ومارتاشىلىق – قات-قابات سىرى كوپ كاسىپ. ەت جەپ وسكەن قازاق بالاسى ءۇشىن بۇل جۇمىستىڭ تاڭسىق كورىنەتىنى راس. الايدا بالدىڭ قاسيەتىن وزگەلەردەن كەم بىلمەيتىنىمىز جاسىرىن ەمەس. قىرى مەن سىرى كوپ كاسىپتى مەڭگەرىپ، ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ومارتاشىلار بار ەكەن. شىمكەنت قالاسىنىڭ تۇرعىنى تاشكەنتباي سەرىكبايەۆ سولاردىڭ ءبىرى. وتباسىلىق كاسىبى العا قاراي دامۋ ۇستىندە.
500-گە جۋىق ۇياشىعىمىز بار
شارۋانىڭ كاسىبىمەن تانىستىق. «بال ۇستاعان بارماعىن جالايدى» دەگەن ءسوز بار. ارا شارۋاشىلىعىن ءتاپ-تاۋىر مەڭگەرگەن ول بالدىڭ ءتۇر-تۇرىن ءوندىرىپ، كوپتىڭ العىسىنا بولەنىپ ءجۇر. ۇلدارى بولات پەن مەدەت تە وسى كاسىپتىڭ تىزگىنىن ۇستاپتى.
كاسىپتى دوڭگەلەتىپ وتىرعاندارىنا وتىز جىلدان اسىپتى. بۇگىندە «ەكومەد» ءجشس-ىن اشىپ، العا قاراي ۇمتىلىپ-اق جاتىر.
– 33 جىلدان بەرى وسى كاسىپتىڭ جولىندامىز. ءۇش ۇلىم دا جاقسى مەڭگەرىپ الدى. وزبەكستاننىڭ بوستاندىق اۋدانىنان كوشىپ كەلگەنىمىزگە ءۇش جىلدان استى. مۇندا جۇمىستى باسىنان باستاۋعا تۋرا كەلدى. ءقازىر 500-گە جۋىق ۇياشىعىمىز بار. ءبىزدىڭ ءوسىرىپ وتىرعانىمىز – «كارپات» اراسى. تۇقىمدى جاڭارتىپ تۇرۋ ءۇشىن جىلدا ۋكرايناعا تاپسىرىس بەرەمىز، – دەيدى ومارتاشى جۇمىس بارىسىمەن تانىستىرىپ.
«كارپات» اراسىنىڭ ارتىقشىلىعى كوپ. ماسەلەن، اتالعان تۇقىمداس ارالار ءبىر كۇننىڭ ىشىندە 3600-گە دەيىن جۇمىرتقالايدى. بال جيناۋعا تاڭەرتەڭ ەرتەڭ شىعادى، ءارى كەش قايتادى. جاڭبىردا دا قورەك ىزدەيدى. وزگەلەردەن باستى ايىرماشىلىعى – ادامدى شاقپايتىندىعى.
تاشكەنتباي ورىنباي ۇلى بۇل كاسىپتى 1984 جىلى تاۋدا تۇرعان كەزىندە ۇيرەنىپتى. كورشىسىنىڭ بال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىنى قىزىقتىرعان. باستاپقىدا ءبىر جاشىك الىپ، ونى تورتكە، التىعا ءبولىپ كورۋگە تاۋەكەل ەتەدى. ودان كەيىن 100 وتباسى ارا ۇياشىعىن ءوسىرىپ، اقىرىنداپ كوبەيتە باستايدى. مىنە، سودان بەرى وسى كاسىپكە بايلانىپ قالىپتى.
– ۇيرەنگەنشە ءبىرشاما قيىندىقتار كەزىكتى. اسىرەسە، ارانىڭ كەنەسىنەن قۇتىلا الماي، بىر-ەكى جىل الەككە تۇستىك. بال اراسى اۋىرسا، ونى بىردەن دارىلەپ تاستاۋ كەرەك ەكەن. سونى بىلمەي قىستىڭ كۇنى ازداپ ءولتىرىپ تە الدىق. ءتىپتى 100 ۇيادان 20-25ء-ى عانا قالعان ساتتەر دە بولدى، – دەيدى ءوزى.
بIر فلياگى – 60 مىڭ تەڭگە
بيىلعى جارتىجىلدىقتىڭ العاشقى ءونىمى شاردارانىڭ قۇمىنداعى قويانسۇيەكتەن الىنعان. جالپى، جەتى تونناعا جۋىق ءونىم. ومارتاشىلار ەندى كۇز ماۋسىمىندا ماقتانىڭ بالىن الۋدى جوسپارلاپ وتىر.
اسەلدىڭ كوبىسىن نەگىزىنەن كوتەرمە باعامەن الىپساتارلار اكەتىپ جاتىر. رەسەيگە جونەلتەتىندەر دە بار. شىمكەنتتەن بولەك، استانادان دا سۇرانىستار كوبەيىپ تۇر. ءقازىر ءبىر ليتر بالدىڭ باعاسى – 1800 تەڭگە. ال ءبىر فلياگى 60 مىڭ تەڭگەگە باعالانادى.
ومارتاشىلار كەلەشەكتە بالدى بىرىككەن اراب امىرلىگىنە جەتكىزۋدى جوسپارلاپ ءجۇر. ول جاقتا بالدىڭ باعاسى قىمبات.
– قايدا وتكىزەمىن دەسەڭ دە جول اشىق. وسى جەردەگىلەردىڭ بالىن جيناپ، رەسەيگە ەكسپورتقا شىعارۋعا دا مۇمكىندىك بار. تەك ارا وسىرۋشىلەر بىرىگۋ كەرەك. ءقازىر ونداي نيەتتى ادامدى بايقاي الماي ءجۇرمىن. بىرەۋدىڭ بىرەۋمەن شارۋاسى جوق، – دەيدى ومارتاشى.
تۇتىنۋشىلار اراسىندا بالدىڭ «شاردارانىڭ قويانسۇيەگى»، «قاسقاسۋدىڭ اسەلى»، ت.ب اتاۋلارى بار. اسىرەسە تاۋدىڭ بالىنا سۇرانىس جوعارى.
بۇل كاسىپپەن شۇعىلدانۋشىلار بىر-بىرىمەن تاجىريبە الماسىپ تۇرادى. ماسەلەن، كوبىسى پراكتيكانى مەڭگەرگەنىمەن، تەوريا جاعىنان بىلەتىنى از. تابىس كوبەيسىن دەسەڭ، ەڭ ءبىرىنشى ارانىڭ تۇقىمىن تازارتىپ تۇرۋ كەرەك. كاسىبي مامان وسىلاي دەيدى. ءوزى كەلەسى جىلى «كارپات» اراسىنا تاعى تاپسىرىس بەرمەك.
«شىمكەنتتەن دۇكەن اشسام...»
ەڭبەكتىڭ ەلەنگەنى وسى شىعار. وسىدان ءبىر اي بۇرىن عانا «وڭتۇستىك باتىس» مال جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» ج ش س كاسىپكەر وتباسىعا «اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتقانى ءۇشىن» دەگەن اتاق بەرىپتى. مىنە، وسىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتەن سۋبسيديا بەرۋگە جول اشىلدى.
قاي كاسىپكە بولسا دا، ادالدىق، تازالىق كەرەك. كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعا بىلسەڭ، سول باقىت. وتىز جىلدان بەرى كاسىبىنە ادالدىق تانىتىپ كەلە جاتقان ازامات ەڭ اۋەلى ءتارتىپ كەرەكتىگىن ايتادى. ەڭبەكقور ازامات كەلەشەكتە قولعا الار جوسپارلارىمەن دە ءبولىستى.
– اۋستريالىق ماماندار ارانىڭ زاماناۋي ۇياسىن جاساپ شىعاردى. ونىڭ بىرەۋى 600 ەۋرو تۇرادى. ومارتاشىلار ءۇشىن وتە قولايلى. ارانى ورنىنان قوزعالتۋدىڭ قاجەتى جوق. مەن سول ۇيانى العىم كەلەدى. ءقازىر قۇرىلعىنى قالاي جەتكىزۋ ماسەلە بولىپ تۇر. جاقىندا، سوعان تاپسىرىس بەرەمىز، – دەيدى كاسىپكەر.
ەندىگى ۇلكەن ماقساتتىڭ ءبىرى – شىمكەنتتەن بال ساتاتىن دۇكەن اشۋ. وسىلايشا، تازا بال ساتۋدى كوپشىلىككە دارىپتەمەك. ادامداردىڭ تازا ونىمگە دەگەن كوزىن جەتكىزۋ. تۇبىندە، شىمكەنتتەگى بال ونىمدەرىن ەكسپورتقا شىعارسام دەيدى.
«اكە كورگەن وق جونار» دەمەي مە؟! ومارتاشى كىشى ۇلىن پولشاعا ءبىلىم الۋعا اتتاندىرماق. وسى كاسىپتىڭ تەرەڭ سىرىن ءبىلۋ ءۇشىن ارينە. اكە اماناتىنا ادال بولۋ دەگەن وسى شىعار.
