تاريح قويناۋىندا قالعان كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا قىزمەت ەتپەسەك تە، مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپ، جۇيەنىڭ وڭ جانە سول تۇستارىن كورگەن ۇرپاقپىز. كومسومول بوپ، پيونەر اتانباساق تا، وكتيابرەنوك بولىپ ۇلگەردىك. العاشقى العان ماراپاتتىڭ سيمۆولى رەتىندە كەۋدەگە تاققان وكتيابرەنوك قىزىل جۇلدىزى ءالى ساقتاۋلى. كەڭەس ۇكىمەتىن اڭساپ وتىر دەيسىز بە؟ كىم قالاي دەسە دە كوزبەن كورگەندى جوققا شىعارا المايسىڭ. ەندى كەلمەسكە كەتكەن سول جۇيەنىڭ ءبىراز ەرەكشەلىكتەرىن، ياعني جاقسىلى-جاماندى تۇستارىن سارالاپ كورەيىك.

ون  ارتىقشىلىق:

1. ادامدار ءوز سوزىنە جاۋاپ بەرۋگە، قوعامدىق تارتىپكە باعىنۋعا، ۇجىمدىق پرينسيپتەرگە قىزمەت ەتۋگە تاربيەلەندى. سوندىقتان، وتىرىكشىلەر، جاعىمپاز، وپاسىزدار قىزمەت جولىندا وسپەيتىن، ولارعا تومەنگى سورتتى جاندار دەپ قاراپ، قادىرلەمەيتىن. ەلدىڭ الدىندا جەكسۇرىن بولماس ءۇشىن ادامدار بارىنشا ار-وجدان پرينسيپتەرىن ۇستانۋعا تىرىساتىن.

2. ادامدار ارزان سوزگە اۋەس بولماۋعا، ىرىلىككە تاربيەلەندى. ەتيكا-ەستەتيكا كەڭەستىك قوعامنىڭ باستى ۇستانىمدارى بولدى. ماسەلەن، تەاترعا قولىنا سۋسىن بوتەلكەسى، ت.ب. ۇستاپ، قالاي بولسا كيىنىپ بارعاندار بولمايتىن. مادەني ورىندارعا تازا ءارى ۇيلەسىمدى كيىنىپ بارۋ مىندەت سياقتى ەدى. قىزدار جىرتىق دجينسى،  ەگدە ايەلدەر بۇتىن تىرتيتىپ تار شالبار كيىپ، الەم-جالەم بويانىپ، مادەني مەكەمە ەسىگىن اشپايتىن. تەاتر، كونسەرتتە وتىرعاندار ىسقىرىپ، قيقۋلامايتىن. قىسقاسى، جوعارى مادەنيەتتى بولۋ اركىمنىڭ مىندەتى بولاتىن.

3. كىتاپ وقۋ ءسان بولعان زامان. دۇنيەجۇزى كلاسسيكتەرىنىڭ بارلىق ەڭبەكتەرى ورىس تىلىنە ادۋارىلىپ، بۇل جونىنەن كەڭەس حالقى تۇگەل ساۋاتتى بولدى دەسەك وتىرىك ەمەس. اۋىلداعى مالشى، تراكتورشىلارعا دەيىن جۇزدەگەن مىڭ تيراجدى رەسپۋبليكالىق جانە وداقتىق گازەت-جۋرنالداردى  ەشكىمنىڭ ماجبۇرلەۋىنسىز جازدىرتىپ الىپ وقيتىن. "كەزىندە اكەم قويىن ورىسكە جىبەرىپ قويىپ، مىناداي-مىنانداي گازەتتەردەن باس الماۋشى ەدى" دەگەن اڭگىمەلەردى سول كەزدەگى  ۇرپاقتىڭ اۋزىنان بۇگىندە ەستىپ ءجۇرمىز.

4. بىرەۋدىڭ كوڭىلدەسى بولىپ، باستىقتىڭ ازاماتتىق نەكەدەگى ايەلى بولىپ ءجۇرىپ قىزمەتىن وسىرگەن، ديپلومدى ساتىپ العان، كوپشىلىكتىڭ الدىندا ءوزىن دۇرى ۇستاۋدى دا بىلمەيتىن، ىرجالاقتاعان، قىلمىڭداعان بيكەشتەر بولمايتىن. بولعاننىڭ وزىندە وندايلاردى ءتىپتى حاتشى ەتىپ تە جۇمىسقا قابىلدامايتىن.

5. شەت ەلدىكتەرگە قاتال سىني كوزبەن قارايتىن. ونسىز دا از كەلەتىن كەز-كەلگەن شەت ەل وكىلىنە كەڭەس ادامى كۇدىكپەن قارايتىن. كوبىنەسە "تىڭشىلىق ماقساتتا كەلدى مە؟" دەپ كۇدىكتەنەتىن. سونىڭ ارقاسىندا ميسسيونەرلىك سياقتى ەلدى بۇزاتىن يدەولوگيالىق ۋ ەل ىشىنە تاراعان جوق. سپيد سياقتى اۋرۋلار بولمادى.

6.ەڭبەك ادامى شىنايى تۇردە باعالاندى. الپاۋىت باي جانە كۇنىن ارەڭ كورىپ وتىرعان كەدەي دەپ بولىنبەگەن، تەڭ قوعام بولدى. كەزىندە كوپ قوي وسىرگەن، بۇگىندە زەينەتتەگى مالشى ايەلىنىڭ ماسكەۋدەگى جوعارى شەندىلەرگە ارنالعان شيپاجايدا قالاي دەمالعانىن ءوز اۋزىنان ەستىگەنبىز.

7. كەز-كەلگەن ادام مينيسترگە كىرىپ، ماسەلەسىن شەشە الاتىن. كەز-كەلگەن كەڭەس ازاماتىنىڭ حاتى قۇزىرلى مەكەمەگە جەتىپ، جاۋاپ الىناتىن. ول كەزدە مينيستر،ت.ب. شەندىلەردى مالشى، جاي جۇمىسشىدان ارتىق كورىپ، مايموڭكەلەپ، اسىرا قۇرمەتتەمەيتىن. ياعني شەنەۋنىكتەر حالىقتىڭ شىنايى "ق ۇلى" بولاتىن. سالتاناتتى جينالىستا زور ەڭبەك سىڭىرگەن مالشى، تراكتورشىلار توردە وتىراتىن.

8. نان، ءسۇت ونىمدەرى، ت.ب. ازىق-تۇلىكتىڭ سونىمەن قاتار جەمىس-جيدەكتىڭ 100 پايىز تازا تابيعي بولۋى. مەكتەپتەردە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى تەگىن تاماقتاناتىن. 1 سىنىپتا ءۇش مەزگىل تاماقتاندىرۋ كەزىندە ىشكەن قويۋ ايراننىڭ ءدامىن ءالى ۇمىتقان جوقپىز. شىرىندار مەن ءتاتتى توقاشتار دا 100 پايىز تابيعي ونىمدەردەن ازىرلەنەتىن. سوندىقتان ىشەك-قارىن اۋرۋلارىنىڭ جاپاي تارالۋى دەگەن بولمايتىن. ازىق-تۇلىككە حيميالىق قوسىندىلار سالۋ 1990 جىلداردىڭ ورتاسىندا بەلەڭ الدى.  

9. كيىم-كەشەك 1980 جىلدارعا دەيىن نەگىزىنەن تاپشى بولسا دا 100 پايىز تابيعي تازا كەزدەمەلەردەن تىگىلەتىن. دەنەگە جۇمساق، دەنساۋلىققا زيانسىز ەدى.

10.قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ورىندارىن سانيتارلىق مەكەمە ءجيى تەكسەرىپ، جۇمىسىن قاداعالاپ وتىراتىن. وندايدا "پارا بەرىپ ازۋىن الۋ" دەگەن بولمايتىن. سوندىقتان " جۇقپالى دەرتتى اسپازشى"، "استان ۋلانۋ" دەگەندى ەل ەستىمەيتىن.

بەس كەمشىلىك:

1. كەڭەس كەزىندەگى قازاق قوعامىندا ورىس ءتىلىن جوعارى قويىپ، ورىس ۇلتىنىڭ وكىلىن قازاق ۇلتىنىڭ وكىلىنەن بيىكتەۋ قويىپ (ونى ماسكەۋ تالاپ ەتپەسە دە)، جاعىمپازدانۋ دەگەن دەرت بولعان. ون قازاق جينالسا مىندەتتى تۇردە ورىسشا سويلەيتىن. قازاقشا سويلەگەندەرگە "ورىس ۇكىمەتى" شەكتەۋ قويماسا دا، كەيبىر قازاقتار ورىس ءتىلىن ءسان كورەتىن.

2. ول كەزدەگى قازاق قوعامىندا (بۇل تۇرعىدان  ماسكەۋ تاراپىنان قىسىم كورمەسە دە) ۇلتتىق ءسالت-داستۇردى مەنسىنبەۋشىلىك، قازاق مادەنيەتىنىڭ جاۋھارلارىن سىرت كوزگە كورسەتۋدى ارتتا قالۋ دەپ ءتۇسىنۋ ءتارىزدى جارامساقتىق ارەكەتتەر بولعان.  

3. تاۋار تاپشىلىعى. قازىرگىدەي سۋپەرماركەتتەردە تاۋار تولىپ تۇرعان كەزدى ول زاماننىڭ ادامدارى كوزدەرىنە دە ەلەستەتپەگەن شىعار. ءبىراق بۇنى كەمشىلىك دەۋگە دە بولماس. ويتكەنى، ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن جالعىز كسرو ەمەس، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى ەكونوميكالىق دامۋ ساتىسىنىڭ العاشقى باسپالداقتارىن وتكەرىپ جاتقان.

4. ماسكۇنەمدەردىڭ كوپ بولۋى. تالاي جاقسى-جايساڭ ازاماتتاردىڭ اراقتىڭ سالدارىنان قۇرىپ كەتكەنى تۋرالى الگى كۇنگە دەيىن ايتىلىپ، جازىلىپ ءجۇر. اراق سول كەزدەگى قازاق قوعامىنىڭ باستى دەرتى ءارى جاۋى بولاتىن. از ساندى ۇلتتارعا اراقتى كوبىرەك ىشكىزىپ، ۇلتتىق ساناسىنان ايىرۋ دەگەن جىمىسقى ساياساتتىڭ جۇرگەنى تۋرالى تاريحي جازبالاردان بەلگىلى. سىبىردەگى از ساندى ۇلتتار دا اراقتىڭ زاردابىن كوپ تارتتى.

5.دۇكەندەردە شوشقا مايى قوسىلعان "كولباسانىڭ" كوپتەپ ساتىلۋى جانە ونىڭ قالاداعى قازاق بالالارىنىڭ كۇندەلىكتى اسىنا اينالۋى. اسحانالاردا دا وسىنداي "كولباسالار" بەرىلەتىن...

دانا قامشىبەك