Telearnalardaǵy satıralyq qoıylymdar jóninde

Belgili satırık Seıit Kenjeahmetovtiń «Kúle bilý – ómir, kúldire bilý – óner, kúlki bolý – ólim» degen jaqsy bir sózi bar. Túsingen adamǵa maǵynasy óte tereń. Kezinde qazaq satırasy tórden oıyp turyp oryn alatyn edi. Qazir she? Ázildiń artynda ashshy shyndyq bar. Satıranyń tarlandary Asqar Toqmaǵambetov, Shona Smahanuly, Ospanhan Áýbákirovter óz zamanynda qazaqty tek kúldirip qana qoımaı, tereńnen tolǵandyra da biletin. Bulardyń týyndylarynyń kúni búginge deıin mańyzyn joımaǵandyǵy da sondyqtan bolar. Odan keıingi bizge tanys Seıit Kenjeahmetov, Temirbek Qojakeev, Úmbetbaı Ýaıdın, Ǵabbas Qabyshev, Myńbaı Rásh, Kópen Ámirbek, Tolymbek Álimbekuly, Muhtar Sherim, Alpysbaı Boranbaıuly eńbekterin oqyp otyryp ezýińe kúlki úıiriledi. Kúndelikti tirshilikte bolyp jatatyn ýaqıǵalar ázil-qaljyńmen, astarly ájýamen beınelenedi.

Mine, osyndaı dúnıelerdi halyqqa jetkizý jaǵy kemshin túsip jatyr. Qazirgi satıramyzda pármen bolmaı tur. Satıra – tárbıeniń basty quraly desek, osy quraldy oryndy iske asyra almaı kelemiz. Kezinde satıradan, ýytty ázilden qoǵamnyń kóleńkeli tustaryn kórip, odan qorytyndy shyǵyp jatatyn. Sol kezdegi feletondar men syn sada­ǵyna ilingenderdiń is-áreketteri tekserilip, qatań jaza qoldanypty degendi de estıtinbiz. Astarly ázilden ózin kórý nemese ózine uqsatý arqyly aıaǵyn ańdap basyp, teris áreketterin ar tezine salatyndar da kezdesetin. Al qazir satıradan pármen ketkeni bylaı tursyn, «ymdy túsinbegen dymdy túsinbeıdiniń» zamany týdy. Dál búgingi qoǵamda satıraǵa ilingen dúnıelerge bıliktegiler pysqyryp ta qaramaıdy. Sebebi búgingi satıranyń basty taqyryby – álsiz, zorlyqpen jasalǵan dúnıeler. Qarapaıym halyqty aldarqatýǵa qurylǵan bos sóz, jeńil-jelpi arzanqol kórinis. Jasandylyq kóbeıdi. Kúldiremin dep ózderi kúlkige qalyp júrgenderdiń sany barǵan saıyn artyp barady. Kúlkige shaqyrýǵa bireý epti, bireý epsiz keledi. Onyń barlyǵy artısiń sheberligine baılanysty dúnıe. Bir kezde «Tamasha» oıyn-saýyq otaýyn halyq qalaı qarsy aldy. Taı-tuıaǵy qalmaı otyryp kóretin. Qudaıbergen Sultanbaev, Tuńǵyshbaı Jamanqulov, Meıirman Nurekeev, Ýaıys ­Sul­tan­ǵazın, Toqsyn Qulybekov sahnaǵa shyǵyp kele jatqanda-aq olardyń júris-turysy, akterlik sheberlikteriniń ózi kúlki sha­qy­ryp turatyn. Sirá, mundaǵy qoıy­lymdar tabıǵatymyzǵa, qazaqylyqqa ja­qyn bolǵandyqtan da jyly qabyldanǵan bolar. Endi qazirgi satıramyzǵa toqtalyp kórelik. Qaı telearnanyń tetigin bassańyz da mán-maǵynasy joq, jeńil-jelpi shoý-dýmandarǵa áýes bolyp kettik. «Bazar joq» degen ataýmen ómirge kelgen Tursynbek Qabatovtyń ǵajaıyp ázil álemi «ıýpı»-ge deıin aıtyp, qyran-topan kúldirip, halyqtyń rızashylyǵyna bólengen-di. «Ázil álemi» degen jańa ataý alǵanymen, dál qazirgi jaǵdaıda izdenistiń joqtyǵy baıqalady. Aıtary taýsylǵandaı, ázilderi suıylyp bara jatqandaı áserde qalasyz. Odan bólek «Túngi stýdıa», «Dý qol shokolad», «Toıbeststar» sıaqty baǵdarlamalar da aıtary joq, arzanqol shoýlar. Osy jerde aıtyp ótetinimiz, bizdegi ázil-ospaqtardyń barlyǵy batysqa elikteýden týyndap otyrǵanyna kórermen kýá. Buǵan deıin el arasynda ashý-yza týdyryp, búkil qazaq halqyn ájýalaǵan «Nasha kazasha» baǵdarlamasynyń jabylyp tynǵany belgili. Qazaqtyń salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn, tipti qarıalaryn kelemejdeıtin, úılenip jatqan jastarǵa beretin batasyna deıin mazaq etetin bul saıqymazaq shoýdyń ultqa abyroı ápermegeni anyq. Osyndaı saıqymazaqtyqty qaıtalap kórsetkennen utatyn kim, utylatyn kim?! Búginde munyń qataryna KTK telearnasynan kórsetilip jatqan «Toıbeststar» baǵdarlamasyn qosýǵa bolady. Toı – qazaqtyń dástúri. Qazaqtyń toıynyń mártebesin kóterýdiń ornyna bul baǵdarlamada ultqa jat nárseler kórsetiledi. Nasıhattaýdyń ornyna kemsitýshilik basym. Eń jaqsy beınetas­pany jiberińiz deıdi de, kórermenniń jibergeni dep bosaǵany jańadan attaǵan kelindi sekirtip bıletip qoıady. Qaı zamanda jańadan túsken kelin sekirip bıleıtin dástúr bar edi, bosaǵany endi attap, betin ashqan kelin uıań, izetti bolmaýshy ma edi… Qaı jaǵynan alsańyz da qazaq­tyń atyna kir keltiretin jeńil shoý. Eń soraqysy, 22-naýryzda Toıjarys ótki­zip, eń úzdik beınetaspaǵa jylqy min­giz­bekshi. Ulttyǵymyzdy ulyqtaıtyn emes, dástúrimizdi aıaqasty etip otyrǵan tal­ǵamsyz baǵdarlamanyń basty maqsaty ne?! Osylaısha satıramyz tórdegi ornynan aıyrylyp barady. Naǵyz ázildiń syıqy ketti. Qazaqy qaljyń men ýytty ázil joqtyń qasy. Onyń esesine aq jaýlyqty ájelerimiz ben kórshi qatyn-qalashtyń rólin basyna oramal tartyp arlanbaı somdaıtyn qazaqtyń namystan jurdaı er-azamattary kóbeıdi. Uıat dalada qalyp, shynaıy kúlki esikten syǵalaıtyn dárejege jettik. KVN de úmitimizdi aqtamaı tur. Qansha kúleıin deseń de, arzanqol dúnıelerdi kórgende ishiń ashıdy. Sózdiń tórkinin túsinbeıtin, ázildiń qadirin baǵalamaıtyn haldemiz. Budan shyǵatyn qorytyndy – satırany elekten ótkizý kerek. Bizde suryptaý jetispeıdi. Kez kelgen baǵdarlamany sahnaǵa shyǵarar aldynda tańdap-taldaǵannan keıin ǵana qalyń kórermenniń nazaryna usynǵan durys. Osyny eskermeıtinimiz qalaı?

Baǵdagúl Balaýbaeva