jasaý bolýy tıis dep bilemin. Alaıda bizdiń bılik ondaı qadamǵa barǵysy kelmeıdi.

– Toqaevty myqty dıplomat deıdi. Endi biri Reseı men Qytaıda oqyp kelgenin kesir dep uǵady. Sizdiń oıyńyz qandaı?

– Másele onyń qaıda oqyp kelgeninde emes, nıetinde jáne alǵan baǵytynda. Bizdiń saıasatymyz 90-jyldardaǵy sovettik júıede qaldy. Sovettik júıe degen shyndyǵynda Reseıdiń baǵyty ekenin endi túsinip otyrmyz. Sondyqtan sol kúıinde qaldy. Iá, ol jaqsy dıplomat. Kópvektorlyq saıasatty ustap tura alatyn myqty dıplomattar qazir óte qajet. Biraq Toqaevtyń orystyq baǵyty ulttyq baǵytty basyp ketip jatyr.

– Qazaq qashan eshbir memleketke arqa súıemeı, ózine ózi jaýap beretin myqty elge aınalady? Másele nede, júıede me, prezıdentte me?

– Biz qasymyzdaǵy memleketterdiń saıası baǵytyn ańdap, óz memlekettigimizdi saqtap qalýǵa tyrysatyn sıaqtymyz. Aıaqtan turyp kettik pe? Joq, ulttyq memleket qurmaı, tik tura almaımyz. Óz aldymyzǵa jeke táýelsiz bolǵanymyzben, kishkentaı sovettik memleketpiz. Til, onomastıka jaǵynan da, syrtqy saıasat jaǵynan da sol bir júıe ózgerissiz qaldy. Bul jeke bir adamǵa qatysty emes. Meıli, ol Nazarbaev ne Toqaev bolsyn. Jekelegen adamdar keledi, ketedi. Júıe tolyq ózgerýi kerek. Elimizdegi kóp azamattardyń baǵyty – demokratıalyq  jáne ulttyq baǵyt bolýy tıis. Prezıdent aýystyrǵannan eshteńe ózgermeıdi. Qarapaıym mysal, Asqar Aqaev ketkende qyrǵyz baýyrlarymyz toı jasaǵan. Bakıev prezıdent bop keldi de, 80 adamdy atyp tastady. Sol sıaqty Nazarbaevtan Toqaev jaman bolýy múmkin, úshinshi kelgen adam álgi ekeýinen de asyp túsýi múmkin. Sondyqtan jeke adamǵa arqa súıemeý kerek. Birdi ózgertkennen eshteńe bolmaıdy. Jańa júıe kelesi keletin adamdarǵa ádiletti tańdaý jasaıdy. Júıe ózgerse, ol adamdar múldem basqa bolady. Al bular osy eski júıe arqyly kelgender.

– Búgingi májilistiń betke ustarlary úkimettiń osy kúnge deıin atqara almaǵan isterin «dóńgeletip» ákete ala ma?

– Tanymal adamdar depýtattyqqa saılanyp, solardyń májilis otyrysynda sóılegen sózine el rıza bolady. Men saıasatker retinde ondaıǵa kóńil bólmeımin. Maǵan keregi, naqty atqarǵan isi, ıaǵnı, qandaı zań jobasyn usyndy jáne ony qalaı alyp ótti. 1992 jyly Ákim Ysqaq degen jigit jalǵyz ózi Kóshi-qon zańyn jazdy. Sol zańnyń arqasynda elge 1 mln 200 myń adam keldi. Jańadan saılanǵan depýtattar áli kúnge deıin bir zań jobasyn usynǵan joq, soǵan qarnym ashady. Qazybek Isa, Abzal Quspan, Rınat Zaıytov bolsyn, bári de «mynandaı zań shyǵaramyn» dep barǵan. Keıbiri «Men shyndyqty shyńǵyrtyp aıtamyn» dep baratyn sıaqty. Shyndyqty kez kelgen jerde aıtýǵa bolady. Rınat dombyrasymen-aq ádemi aıta alady.

Mysaly,  QR memlekettik til týraly zańy, onomastıka týraly zań jobasyn usynsa, Qazaqstanda sóz bostandyǵynyń shektelýi jaıynda, Reseıdiń aqparattyq nasıhatyn bizdiń elde toqtatatyn zań jobasyn usynsa, sol kezde depýtattar jaqsy baǵa alady. Qazir sóılegenderi, suraq qoıǵandary jaqsy sıaqty, biraq ol parlament depýtattarynyń jalǵyz mindeti emes. Zań jobasyn daıyndap jatqan shyǵar dep úmittenemin. Qarapaıym halyq olardyń mınıstrlerge qoıǵan batyl suraqtaryna máz bolady, biraq bulaı shektelip qalmaý kerek.