جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەدە. 
قاسىمبەك شوپان بولەك سالاق ەتتەرىنەن ءۇش كىلاگرامداي ەت جيناپ، شاراعا سالعانىن كورگەن كاسسىر كەلىنشەك قازان وشاققا جاقىنداپ وت جاعىپ، سۋ قايناتقاشا ەتتى مايدالاپ تۋراپ، بارىنە جەتسىن دەگەندەي سۇيەكتى ۇساقتاپ شاعىپ توڭ ماي قوسىپ ءبىر قازان سۋعا سالدى. ەتى پىسكەن كەزدە  «بارى وسى» دەپ ءبىر توستاق كەپكەن كەسپەنى قوستى. داستارحان جايىلىپ جىگىتتەر الا شىققان ناندارىمەن ورتاقتاستى. ءبىر-بىر كەسەدەن ىشكەن ىستىق سورپا ماڭدايلارىنان تەر شىعارىپ، سۋىقتان قۇرىسىپ تىرىسىپ كەلگەن دەنەلەرىن ءجىپسىتىپ، قاباقتارىن اشقانداي بولدى. ءۇيدىڭ ءىشى دە ادام بۋىمەن جىلىنىپ ەسىكتى اشقاندا كىرگەن ايازدىڭ ىزعارى تىنىستى كەڭەيەتكەندەي لاپ ەتە قالادى. تۇنىمەن قاسىمبەكتىڭ قويىن كەزەكپەن كۇزەتىپ، كۇندىز ناشار قويلاردىڭ اۋىزىنا توستاقپەن جەم ۇستاپ وزدەرىنە ەرمەك جۇمىس تاپتى. قورانىڭ الدىنداعى ءۇرىندى قاردى ويىپ، اۋلانى كەڭەيتىپ كۇننىڭ كوزى كوتەرىلگەندە ءبىر مەزگىل ءۇيىندى قاردىڭ ىرگەسىنە ءشوپ شاشىپ جاتقىزباي ايدامالاپ جەگىزەدى.

ارقانىڭ بورانى ءبىر سوقسا جەتى كۇن سوعادى دەۋشى ەدى تەرىسكەي، شوقپاردىڭ اق تۇتەك بورانى ىشقىنا، ىسقىرا ۇدەي سوققانىنا بۇگىن ءونبىرىنشى كۇن. جىگىتتەردىڭ بىرىنە ءبىرى يىق تىرەسىپ جاتىستارى جايسىز بولعان سوڭ نامازعا تۇرعانداي ەرتە تۇرىپ، قوراعا بارىپ ىرگەدە جاتقان قويلاردى تۇرعىزۋ ادەتتەرىنە اينالعان سىقىلدى. تاڭەرتەڭگى ورازالارىن قارا شايمەن اشىپ وتىرعاندا كولحوز ءتوراعاسى ەشەنقۇل  قاسىمبەك شوپاندى شاقىرىپ الىپ:

    - مىنا جىگتتەردىڭ جاتقانىنا ون كۇن بولدى. ءبارى ءبىر-بىر ءۇسدىڭ مىرزاسى، ءبىر قويىڭا ەكى قوي بەرەيىن تىسكە باساتىن بىردەڭە سوي؟

    - باسەكە، مالدى جىگىتتەرىڭىز كۇندە ارالاپ ءجۇر، بار بولسا سويسىن. قارسىلىعىم جوق. قالجاعا دەپ وتىرعان ءبىر قويىم بار، سويام دەسەڭىزدەر سويىڭىزدار. قالجاسىزدا وسەر. نان جوق. كەلىنىڭىزدى مايمەن، قۇرتپەن، سۋمەن كورەكتەندىرىپ وتىرمىن.

    - كيىزبەن قالقالاپ «شىمىلدىق» تۇتىپ قويعان دالىزدە ايەلدىڭ شىڭعىرعان قاتتى داۋىسى شىقتى. قاسىندا وتىرعان كاسسىر كەلىنشەكتىڭ «تولعاق» دەگەن داۋىسىن ەستىگەن فەلدشەر قۇلجانبەك، وتاشى دارىگەر ساكەن اسىعىس-ۇسىگىس جەتتى. قۇلجانبەكتىڭ «تولعاق» قابىلداپ جۇرگەنى ءبىرىىشى رەت ەمەس. شۋ اۋدانىىڭ قۇمدى جايلاعان جۇزدەگەن شوپان بالالارىنىڭ «كىندىك اتاسى» ەكەنىن ەل بىلەدى، ەسەيگەن ەرجەتكەن بالالارى «كىندىك پاپا» دەپ ماقتان تۇتىپ سىيلاسىپ تۇرادى. كوپ ۇزاماي «كيىز شىمىلدىقتىڭ» ارعى جاعىنان «مەن كەلدىم» دەگەندەي «ىڭگالاعان» اششى داۋىس شىقتى. قاسىمبەك قورانىڭ تۇكپىرىندە ەكى قابات قامىس كۇركەنى باعىس ەكەۋى بارىپ اۋدارىپ تاستاپ ءنان قوشقاردى الىپ كەلدى. قوناقتاردىڭ ەڭ جاسى ۇلكەنى ەشەنقۇلدان باتا سۇراپ:

    - ەشەكە، «ءامين» دەڭىز - دەدى قاسىمبەك.

    - «بۇيىرتىپ جەگىزسىننەن» ارىگە بارماعان، الپىستى القىمداپ قالعان ەسكى كوممۋنيست بەتىن دە سيپامادى. ايازدىڭ ىزعارىنا قاراماي  ءۇيدىڭ باتىس جاق ىقتاسىنىن تازالاپ جىبەرىپ قوشقاردى الىپ ءۇرىپ ءتورت اياعىن بايلاپ قىتايدان كوشىپ كەلگەندىگىن ءبىلدىرىپ داۋىستاپ باتا جاسادى.

    - جىگىتتەر  - دەدى قاسىندا تۇرعاندارعا قاراپ - ءبىر قىزىم بار. قۇدايدان ۇل سۇراپ، شۋدىڭ بازارىنان ەڭ ۇلكەن قازاقى قوشقاردى ساتىپ الىپ بايلاعانىما ەكى اي بولدى. قۇداي تىلەكتى بەرىپ ۇل تۋدى. قالجاسى سىزدەرگە بۇيىردى. باعىس، ەكى جىگىت ەرتىپ بارىپ جاڭاعى كۇركەنىڭ استىندا قىتايدان اكەلگەن تايقازان بار. سونى الدىرت. اق تۇيەنىڭ قارىنى جارىلاتىن كۇن عوي بۇگىن. كۇن ەرتە، جارىق باردا شىلدەحانا جاسايىق.

تايقازان وشاققا ورناتىلىپ جيىرما لەتىر سۋ قۇيىلىپ قوشقاردىڭ ەتى تۇگەل سالىندى. ەل باسقارىپ جۇرگەن ادام عوي دەپ باعىستى جەكە شىعارىپ «جارتى قاپ ۇن، بەس بوتەلكە اراق تابامىن» دەدى. «60-70 ادامعا ونى كورسەتپەي -اق قوي، ەندىگى بيلىكتى ماعان بەر» دەدى باعىس. ۇلكەن شاراعا ەتتى سالدىرىپ№

    - نارەستەنىڭ شىلدەحاناسىندا ەتتى ارعىنشالاپ جەيسىڭدەر. تورت-بەس كىسىدەن تاباق تارتاتىن، جايعاسىپ وتىراتىن ورىن جوق ەكەنىن كورىپ وتىرسىزدار. قامىر ورنىنا جۇقالاپ تىلىنگەن قۇيرىق، باس ارينە ەشەكەڭنىڭ سىباعاسى توستاعى دا، پىشاعى دا بولەك. تىققان ءجۇز گرامدارىڭ بولسا اكەلىپ اۋىز تيۋلەرىڭە بولادى - دەپ شارانى الدىنا قويعىزىپ ەتتى سۇيەكتەن اجىراتا، مايلى ەتپەن بىلەمدەپ كەسكەن قۇيرىقتى ۇلەستىرىپ وتىردى.

نارەستەنىڭ كىندىگىن كەسكەننەن كەيىن قۇلجەكەڭ، ساكەن، قاسىمبەك، باعىس تورتەۋى ءبىر ءسات اقىلداسىپ ءسابيدىڭ اتىن قويۋعا شۇيىركەلەستى. بوراندى، ايازدى كۇنى تۋدى دەپ داۋلاسىپ كەپ باعىس ۇسىنعان «كەڭشىلىك» ەسىمىنە توقتادى. وسەر ورتاسى، بولاشاعى كەڭ بولسىن. داستارحانى، ءۇي جايى، پەيىلى مەن نيەتى كەڭ بولسىن دەپ «كەڭ» سوزىنە جالعاناتىن جاقسىلىقتىڭ بارلىعىن تىزبەلەپ قاسىنداعىلاردى كوندىرىپ، شىلدەحانا ءمازىرى كەزىندە ەلگە جاريالادى. قىزۋ قولداۋ تاپقان كەڭشىلىك ەسىمىنە توقتاپ، توستاق سۇرتىپ الىپ بەس سوم سالىپ، تورگە قاراي ەشەكەڭە وزدىرىپ جىبەردى. ونشاقتى كىسىنى جاعالاعان توستاقتى ۇلكەن تاباققا اۋىستىرىپ الپىس ادام مىرزالىق تانىتىپ جينالعان اقشانى قاسىمبەك كەلىنشەگىنىڭ ەتەگىنە «ۇل تاپقان سەنسىڭ» دەپ ءبىر-اق قوتاردى.

ەرتەڭىنە، كەڭشىلىكتىڭ  ىڭگالاعان داۋىسىن ەستىگەندەي بوران دا باسىلىپ، اياز دا سىنىپ كۇن تۇماندانىپ اشىلعان بولدى. باعىستىڭ اكەسىنىڭ ايتقانى ەسىنە ءتۇسىپ «كۇن تۇماندانسا اياز سىنىپ، بوران باسىلادى» دەگەنى تاۋەكەلگە يتەرىپ بارلىق جۇرگىزۋشىەردى ءماشينالارىن قىزدىرىپ جولعا دايىنداۋدى تاپسىردى. ءوزى ەكى س-100 تراكتورىن باقىلاۋىنا الىپ جول باستادى. قازاق اراسىندا وسكەن، التى نەمىس جىگىتى بۇگىن ون كۇنگى ۇزىلىستەن سوڭ تۇنگى تاماقتىڭ توعىنان با، كۇندەگىدەن شيراق قيمىلداپ تراكتوردى جىلدام وتالدىردى. ماتورى قىزعان سوڭ قاردى العا قاراي تۇيمەشتەپ يتەرگەننەن ەشتەڭە ونبەيتىنىن كورگەن باعىس تراكتوريستەردى جەرگە ءتۇسىرىپ اقىلداسىپ قاردى تۋرا يتەرمەي ءبۇرىشتاما ەتىپ يتەرۋدى ۇسىندى. ەندى ەكى تراكتور قاتار تۇرىپ يتەرمەي جولدىڭ ەكى جاعىنا يتەرسە قار دا جەڭىل، تراكتورعا دا كوپ كۇش تۇسپەيتىنىنە كوز جەتتى. ءىس ءونىمسىزدۋ بولسا دا قيمىل بار. «بۇرقىلداقتىڭ» سايىنان ءبىر شاقىرىمداي الىستاعاندا توبەلەرىنەن ۆەرتەلوت كورىندى. «ءبىزدى ىزدەۋشىلەر» دەپ ويلاعان باعىستىڭ تىلدەسۋگە دارمەنى جوق ەدى. توبەلەرىنەن ءۇشىنشى اينالىپ ۇشقاندا، ءبىر تۇك ءشوپ تاستادى. ول تۇكپەن حات تاستاعانىن سەزگەن باعىس بارىپ الدى. ءبىرىنشى حاتشى تۇەبەكوۆتىڭ قولىمەن جازىلعان قاعاز. «باعىس! تىكۇشاق بولماي قاتناسسىز قالدىق. امانسىڭدار ما؟ «كۇيەلىدە» سەندەرگە قاراي شىعاتىن 20-30 ءماشينا تۇر. جول سالاتىن تراكتور جوق. تراكتور «ەسپەدەن» بەرى شىعىپ كەلەدى.تۇەبەكوۆ». قاعازدى بىرىنەن ءبىرى الىپ ءبارى وقىدى. قاردىڭ جۇقالتاڭ جەرىنە كەلگەندە جۇرىستەرى ونگەندەي بولادى. بارلىق كەرۋەنشىلرگە «كەشكى سۋىققا قالعىلارىڭ كەلمەسە كۇرەك الىپ تراكتورعا كومەكتەسىڭدەر» دەگەن حابار تارتتى. اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باس زووتەحنيگى سابىرتاي جەكسەنوۆتىڭ ءوزى باستاپ تراتوردىڭ الدىنا شىقتى. «كوپ تۇكىرسە كول بولادى» دەگەندەي تراكتوردىڭ الدىنان تۋرا جارتى مەتىر تەرەڭ ارىقتى ۇزىنىنان قازىپ جۇمىستى جەڭىلدەتتى. تراكتويستەر دە كوڭىلدەنىپ  تراكتورلارىن ويقاستاتا جاڭا كۇش العانداي بولدى. تاڭەرتەڭگى ساعات 11-00 دە شىققان كەرۋەن كەشكى 17-00 دە سەگىز شاقىرىمدىق «كۇيەلىگە» ارەڭ جەتتى. جول كۇتىپ تۇرعان، ولگەن قويلاردىڭ سۇيەگىن تيەگەن كەرۋەنشىلەر ءماشينالارىن وتالدىرىپ ەكى ءماشينا قاتار سيمايتىن جولعا ەنتەلەي باستادى. سوڭعى كەلگەن بەنزوۆوزدىڭ ىزىمەن كەرۋەنشىلەر «ەسپەدەن» شىققان، ءسۇيىر كۇرەكتى قار يتەرگىشكە قاراڭعى تۇسپەي جەتۋگە اۋىلعا قاراي اسىقتى.

«كۇيەلىگە» قونباي ءجۇرىپ كەتۋگە، تاڭەرتەڭگى جەمسىز ىشكەن قارا ءشاي جىگىتتەردى بۇرالتىپ-اق تاستاعاندىقتان بوي جىلىتىپ تۇنەپ شىعۋعا قالدى. ءۇي يەسى سەكسەننەن اسقان تەمىربولات كاريانى باعىس رەداكسيادا،  وراقباي اقىننىڭ ولەڭدەرىن ىزدەستىرىپ جۇرگەندە كەزدەستىرگەن. ايەلى شۇلدىرلەپ جىلدام سويلەگەندىكتەن، ءسوزى تۇسىنكسىزدەۋ، ەلۋدەن اسقان تاتار ايەلى ءوزىن «تۋكال» دەپ تانىستىردى. تۇسىنبەي قالعان باعىسقا «ءيا، ءيا تۋكالمىن» دەدى شاپشاڭداتا سويلەگەن  ايەل.

    - جوق. مەن ءسىزدىڭ اتىڭىزدى سۇراپ تۇرمىن - دەپ قايتالادى باعىس.

    - سيز تاتار تۋكايدى بىلەسىز بە؟ مەن كارىنداسيمين. باعىستىڭ «بىلەمىن» دەگەن ءسوزىن ايتقىزباي كيىپ كەتىپ، ول تۋكاي. مەن تۋكال قازاقشا توقال، ەكىنشى ايەلىمىن دەپ ءتۇسىندىردى. ءسوز وسىمەن توقتاپ «مىنا جىگىتتەرگە نە تاماق بەرەمىز دەگەن باعىسقا «شاروم پوكاتي نيچەگو نەت» دەدى ورىسشالاعان تۋكال. ارعى جاقتان تەمىربولات كاريانىڭ داۋىسى شىعىپ «ءاي، بىردەڭە تاۋىپ بەر» دەدى. شولاننان اكەلىپ ءبىر ءشاي كەسە قاتىرىلعان توڭ ماي كورسەتتى. «بارىمەن بازار، اكەل» دەپ قولىنان العان باعىس قازاندى تۋكالعا جۋعىزىپ «پياز بار ما؟» دەپ ەدى قۇداي جارىلقاپ كەسىلگەن ءۇش بولەك پياز تابىلدى. سۋمەن شايىپ جۋىپ قازانعا تۋراپ، مايعا قۋىرىپ تۇز سالىپ، سۋدى مولىنان قۇيعىزىپ  قايناتىپ، ءبىر-بىر كەسەدەن ءشاي ورنىنا جىگىتتەرگە ىشكىزدى. اباي اتامىزدىڭ  «اش قارىن جۇبانا ما، مايلى جەمەيىنە»  قازاقتىڭ «ەت ەتكە، سورپا بەتكەسىن» قوسىپ جىگىتتەردىڭ كوڭىلىن تاپقان بولدى.

ارقانىڭ قيالاي سوققان اق بورانى تەرىسكەيدىڭ قارىن سۋىرىپ بەت قاراتپاي ۇدەپ تۇرعان تاڭەرتەڭگىلىكتە س-100 جول باستاپ جەل ايداعان قاردا جۇرىستەرى جەڭىلدەپ ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى «زۋلاپ» كەلەدى. ونسەگىز شاقىرىم جولدى 18 مينۋتتا ءجۇرىپ وتكەندەي بولىپ «شتابقا» جەتتى. شتاب باستىعى كەرۋەندى جالعىز ءوزى كۇتىپ الىپ بارلىق جىگىتتەرمەن قۇشاقتاسىپ امانداسىپ، ءتورت بولمەلى قوناق ۇيگە كىرگىزدى. مال سويدىرىپ، تاماققا تاپسىرىس بەرىپ «شۇعىل» جينالىسىن باستاپ كەتتى

- جاعداي وتە اۋىر - دەپ ءسوزىن باستاپ، ءبىر كۇرسىنىپ الدى دا بۇرىنعى «وتىز ءۇي»، «گۇلدەنسىن» كولحوزدارىنىڭ قىستاۋىن قىستاپ وتىرعان جەتى شارۋاشىلىقتىڭ مالىنان جيىرما ماشينا ولىك جىبەردىك. سويعىزىپ كورىپ، ۇلتابارلارىنىڭ بوس ەكەنىن بايقادىم. وتكەندەگى 15-16 كۇن ۇزدىكسىز سوققان بوراننان سىرتقا شىعا الماي ءبىرىنىڭ ءجۇنىن ءبىرى جۇلىپ جەپ، اشتان ولگەن بولۋ كەرەك. جولداس باس زووتەحنيك جەكسەنوۆ سابىرتاي مال سەنىكى، وسى ەكى كولحوزدىڭ قىستاۋىنداعى مالدىڭ جاۋاپكەرشىلگىن ءوز موينىڭا الىپ، كەلگەن جەم شوپتەن كەرەگىنشە جەتكىزىپ بەرەمىز. وكىل ازاماتتاردى پايدالان. ءقازىر تاماقتانىپ بولعان سوڭ، اتتانىڭدار.

10 ءماشينانىڭ الدىنا تۇسكەن س-100-عا سابىرتاي ءۇش ادامنىڭ ءبىرى بولىپ وتىرىپ «وتىز ۇيگە» بەت بۇرىپ، جول جاقسى بولسا قالتارىستاعى «گۇلدەنسىن» قىستاۋارىنا سوعا كەتپەك. جەر جاعدايىن جاقسى بىلەتىندىكتەن ساي سالانى بەكىتىپ تاستاعان ۇرەسىندەردەن قىرات-قىراتتارداعى تاقىرلارمەن «گۇلدەنسىننىڭ» اينالاسىنداعى قىستاۋلارعا سوعىپ پارتيانىڭ وكىلدەرىن تانىستىرىپ، جەم ءشوبىن تاستاپ كەتىپ وتىردى. قاپقا سالىنعان جەمدى قاسقالداقتىڭ قانىنداي قىلىپ دالىزگە ساقتاپ ناشارلاعان قويلارعا جالاتىپ وتىرۋدى تاپسىردى. وكىل «بۇرقىلداقتا» جاتقاندا بۇل مەكتەپتەن باعىستىڭ باسشىلىعىمەن وتكەن. كۇن باتپاي جەم ءشوپتى، وكىلدەردى تاراتىپ قونالقىعا كەلگەن «ءوتىزۇيدىڭ» ورتالىعىندا ءۇيدى ۇيگە ءبولىنىپ 15 كۇننەن بەرى بەل شەشىپ جاتقاندارى وسى بولدى. تاڭەرتەڭگى ءشايدان سوڭ، بوساعان ءماشينالاردى تراكتورمەن قوسىپ راقىمەتىن ايتىپ شتابقا قايتاردى.

شتاب باستىعى بولات ابدرازاقوۆ توپوگرافيالىق كارتانى جايىپ تاستاپ قاي جەردە، قاي شارۋاشىلىقتىڭ وتارى ورنالاسقانىن، شوپانداردىڭ اتى جونىمەن باعىستى تانىستىردى. وتار اسكەري بازاسىنان  كومەككە كەلگەن ەكى تانكى كوكشوقىدا  قالعانىن ايتىپ، «شىنجىر تاباندارى جەرگە تيمەي، باۋىرىنا مۇز قاتىپ قاردىڭ ۇستىندە ءىلۋلى تۇر» سونى شىعارۋ كەرەك. ەكى تراكتوردى دا سول جاققا ايدايمىز. بەنزوۆوزدار موتورىنىڭ سۋىن اعىزىپ وسىندا تۇرسا، كەلگەندەر بەنزيندى تالونمەن الادى. باعىس مىندەتىن ءتۇسىنىپ، تاپسىرماسىن الىپ بولعان سوڭ قوناق ۇيدە جاتقان ەكى سولدات-تانكيستى الىپ قوس تراكتورمەن كوكشوقىعا كەتتى. ومبى قار تانكىنىڭ تابانىن ەكى قارىس بويى جەرگە جەتكىزبەي كوتەرىپ تۇرعانىن كورىپ، تراكتوريستەر مۇنشا سالماقتى كوتەرىپ تۇرۋعا قاردىڭ قانشالىقتى تاپتالعانىنا تاڭ قالدى. استىنان موتورىن قىزدىراتىن ورىن بولماعاندىقتان، الدىن تازالاپ جۋاندىعى بالانىڭ سيراعىنداي تانكىنىڭ تروسىن ءتورت ادام سۇيرەتىپ، الدىنان بارىپ ىلگىشىنە ءىلدى. تراكتوريستەر اقىلداسا كەلىپ جۇلقىپ تارتپاي جايمەن تارتۋ ءۇشىپ قوس تراكتوردىڭ كۇشىمەن «مۇز تاۋدىڭ» ۇستىنەن كوپ اۋرەشىلىكپەن جەرگە ءتۇسىردى. وتتىقپەن سولياركا قۇيعان باكتى جىلىتىپ، موتوردى قىزدىرىپ ەكى ساعات دەگەندە تانكى وتالدىرىلدى. ەكى تانكىنى دە قۇرساۋدان بوساتىپ شتابقا اكەلىپ مايلارىن قۇيىپ، تاماقتاندىرىپ، وتارعا شىعارىپ سالدى.

      جەم ءشوبىن تاراتىپ بولعان ماشينالاردى بوس قايتارماي تەرىسى سىپىرىلعان قويلاردىڭ سۇيەگىن قايتارۋ ءۇشىن شتاب باستىعى ءبىرىنشى حاتشىمەن راسيا ارقىلى سويلەستى. «4-5 كۇن شىداڭدار» دەگەن تاپسىرما العان بولات «قىرعىزستاننىڭ قارابالتاداعى ەت كومبيناتىمەن كەلىسە الماي جاتقانىن» ءتۇسىندىردى.

    - ۋاقىتتى پايدالانىپ «ولىكتەردى» جيناتىپ الايىق. مىناۋ ايازدا «ولىكتىڭ» ەتى ساسىمايدى. ماشيناڭ جاقسى سەن «ءوتىزۇي»، «گۇلدەنسىن» جاقتى ارالاپ شتابتىڭ «ۆەتۆراچى» سول جاقتا جۇرگەن شىعار «كىمنەن قانشا ولگەنىنە قول قويعىزىپ» راستاتىپ السىن. وتكەندە 63 مىڭ باس جىبەردىك، ەندى قانشا بولار ەكەن، ازاياتىن شىعار. باقىلاۋ كۇشەيدى، جەم ءشوپ بارشىلىق بولدى - دەپ جاقسى ۇمىتپەن ءسوزىن ءبىتىردى.

اقپان ايى اقيلانا، ۇيىتقي سوققان بورانمەن باستالدى. بىردەكىلى جىلقىلاردىڭ بوكسەسىن جەلدىڭ وتىنە بەرىپ قۇلاپ تۇسكەنىن كورىپ ادام جانى سىزدايدى. تۇندە باسەڭدەگەندەي بولىپ ەرتەڭ ساعى سىنار دەسەڭ قايتادان ساقىلداپ شىعا كەلەدى. قىستىڭ سوڭعى ايى عوي ىشقىنىپ-ىشقىنىپ باسىلار دەسەڭ كۇننەن كۇنگە ۇدەپ كەلەدى. راسيانىڭ دا ءۇنى ءوشىپ اۋداننان حابار المعاندارىنا دا ون كۇننەن استى. بۇيىعىپ جاتا بەرگەننەن جالىققان باعىس «قارامولا» قىستاۋىنداعى  ەكى وتار ساۋلىققا بارىپ قايتۋدى ءجون كورگەنىن بولاتقا ەسكەرتىپ، جۇرگىزۋشىسىمەن ەكەۋى كىشى بەسىندە شىعىپ كەتتى. جولدان ۇزاپ باعىت باعدارىن جوعالتپاي توبە-توبەمەن ءجۇرىپ قىستاۋدىڭ توبەسى كورىنگەندە «قالاي جىلدام كەلىپ قالدىق» دەپ ويلانعانشا ەسىك الدىنا دا جەتتى. ماشينانىڭ گۇرىلىن ازىناي سوققان جەلدەن ەمىس-ەمىس ەستىسە دە «مىنا بوراندا نە ماشينە» دەپ دالاعا قايىربەك شوپان باعىستى تانىپ «اۋ، قايدان اداسىپ جۇرسىڭدەر» دەپ قارسى الىپ ۇيگە كىرگىزدى. باعىس اداسىپ كەلدىك دەۋگە ۇيالىپ «قالدارىڭىزدى بىلەيىك» دەپ كەلدىك، «وكىلىڭىز قايدا؟» دەدى.

     - وكىلىڭىز، قۇداي بەرە سالعان مالساق جىگىت ەكەن، قورادان شىقپايدى. قويلاردى توستاقپەن جەمدەپ، ءبىر بۋما شوپپەن كۇيىس قايتارتىپ كەشكە دەيىن ەرمەك ەتەدى.

    - بارايىق، امانداسايىن - دەپ قايىربەكپەن قوراعا كىرسە قۋات ءسۇيىمقۇلوۆ ەكەن (اۋداندىق كينوفيكاسيانىڭ ديرەكتورى) قۇشاقتاسىپ امانداسىپ قال سۇراستى. قۋات:

    - بىزدەن بۇرىن، العاشقى بوراندا 32 باس ولگەن ەكەن، كەشە 7 باس الىپ كەتتى. ولتىرمەۋگە تىرىسىپ، قايرەكەڭ ەكەۋمىز قولدان كورەكتەندىرىپ جاتىرمىز. ءشوپتىڭ قۇنارى جوق، سوياۋ قامىس. جەمگە ۇيرەنىپ الدى قولىمىزدى جالاپ، كيىمدى تىستەلەپ جەم «سۇرايدى.»

جاعدايدى كورگەننەن كەيىن قايتپاق بولعان باعىسقا قاس قارايىپ، كۇن باتارداعى «مىنا بوراندا قايدا باراسىڭدار» دەپ قوندىرۋعا قالدىردى. ەرتەڭىنە كۇن اشىق بولعانمەن ايازى ساقىلداپ تۇرعاندا ءماشينانى ىستىق سۋ قۇيىپ وتالدىرىپ، ىرگەلەس وتىرعان ەكى شاقىرىم جەردەگى «قارامولا» قىستاۋىنا تۇسكە قاراي جەتتى. امانشىلىقتى، جەم ءشوپتىڭ قالدىعىن ءبىلىپ كومحوزدىڭ باستىعى شارىپحانمەن ءشاي اۋىز ءتيىپ، كورشى شوپانمەن تىلدەسىپ،  ەكى وتارعا بەس قاپتان ون قاپ جەم الۋعا شانامەن كەلىپ قايتۋلارىنا كەلىسىپ  جەل اشىپ تاستاعان تاستاق جولمەن شتابقا كەلدى. وتكەندە ءۇش توننا جەمدى، ءتۇسىرتىپ العانى پايداعا اسىپ، جەمدەرى تاۋسىلعان ساۋلىقتارعا ءىش تاستاماس ءۇشىن قوسىمشا بەرگىزىپ وتىرعانىن ماماندىعى ۆەتۆراچ، اۋداندىق اتقارۋ كوميەتىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، بۇگىنگى شتاب باستىعى دا قولدادى. بولات ابدرازاقوۆقا (قازاقشانى تۇسىنسە دە، جاۋاپ بەرۋگە قينالادى) شارۋاشىلىقتى جاقسى تۇسىنەتىن جۋرناليست باعىستى  ورىنباسار ەتىپ تاعايىنداۋدىڭ سىرى وسىندا بولسا كەرەك. جەكە شارۋاسىمەن كەلگەن شوپانداردى دا «رازبەريتەس س باگىسوم» دەپ وتىرادى. قىسقا اقپان ايى دا جىلدام بىتۋگە اينالدى. بوران مەن ايازدىڭ ساعى سىنار ەمەس. بەس تۇنەپ قايتقان ماشينالارمەن 38 مىڭ قويدىڭ ولىكتەرى جىبەرىلگەن سوڭ «ەندى ولىك» «قابىلدامايمىز»، جەم شوپتەرىڭ ناۋرىزدىڭ اياعىنا دەيىن جەتەدى دەگەن تالاپ قويىلدى.

    باعىس اۋدان ورتالىعىمەن راسيامەن سويلەسكەن بولاتتان ەستىگەن جاڭالىقتان سوڭ «ءوتىزۇي» جاقتى ارالاپ قايتپاققا س-100 تراكتورىنا تولىق ماي قۇيعىزىپ ءبىر تروكتوريستپەن جولعا شىقتى. جولدا ۇرەسىن قار جوق بولعانمەن «ارقا قىسى سەنىمسىز» دەگەندەي تابيعات اياق استىنان قۇبىلىپ شىعا كەلەدى. باس زووتەحنيك سابىرتايدى تاۋىپ، قال جاعدايدى ءبىلىسىپ وتىرعاندا «ون كۇن بولدى «گۇلدەنسىن» جاققا بارا العانىم جوق» دەپ سول جاققا بارۋدى ۇسىندى. التى وتار قويدىڭ قىستاۋىن ارالاپ اۋداننىڭ وكىلدەرىمەن سويلەسىپ، جەم ءشوبىن كورىپ، مال باسىنىڭ اماندىعىن ءبىلىپ، كوڭىلگە توق ساناپ جىگىتتەرگە «كوبىنە شىدادىق، سۋىعىنا شىدادىق. تۇەبەكوۆ ءوزى كەلىپ ۆەرتەلوتپەن الىپ كەتۋگە از قالدى» دەپ باعىس جۇباتۋ ايتىپ كوڭىلدەرىن باستى.

«وتىزۇيگە» قايتقان باعىس باجاسىمەن بىرگە قونىپ تەرىسكەيدەگى شارۋاشىلىقتىڭ بەت الىسىن اقىلداسىپ، قىس اياعى ءالى سوزىلاتىنىن ءسوز ەتتى. قار ەرىپ جەر كوك مۇزداققا اينالسا، ساۋلىقتارعا تولدەر الدىندا ۇستەمە كورەك كەرەكتىگىن اقىلداستى. بىزدەن گورى بيلىككە جاقىن بولىپ تۇرسىڭ، باسقارما باستىعى عاني دوسىڭنان، ءبىرىنشى حاتشى تۇەبەكوۆتەن  تاعى 60-70 توننا ءشوپ، 20-30 توننا قۇراما جەم سۇراۋ كەرەكتىگىن ايتتى. اۋدانداعى 462 مىڭ باس قوي مالىنىڭ 300 مىڭى وسى تەرىسكەيدە قىستاتىلىپ وتىرعانىن ەسكە سالدى. باس زووتەحنيك سابىرتايدان مال شارۋاشىلىعىنىڭ قىر سىرىن ۇققان باعىس، توسەكتە جاتقاندا كوپكە دەيىن كوز ىلمەي «جازۋ سىزۋمەن باس قاتىرعانشا» سىرتتاي زووتەحنيكالىق ماماندىققا وقۋعا دا تۇسكىسى كەلىپ دوڭبەكشىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتى. تاڭەرتەڭ تۇندەگى ويدان ادا، باس زووتەحنيكپەن كورگەن بىلگەن مالىمەتتەردى بولاتقا جەتكىزىپ، ول كەزەگىندە راسيامەن كەشكى بايلانىسقا شىققاندا «ءبىرىنشى حاتشىعا تىكەلەي ءوزىڭ ايتىپ جەتكىز» سەنىڭ قاراپ جۇرمەگەنىڭدى ءبىلسىن دەپ اقىل بەردى.   

 كەشكىسىن راسياعا شىعىپ امانداسقان ج.تۇەبەكوۆكە «باعىس ۆسە دولوجات» دەدى دە راسيا ترۋبكاسىن بەردى. سىپايى سالەمدەسكەن باعىس ءۇش كۇندە 43 وتاردى تۇگەل ارالاپ شىققانىن ايتىپ، اۋا رايىنىڭ مال جانعا قولايسىزدىعىنان، ءالى دە بولسا جەم ءشوپتىڭ كەرەك ەكەندىگىنە سەندىردى. جايىلىم اشىلماي ەسكىرگەن قاردىڭ بەتى مۇزداقتانىپ ويىلىپ كەتسە قويدىڭ جىلىنشىك تەرسىن قيىپ جىبەرەتىن.

    - باعىس سەن ءوزىڭ دايىن ديرەكتور بولىپسىڭ عوي - دەپ كۇلگەندە ىلە جاۋاپ قاتقان باعىس:

    - «قورقاقتى قۋا بەرسە، باتىر بولادى» دەگەندەي اۋداندىق ۆەتۆراچ قۇسايىنوۆقا، باس زووتەحنيك جەكسەنوۆكە باستىق جاساپ قويساڭىز مامان بولىپ شىقپاسقا امال قالدى ما، اعا - دەپ ءبىرىنشى رەت ەركەلەي سويلەدى.

    = ۇيرەنە بەر، زيانى تيمەيدى. سەن ەرتەڭ كەشكى راسياعا كەل. ۇزاپ كەتپە - دەپ ەسكەرتتى دە ترۋبكانى قويدى.

     - ۇزاق، جاقسى سويەستىڭدەر عوي، دەدى بولات جينالعان توسەكتە قيسايىپ  جاتقان كۇيى.

    - مەن سۇراعان زاتتاردىڭ جاۋابىن ەرتەڭ بەرەدى-اۋ دەيمىن، «راسيادان الىسقا كەتپە» دەدى عوي - دەپ سەلقوس جاۋاپ بەردى.

    ەرتەڭىنە شتاب باستىعى بولات تا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ راسيادان ج. تۇەبەكوۆتىڭ داۋىسىن ەكەۋلەپ تىڭداپ ءماز بولىستى.

          - العا قىزىلشا سوۆحوزى، تاسوتكەل مال بورداقىلاۋ سوۆحوزى  6 توننادان 12 توننا جەم، 10 توننادان 20 توننا ءشوپ بەرەدى، بولات ءوزى كەلىپ الىپ كەتسىن دەگەنىن ەستىپ «مولودەس، باگىس. سەن سۇرادىڭ، مەن اۋىلعا باراتىن بولدىم» دەپ بالاشا قۋانىپ كەتتى. گاز-69-ىمەن اۋدانعا كەتكەن بولات ەكى قونىپ، بارار جولدىڭ اۋىرتپالىعىن تارتىپ، بەرى شىعاردا راسيامەن تىدەسىپ، «بۇرقىلداقتىڭ» سايىنان تراكتور كۇتىپ السىن» دەپ حابارلادى.

      كەلگەن جەم ءشوپتى قاسقالداقتىڭ قانىنداي ەتىپ قالعان قويدىڭ سانىنا قاراي تىزىمدەپ ءبولىپ، سول كۇنى  جاقىن جەردەگى ساۋلىق وتارلارعا جەتكىزىلىپ بەرىلدى. كۇن قۇرعاتپاي بارلىق وتارلارعا جەتكىزىلدى. شوپاندار قۋانا قارسى الىپ، مالدان تاسالاپ ءشوپتى قورانىڭ توبەسىنە شىعارىپ، جەمدى دە ىقتياتتاپ الدى. دەر كەزىندە كەلگەن كومەكتى «فەرما مەڭگەرۋشىلەرى» سابىرتاي جەكسەنوۆ پەن ىبراش قۇسايىنوۆ  ەرەكشە باقىلاۋعا الىپ  شوپاندار جۇمىسىن جاقسارتتى. ءولىم ءجىتىم تەز ارادا قىسقارىپ مالدىڭ قيمىلدارى شيرادى.

تابيعات مىنەزى قىزىق 17 ناۋرىز كۇنى تاڭەرتەڭ تۇنىمەن سوققان بوران ساپ تيىلىپ، اياق استىنان جايما شۋاق كۇن كوتەرىلىپ، قاردىڭ بەتى ءجىپسىپ، جىلتىراپ شىعا كەلدى. بۇل توسىن قۇبىلىستى قارت شوپاندار ءار ساققا جۇگىرتىپ ساۋەگەيلىك جاساپ، «كۇن ءىشىن تارتىپ ولەر ادىندا ءبىر ىشقىنا سوعىپ ايازداتايىن» دەپ تۇر دەسە، ەكىنشىسى «قۇدايدىڭ مەيىرىمى تۇسەيىن دەسە قولىندا عوي» 1953 جىلى دا كۇن بىردەن جىلىنىپ كەتكەن. «نە دەسەڭدەر و دەڭدەر كوكتەم ءوز ەسەسىن الادى» نەسىنە ۋايىمدايسىڭدار، ءشوپ، جەم ۇنەمدەسەك 10-15 كۇنگە جەتەدى، ارعى جاعى كوكتەم. قاردى اشىپ كورىڭدەرشى، استى كوكپەڭبەك، ەندى قورقاتىن ەشتەڭە جوق دەپ جالاڭ باس شال باسىن ءبىر سيپاپ قويدى.

اسپاندى جايلاعان الا بۇلت بىرتە-بىرتە سەيىلىپ 19 ناۋرىز كۇنى تاڭ اتپاعانداي، كۇن شىقپاعانداي اينالا قارا تۇنەك، اسپانداعى قارا بۇلت جىلجىمايدى، سىرەسىپ تۇر. جەردە قار جاتسا دا، باياۋ جىلى جەل سوعادى. كوكتەم لەبى. كۇن اشىلماعان، قورانىڭ ەسىگىن اشقاندا قويلار دالاعا ۇمتىلدى. كوكتەم ءيسىن سەزدى. جەم جالاپ، شوپكە قارامادى. تۇمسىقتارىن جوعارى كوتەرىپ، كەڭ تىنىس العانى كورىنىپ تۇر. قويلاردى كۇندەگى ادەتتەرىنشە قورانىڭ ءىشىن ءتورت بەس اينالدىرىپ ەسىكتەرىن بەكىتىپ تاستادى. ءتۇن ورتاسى اۋا نوسەرلەپ قۇيعان جاڭبىردىڭ تەرەزەنى ۇرعان سارتىلى ەلدى ەرىكسىز وياتتى. اياعىنا كەبىس كيسە دە، تابالدىرىقتان اتتاي بەرە توبىعىنان سۋ كەشكەن شوپان قورانىڭ ەسىگىنەن  اعىپ جاتقان سۋدى كورىپ، ەسى شىققاننان جۇگىرە باسىپ قويلاردى ورنىنان تۇرعىزىپ سىرتقا شىعارا باستادى. كۇن كوتەرىلە شتابتىڭ ىرگەسىندەگى «جىلاندىسايدان» تاسىعان سۋدىڭ كۇركىرى اباي اتامىزدىڭ «اۋىلدىڭ جانى تەرەڭ تەرەڭ ساي، تاسىعان وزەن گۇرىلدەي» دەگەن ولەڭىن ەسكە تۇسىرەدى. تاسىعان وزەنگە سايدىڭ ارعى جاعىنان دا، بەرگى جاعىنان دا ادامدار قاپتاي باستاسا، كوبى جالاڭ اياق، جالاڭ كەۋدەلى بالالار، جىلى جاڭبىردى قىزىق كورىپ كويلەكتەرىن دە شەشىپ العان. دۇكەنشى تولەگەن دە ەلمەن بىرگە سايعا جاقىنداعاندا قاپتاعان جىلاندى كورىپ «ولتىرىڭدەر ءقازىر ۇيگە، قوراعا كىرىپ پانالاپ مالدى شاعادى، سيىردىڭ ەمشەگىن ەمەدى» دەپ جەردەن تەرەڭدەتىپ شۇڭقىر قازدىرىپ، ۇزىندىعى ەكى شاقىرىم جەردەن 70-80 جىلاندى ءولتىرتىپ، ءوزى باس بوپ كومدىردى. ءۇش كۇن تولاسسىز تاسىعان «جىلاندىساي» مەن «بۇرقىلداق» سايىنىڭ لاي سۋى شىعىنداتپاي، شۋىلداتپاي باسىلدى. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلگەن 22 ناۋرىزدا كۇن ءشايداي اشىلىپ  مال كوك قۋالاي باستادى.

     25 ناۋرىز كۇنى شتاب باستىعى بولات شاقىرتقان اۆتوبۋسپەن اۋدكوم جىبەرگەن وكىلدەر جانە باعىس ءوز ماشيناسىمەن پارتيا تاپسىرماسىن ورىنداپ اۋىلعا قايتتى.  ءبىر كۇن دەمالىپ، جۇمىسقا شىققان باعىسقا «ءماشينانى ماقساتسىز پايدالانعانى ءۇشىن جۇمىستان بوساتىلۋى اۋدكومنان سۇرالسىن» دەگەن حاتتىڭ ستولىنىڭ ۇستىندە جاتقانىن كوردى. وعان ءمان بەرە قويماعان باعىس ءوزىنىڭ ورنىندا قالدىرعان وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى د. دياچەنكومەن سويلەسكەندە «جۇمىستان شىعارىلسىن دەگەن ءبۇيرىق جوق. وتكەندە كەلىپ ءتيردى كورىپ ماقتاپ كەتكەن. سەن وزىڭشە كەتكەن جوقسىڭ، پارتيا جۇمسادى» دەدى. ءۇشىنشى كۇنى ءبىرىنشى حاتشى باعىستى شاقىرتىپ:

    - جۇمىسىڭ قالاي؟ كىرىستىڭ بە؟ - دەدى. باعىس حاتتىڭ كەلگەنىن ايتپاي ءۇنسىز وتىرعاندا جۇمسىن وزدەرىنە تاپسىرىپ، اۋداندىق «كينوفيكاسيا» مەكەمەسىن قابىلدا - دەپ وبلىستىق دوسااف باستىعىنىڭ حاتىن الدىنا قويدى.

     - باستىقپەن ءالى سويلەسكەن جوقپىن - دەپ ەدى باعىس.

     - سويلەسپەي-اق قوي - دەپ كەسىپ تاستادى ءبىرىنشى حاتشى.

جاڭا جۇمىسقا ەسەپشىسى مەن جۇرگىزۋشىسىن  الا كەتپەك بولىپ كەلىسكەن باعىس وبلىستىق باستىقتىڭ شاقىرتۋىمەن جامبىلعا بارىپ قايتتى. جاقسى قارسى العان باستىق ءۇش اي بۇرىن جازىلعان «سىنىپ، جارامسىز بولعان كارابيننىڭ» اكتىسىنىڭ بۇرىشىنا «بەكىتەمىن» دەپ قول قويىلعان قاعازدى بەردى. باعىس  نەدە بولسا ۇندەمەي قۇتىلۋعا بەل بۋىپ، «اۋدانعا كەلگەنىڭىزدە جۋارمىز» دەگەندەي ۋادە بەرگەن بولدى. باستىق «تەك ميليسيانىڭ «باستىقسىماعىنا» قول قويعىز دەدى. قۇر قول كەلگەنىنە وكىنگەن باعىس پوەزبەن اۋىلعا قايتتى. اكتىنى الىپ وبحس-تە ىستەيتىن دوسى ا.جەتىگەنوۆكە باردى. ول بۇرىشتامانى كورىپ، ءۇن ءتۇنسىز قول قويىپ بەرگەن اكتىنى ەسەپشىسى ۆالەنتينا بوگدانوۆاعا اكەپ بەرىپ، بۇرىشتاماداعى اي كۇنىمەن قۇجاتتان وتكىزىپ جىبەرتتى. ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ «بۇل قالاي بولار ەكەن» لەپ ۋايمداعان باعىس كارابيندى الىپ كەتۋ ءۇشىن جۇمىستان كەش قايتىپ، ايەل بالاشاعاسىنا كورسەتپەي تىعىپ تاستادى.  

        وبلىستىق باستىقتى ءبىر جەتى كۇتكەن باعىس ءوزى تەلەفون سوعىپ «ءبىرىنشى حاتشى باسقا جۇمىسقا اۋىستىرىپ جاتىر» دەپ حابارلاعاندا باستىقتىڭ داۋىسى قاتقىلداۋ شىعىپ:

    - جۇمىسىدى ىستەي بەرەمىن - دەپ ايتپادىڭ با؟

    - ءسىزدىڭ حاتىڭىزعا بايلانىستى اۋىستىرىپ وتىر - دەدى باعىس.

    - جارايدى، حاتشىمەن ءوزىم سويلەسەمىن - دەپ ترۋبكانى قويا سالدى.

    باعىس جۇمىستى د. دياچەنكوعا تاپسىرىپ، وبلكينوفيكاسياعا بارىپ باستىعىنا جولىقتى. بۇيرىعىن الىپ ءوزى بىرگە كەلگەن باستىق، ۇجىممەن تانىستىرىپ، جاڭا جۇمىستىڭ قىر سىرىن ءتۇسىندىرىپ جاتقاندا بۇرىننان تانىس جىگىتتەر باستىقتارىن سىيلاپ، داستارحان ۇيىمداستىرىپ ءشاي بەردى. داستارحان باسىندا ءسوز سولەگەن ق. بارلىقوجايەۆ:

    - وزدەرىڭ بۇرىننان تانىس ەكەنسىدەر. ق ءسۇيىمقۇلوۆ تا جاقسى تانيدى ەكەن. ەندى ول وبلپروكاتقا باستىق بولىپ اۋىسايىن دەپ جاتىر. جاقسى قارىم قاتناستا بولىڭدار. جۇمىستارىڭا تابىس تىلەيمىن - دەپ اياقتادى ءسوزىن وبلىستان كەلگەن قايىرقوجا باستىق.

     ايدىڭ اياعىندا وبلدوسااف-تىڭ باستىعى زەكەڭنىڭ كەلگەنىن ۆالەنتينا حابارلاپ، بارىپ امانداسىپ جاقسى سويلەسىپ كەشكە ۇيىنە قوناققا شاقىردى. زەكەڭ «بارا المايىن، اسىعىسپىن» دەگەن سوڭ «سىباعاڭىزدى تىرىدەي بەرەيىن بە، سويىپ سالىپ بەرەيىن بە؟» دەپ ەدى «سويعانىڭ دۇرىس قوي» دەدى.

     - وندا ۇيدەن ءشاي ءىشىڭىز. ءسىز ءشاي ىشكەنشە دايىن بولادى. سويىپ، تازالاپ شۇبەرەككە وراپ بۇرىنعى باستىعى زاعىپار اعاسىن جامبىل قالاسىنا شىعارىپ سالدى. كارابين جايلى ءسوز بولماعانىنا كوڭىلى جايلانعان باعىس كەشكى جۇمىس اياعىندا ءبىرىنشى حاتشىعا كىرىپ سالەم بەردى. جۇمىستى وتكىزىپ، جاڭا جۇمىستى قابىلداعانىن ايتتى.

    - جاقا - دەدى باعىس ءسوزدى قالاي باستارىن بىلمەي كۇمىلجىپ.

    - نە، بىردەڭە ايتقىڭ كەلىپ وتىر ما؟

    - جامبىلدان كەلگەن باستىعىم ءبىر كارابين «سىيلاپ» ەدى، سونى سىزگە سىيلاعىم كەلەدى. تەك ءبىر «نو-سى» بار. ول - ءوز اتىڭىزعا اۋدارىپ الۋىڭىز كەرەك.

    - سەندە تۇرا بەرسىن. سويلەسىپ، كەلىسىپ بولعاننان كەيىن ساعان ايتامىن دەدى حاتشى، قايتا بەرۋىنە ۇلىقسات بەرىپ.

1970 جىلى جاپار تۇەبەكوۆ  وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنە سالىمگەرەي ءتوقتامىسوۆتىڭ زەينەتكە شىعۋىنا بايلانىستى، ءبىرىنشى ورىنباسار بولىپ اۋىستى. 1971 جىلى تاسوتكەل سۋ قويماسىنىڭ اشىلۋىنا سايكەس اۋدانارالىق اڭ، بالىق قورعاۋ ينسپەكسياسىن اشىپ، (مەركە، قورداي، مويىنقۇم) ورتالىعى شۋ اۋدانى، نوۆوترويسكى سەلوسى بولىپ بەلگىلەندى. اۋدانعا كەلگەندە جۇرگىزۋشىسىنە قوناقۇيگە شاقىرتىپ الىپ داستارحان باسىنا سەرۆانتتان اشىلماعان بەس جۇلدىزدى كونياك الىپ «سازارىپ وتىراتىن، ءبۇرىنعى ءبىرىنشى حاتشى ەمەس»، ريۋمكالارىن ىڭعايلاعانشا بۋفەتتەن نان، يندۋكتىڭ ەتى، سالات، ءسۇت قاتقان ءشاي، تاتتىلەرىمەن اكەلىندى.

    - مەن 12 جىل حاتشى بولدىم. 10 جىلىندا  سەنىمەن «سىرلاس» بولدىم دەۋگە دە بولادى. ەكى شالدان (قادەن قابىشيەۆ، ءابيموللا كوشەنوۆ) باسقا ادام ارا قاتناسىمىزدى بىلمەدى. تىسىڭە بەرىك ەكەنىڭدى ءتۇسىندىم. اقكوڭىلدىلىگىڭ سىر شاشپايدى ەكەن. جاڭادان اشىلاتىن اۋداندىق اڭ، بالىق قورعاۋ ينسپەكسياسىنىڭ باستىقتىعىنا ۇسىندىم، كەلەسى جىلى زەينەتكە شىعىپ وبلىستىق ينسپەكسيانىڭ باستىعى بولامىن. بىرگە دەمالايىق، كەلىسەسىڭ بە؟ - دەدى جاپار تۇەبەكوۆ.

    - مەندە قارسىلىق جوق - دەدى باعىس اڭشىلىققا قۇمارلىعىن جاسىرا الماي.

    - وندا كەل، 10 گرامنان اۋىز تيەيىك - دەدى جاقاڭ.

    - سىزبەن 10 گرامم اۋىز تيۋ دەگەن، ۇيات ەمەس پە - دەپ قىسىلعان بولدى باعىس.

    - سەنىڭ قالاي ىشەتىنىڭدى بىلەمىن، ماس بولىپ قۇلامايسىڭ، ارتىق ءسوز ايتپاي تۇيىقتالا باستايسىڭ. ىشكىزىپ سويلەتەمىز دەگەندەر دە بولعان كورىنەدى.

جاڭا جىلدان باستاپ «وردا بۇزار وتىزىنان، قامال الار 42 جاسىنا» دەيىن 12 جىل جاقاڭمەن دامدەس تۇزداستىعىمەن، قالجىڭى دا جاراسىپ، سىرلارى دا جىمداسىپ، كوز قاراسىنان ۇعىسىپ كەتتى. «دارحانقۇدىققا» بارىپ ءجۇرىپ ورمانشى تايقوجانىڭ اققۋداي سۇلۋ، قىز بىتكەننىڭ پەرىشتەسى كوز تيمەسىن دەپ «قاراقىز» اتالىپ كەتكەن قىزىنا كوڭىلى تۇسكەنىن باعىسقا جۇمباقتاپ جەتكىزدى. ول قىزدىڭ باسى بوس ەمەس ەكەندىگىن، «يۋ.ا.گلازوۆتىڭ كوپ شىعىنمەن يەمدەنىپ جۇرگەنىن» ايتىپ بەتىن قايتارا الماعان سوڭ جالعىز تاستاپ ءشاي قۇيعىزىپ بەرگىزىپ ءجۇردى». ءتىل تابىسىپ ءبىرىن ءبىرى كورمەسە ءتۇرا المايتىن جاعدايعا جەتتى. الىستان «ات ارىتىپ» كەلىپ تۇرۋدى جيىلەتتى. جامبىل قالاسىنان ەكى بولمەلى ءۇي اپەرىپ، كوشىرىپ العان سوڭ باعىستىڭ قۇلاعى تىنىشتالعان-دى. يۋ.ا. گلازوۆتىڭ ءوزىن ءوزى كارتەشپەن اتىپ ولتىرۋىنە «قاراقىزدىڭ كۇيىگى» سەبەپ بولدى ما، دەگەندى العا تارتاتىن جاقىن جولداستارى گ. حارلاموۆ، ۆ. مورگۋنوۆ، باعىس وزدەرىنىڭ اتتارىنا جازىپ كەتكەن تىلدەي قاعازدا «مەنى قاسكەلەڭگە اپارىپ، شەشەمنىڭ قاسىنا قويىڭدار» دەپ جازعاننان باسقا ءسوز جوق.

        كەلەسى جىلدان باستاپ  ءتورت اۋداننىڭ تاۋ تاسىن، ورمان توعايىن ارالاپ  ەكى رەسپۋبليكانىڭ اڭ قۇمار شەنەۋنىكتەرىمەن تانىسىپ، باعىستىڭ ابرويى اسىپ، بەدەلى بەكىدى.  جاقاڭمەن «تايسويعانىڭ» قۇمىنان، دۇلەي سەكسەۋىلدىڭ ىشىنەن، تەرىسكەيدىڭ كوكشوقىسىنان، تارىلعان تاۋىنىڭ تارماقتارىنان ايسىز قاراڭعى تۇندە اداسپاي جول تاباتىن ساپارلاسى بولدى. ەل قىزىعاتىندا، قىزعاناتىندا سۋ جاڭا ۋاز-عا مىنگىزىپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى. باعىستىڭ ءوزى: «بالالىق بال داۋرەنىمە تەڭ كەلمەسە دە جاقاڭنىڭ ارقاسىندا اكە اماناتى ورىندالىپ، كىسىلىككە جەتتىم. جىگىتتىگىمدە، سەرىلىگىمدە قاراكەسەك-مادي ايتقانداي «اق الماستىڭ جۇزىندەي قايرالىپ» شىقتى. باعىس 12 جىلدا ءتورت ءبىرىنشى حاتشىمەن تانىس ءبىلىس بولىپ، سوڭعى كەلگەن ن. شىمشىقوۆ:

     - باعىس «ۇلكەن اتتاقىردان جەم جەگەن ادامسىڭ، ءبىر ينتەرنات ءبىر ديرەكتوردى باعادى» جوعارعى جاقتان وسىنداي ۇسىنىس بولدى - دەپ شاقىرىپ الىپ ەسكەرتتى.

      - نۇرەكە! مەن ءمۇعالىم ەمەسپىن، ءجۋرناليستپىن گازەتكە ءجاي قىزمەتكەر بولىپ بارايىن، بۇرىنعى قىزمەت جاساعان جەرىم - دەپ ەدى

      - سەن پارتيانىڭ سولداتىسىڭ، ءجۇمساعان جەرگە باراسىڭ، باسقا ءسوزدى قوي دەدى.  ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن بىلگەن باعىس جاقاڭا زۆونداپ ءمان جايدى ءتۇسىندىردى.

      - ەستىدىم - دەدى جاقاڭ. ولاردىڭ قىزىعىپ جۇرگەنى، سەنىڭ ۋاز-ڭ. ەرتەڭ ادام جىبەرەم، اكتىمەن وتكىز. جاياۋ ەمەسسىڭ، كەرەك كەزىندە اڭعا شىعىپ تۇراسىڭ، كەزدەسۋ ۇزىلمەيدى - دەپ ءبىتىردى ءسوزىن.    

ءسويتىپ، ويلاماعان جەردەن مەكتەپ-ينتەراتتىڭ ديرەكتورى بولىپ شىعا كەلدى.   جارتى جىلعا جەتپەي دومالاق ارىز كوبەيىپ، مازاسىزدانعان حاتشى باعىستى شاقىرىپ الىپ «حات جازىپ بەرىپ»، كازپي-دىڭ رەكتورىنا جىبەردى. ءتورتىنشى كۋرسقا تاريح فاكۋلتەتىنە سىرتتاي وقۋعا قابىلداتتى. 18 جىل مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ديرەكتورى بولعان كەزىندە ءوزىنىڭ 40 جىلعى دوسى اۋىسقاننىڭ «ينتەرناتتىڭ كوجەسىنە تالاسقان» ارىزىمەن ارپالىسىپ «قىزىققا» باتىپ ءجۇردى. توقسانىنشى جىلدىڭ توقىراۋىنا ۇشىراپ ينتەرنات تاراتىلدى، كولحوز-سوۆحوز جويىلىپ، بايلىعى جەمقورلاردىڭ جەمتىگىندە، ءوندىرىس ءوشىرىلىپ، ءشىلاپى كيگەندەردىڭ وڭەشىندە كەتتى. ەل ەسەڭگىرەپ بالا شاعا اسىراۋ قامىمەن قالاعا قاشتى. ەلدىڭ ازعان توزعانىن جوندەيمىز دەگەن جانكەشتىلەر ءارقايسىسى ءارتۇرلى جولمەن شىقتى. تەمىرتاۋدان «تەمىر الماسى» بيلىكتىڭ ىشىنە كىرىپ ىرىتكىسى كەلسە، الماتىنىڭ «قارا الماسى كۇشپەن قورقىتىپ بيلىكتى الاقاندا ۇستاعىسى كەلىپ كوسىلدى، سەمەيدەن شىققان «رىجىي الماس» وركەنيەتتى جولمەن ويىنحانا، اقىلى بازارلار، جەڭىل ماشينە جوندەيتىن شەبەرحانالار اشۋ ارقىلى اقشا قورىن جاساپ، بانكتەرمەن جۇمىس جاساۋدى كوزدەدى.

(جالعاسى بار)                                              

سادىق  سماعۇلوۆ