ادەتتە تىنىش وتەتىن دەمالىستار ماۋسىمى ۇستىمىزدەگى جىلى داستۇرىنەن جاڭىلعانداي بولدى. جازدىڭ ءۇش ايىندا بىرنەشە رەزونانستىق وقيعالار ورىن الدى. ءدال وسى جاز ايلارىندا ءىرى الەمدىك ويىنشىلار اراسىندا ماڭىزدى كەزدەسۋلەر ءوتىپ، ۇزاققا سوزىلىپ بارا جاتقان پروبلەمالىق ماسەلەلەر تالقىلانىپ، وڭ شەشىمىن تاپتى، - دەپ حابارلايدى Qamshy.kz "ەگەمەن قازاقستانعا" سىلتەمە جاساپ.
دەمالىستار ماۋسىمى تۇركى الەمىنىڭ ەلدەرى ءۇشىن دە تىپ-تىنىش بولا قويعان جوق. باۋىرلاس تۇرىك ەلىندە الەمدى ەلەڭ ەتكىزگەن ءساتسىز مەملەكەتتىك توڭكەرىس، بىرنەشە جاۋىزدىق تەررورلىق اكت ورىن الدى. سونداي-اق، وسى كەزەڭدە تۇركيا مەن رەسەي باسشىلىعى اراسىندا ماڭىزدى كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ، ناتيجەسىندە تاراپتار بۇرىنعى دوستىق قارىم-قاتىناستارىن قالپىنا كەلتىرۋگە شەشىم قابىلدادى. ال مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە اقش پرەزيدەنتتىگىنە كانديداتتار د.ترامپ پەن ح.كلينتون اراسىندا باسەكە قىزا ءتۇستى. قازىرگى كەزدە ەكى ۇمىتكەردىڭ دە ۇلكەن ەلدى باسقارۋعا مۇمكىندىگى تەڭ دەلىنىپ وتىر.
جازدىڭ اسا «ىستىق» بولعانىنا قاراماستان، كۇز دە ودان قالىسپايتىن سىڭايلى. ساياسي وقيعالار تىزبەگىن «ۇلكەن جيىرمالىق» ەلدەرىءنىڭ باسشىلارى باستاپ بەرمەك. بۇل ايتۋلى باسقوسۋ بيىل العاش رەت قىتايدا وتكىزىلمەك. مۇنىڭ وسىنداي پىشىمدەگى ون ءبىرىنءشى كەزدەسۋ ەكەنىن جانە ونىڭ جۇڭگودىڭ حانچجوۋ قالاسىندا ۇيىمداستىرىلاتىنىن دا ايتا كەتەيىك.
ماماندار ءقازىردىڭ وزىندە ءسامميتتىڭ تابىستى اياقتالاتىنىنا ۇمىتپەن قارايدى. كەلەشەككە سەرپىن بەرەر شەشىمدەر قابىلدانادى دەپ سەنەدى. «ۇلكەن جيىرمالىقتىڭ» ءسامميتى ءوزىنىڭ الاڭىنا الەمدەگى اسا ىقپالدى مەملەكەت قايراتكەرلەرىن تارتاتىنىن دا ايتا كەتكەننىڭ ارتىقتىعى جوق.
جۇڭگو بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلارىنا قۇلاق ءتۇرسەڭىز، جوعارى دەڭگەيدەگى ماڭىزدى فورۋمعا دايىندىقتىڭ ۇلكەن ىجداعاتتىلىقپەن جۇرگىءزىلگەنى كولدەنەڭ تارتىلادى. ال ءداستۇرگە سايكەس بۇل باسقوسۋعا پلانەتامىزدا اسا ءىرى ەكونوميكاسى بار ەلدەردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى جينالادى. ءداستۇرلى 20 مەملەكەتتەن بولەك، بيىل قۇرمەتتى قوناق رەتىندە بىرنەشە باسقا ەلدەردىڭ وكىلدەرى دە شاقىرىلىپتى. اتاپ ايتقاندا، قابىلداۋشى جاقتىڭ، ياعني سامميت يەسى قحر ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن «ۇلكەن جيىرمالىق» سامميتىنە قۇرمەتتى قوناق رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاتىساتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، 24 تامىزدا قىتايدىڭ پارتيالىق رەسمي گازەتى «جەنمين جيباو» «جيىرمالىققا» قاتىسۋشىلاردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. بۇل حابارلامادا مىنا مەملەكەتتەردىڭ: ارگەنتينانىڭ، اۆستراليانىڭ، برازيليانىڭ، ۇلىبريتانيانىڭ، گەرمانيانىڭ، ءۇندىستاننىڭ، يندونەزيانىڭ، يتاليانىڭ، كانادانىڭ، قىتايدىڭ، مەكسيكانىڭ، ءتۇركيانىڭ، رەسەيدىڭ، ساۋد ارابياسىنىڭ، اقش-تىڭ، فرانسيانىڭ، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ، كورەي رەسپۋبليكاسىنىڭ، جاپونيانىڭ باسشىلارى، سونداي-اق، ەۋروپالىق وداق ەلدەرىءنىڭ جەتەكشىلەرى كەزدەسۋگە قاتىساتىندىقتارىن قۋاتتاعانى اتاپ كورسەتىلەدى.
بۇل جولعى ءسامميتتىڭ ونىڭ الدىڭعىلارىنان ەرەكشەلىگى مىنادا: حانچجوۋ سامميتىندە «جيىرمالىقتىڭ» وتىرىسىن ۇيىمداستىرۋشىلار بارلىق قاتىسۋشىلاردى تەك ەكونوميكالىق ماسەلەلەر بويىنشا تالقىلاۋلار وتكىزىپ، شەشىمدەر قابىلداۋعا شاقىرىپ وتىر. جۇڭگو تاراپىنىڭ اتالعان باستاماسى قازىرگى كەزدە الەمدىك ەكونوميكانىڭ كۇردەلى كەزەڭدى باسىنان وتكەرىپ، ءىس جۇزىندە بارلىق ەلدەردە ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ باياۋلاعانىمەن بايلانىستىرىلادى.
كوپتەگەن الەمدىك ەكونوميستەردىڭ ءسوز ساپتاۋلارىنا قاراعاندا، قازىرگى كەزدە الەمدىك ەكونوميكالىق احۋال بۇرىنعىسىنشا داعدارىستى جاعدايدا تۇر. ءبىراز ەلدەر ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ باياۋلاۋى، تومەنگى پايىزدىق مولشەرلەمە، تومەنگى سۇرانىس، جۇمىسسىزدىقتىڭ جوعارى دەڭگەيى، ۇلكەن قارىزدار سياقتى پروبلەمالارمەن بەتپە-بەت قالىپ وتىر. بۇدان بولەك، ۇلىبريتانيانىڭ ەو-دان شىعۋى جانە كەيبىر دامۋشى ەلدەردەگى توقىراۋ الەمدىك ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ ۇدەرىسىنە كەدەرگى كەلتىرۋدە.
وسىنداي جاعدايدا، ەڭ ينتەنسيۆتى ءوسىمى بار الەمدەگى اسا ءىرى دامۋشى ەكونوميكالىق سۋبەكت بولا وتىرىپ، جۇڭگو اتالعان ماسەلەنى شەشۋگە جاڭا قىرىنان كەلۋى عاجاپ ەمەس. اتاپ ايتقاندا، بەيجىڭ دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن ۇيلەستىرۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىن تۇجىرىمداما مەن جوسپار ۇسىنىپ، الەمدىك ەكونوميكاداعى احۋالدى ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا وڭ ىقپال ەتۋى ابدەن مۇمكىن. قىسقاسى، الەم ەلدەرى حانچجوۋداعى G20 سامميتىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتەدى.
سوڭعى 10 جىل بەدەرىندە قىتايدىڭ الەمدىك ەكونوميكاعا ۇلەسى شامامەن 40 پايىزدى قۇرادى. ءسويتىپ، بۇل ەل شىن مانىندە الەمدىك ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ لوكوموتيۆىنە اينالدى. ءتىپتى، 2015 جىلى جاھاندىق ساۋدا-ساتتىق كولەمى تەرىس سيپات العان كەزدىڭ وزىندە قىتايدىڭ الەمدىك ساۋداداعى ۇلەسى ءوسىم بەرگەنىن اتاپ وتكەن ابزال. وسى ورايدا، الەمدىك قوعامداستىق، تاعى دا قايتالاپ ايتساق، G20-نىڭ قىتايدا وتەتىن سامميتىنە ۇلكەن ۇمىتپەن كوز تىگەدى.
قىتايدىڭ ازيانىڭ ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيسيا بانكى (اييب)، جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى قورى، بريكس-تىڭ دامۋ بانكى سياقتى باستامالارى ەلدىڭ حالىقارالىق ەكونوميكالىق جانە قارجى ءتارتىبىن رەفورمالاۋعا بەلسەندى قاتىسىپ وتىرعانىن ايعاقتايدى. سوندىقتان جۇڭگو وسى سامميت كەزىندە باستاماشى ءرولىن اتقارادى دەسەك، قاتەلەسە قويماسپىز.
مۇنىڭ الدىندا، ياعني ءۇستىمىزدەگى جىلعى شىلدە ايىندا G20 ەلدەرى ساۋدا مينيسترلەرىنىڭ كەزدەسۋى وتكەن ەدى. شانحايداعى باسقوسۋ بارىسىندا الەمدىك ساۋدانى باسقارۋدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان جاھاندىق ساۋدا ءوسىمىنىڭ ستراتەگياسى، جاھاندىق ساۋدانىڭ ءوزارا قۇنىن تومەندەتۋ، ساۋدا جانە ينۆەستيسيالىق ساياساتتى ۇيلەسءتىرۋدى كۇشەيتۋ، ساۋدانىڭ ءوسىمىنە قىزمەت كورسەتۋ ارقىلى ىقپال ەتۋ، ساۋدانى قارجىلاندىرۋدى ۇلعايتۋ، ساۋدا بەلسەندىلىگىنىڭ جاھاندىق يندەكسىن جاساپ، ەلەكتروندى ساۋدانى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋ ماسەلەلەرى تالقىلانعان بولاتىن. ءسويتىپ، تاراپتار كوپ قىرلى ساۋدا جۇيەسىن قولداۋ ءۇشىن شەكتەۋ شارالارىن تومەندەتۋ قاجەت دەگەن ۇستانىمعا كەلگەن ەدى. كەزدەسۋدە، سونداي-اق، G20 ەلدەءرى وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن دسۇ-دا ساۋدا رەسىمدەرىن وڭتايلاندىرۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاسيالاۋ قاجەتتىگى بويىنشا مامىلەگە قول جەتكىزگەن-تىن.
قازاقستان ءۇشىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ G20 سامءميتى كۇندەرى بولاتىن قىتايعا جۇمىس ساپارىنىڭ ماڭىزى دا ايتارلىقتاي جوعارى. ويتكەنى، اسپاناستى ەلى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ءارىپتەسى بولىپ تابىلادى جانە ءوزارا قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن ماسەلەلەردى دەر كەزىندە تالقىلاپ شەشۋ ەكى جاققا دا تەك تيىمدىلىك اكەلمەك. قازاقستان ءوزىنىڭ قىتايمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىن بەرىك ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستار نەگىزىندە قۇرۋىن جالعاستىرۋدا.
قازاقستان شىعىستاعى كورشىسىمەن تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتسا، بۇل ۇدەءرىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل سىرتقى ساياساتىنداعى باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلە جاتىر. قىتايمەن ءوزارا سەنىمگە، ءتۇسىنىستىككە، تاريحي كورشىلەستىك تاجىريبەسى مەن بەرىك ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستارعا نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناسىمىز قاشاندا تۇراقتىلىعىمەن ايشىقتالادى. ءتىپتى، قازاقستان ءوز تاۋەلءسىزدىگىنىڭ ءتۇرلى جىلدارىندا بەتپە-بەت كەلگەن ەكونوميكالىق داعدارىستار ۋاقىتىندا دا قىتايمەن ىنتىماقتاستىعىن جوعارى دەڭگەيدە ساقتاپ قالا الدى. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوزىنىڭ قىتايعا وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنداعى سوڭعى ساپارى بارىسىندا اتاپ وتكەنىندەي، «اتالعان ساپاردى ەكى ەل قارىم-قاتىناستارى تاريحىنداعى بەتبۇرىستى كەزەڭ دەپ ايتۋعا بولادى. بۇرىندارى قازاقستان مەن قىتايدىڭ ىنتىماقتاستىعى تەك شيكىزاتتى وتكىزۋگە باعدارلانىپ كەلسە، بۇگىندە اڭگىمە بىرلەسىپ جاڭا ونىمدەر ءوندىرۋ، نىساندار سالۋ حاقىندا بولىپ وتىر».
قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسات تۇجىرىمداماسىنا ءسايكەس، قىتايعا رەسەيمەن جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ساياساتىندا ەرەكشە ورىن بەرىلەدى. جۇڭگو تاراپى دا ايرىقشا اتاپ كورسەتىپ وتىرعانىنداي، قازاقستانمەن ءوزارا ءتيىمدى، ىزگى كورشىلەستىك قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ – قحر ءۇشىن دە باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى. بۇعان حانچجوۋ قالاسىنداعى G20 سامميتىنە جۇڭگو باسشىلىعىنىڭ قۇرمەتتى قوناق رەتىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى ارنايى شاقىرۋى ايقىن دالەل بولا الادى.
ءسوزىمىزدىڭ سوڭىندا اتاپ كورسەتەتىن ءبىر جايت، قازاقستان-قىتاي قارىم-قاتىناسىنداعى تابىسقا جوعارى دەڭگەيدەگى كونسترۋكتيۆتى ساياسي ءۇنقاتىسۋ سەرپىن بەرىپ وتىر. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جۇڭگو ءتوراعاسى سي سزينپينمەن تاشكەنتتەگى شىۇ سامميتىندەگى سوڭعى كەزدەسۋى كەزىندە تاراپتار قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى قارىم-قاتىناس كوپجاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا دەڭگەيىنە شىققانىن ەرەكشە اتاپ كورسەتكەن ەدى. قىتايدىڭ جەتەكشى اقپارات اگەنتتىكتەرى جازعانىنداي، بەيجىڭ استانامەن قارىم-قاتىناسىن ەنەرگەتيكا، ساۋدا-ساتتىق جانە تۋريزم سالالارىندا ءارى قاراي نىعايتۋعا دايىن.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قىتايعا وسى جولعى جۇمىس ساپارى بارىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستاردى ءارى قاراي نىعايتۋعا وڭ ىقپال ەتەتىن جاڭا ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزىلەتىنى ەش كۇمان تۋعىزبايدى.
رۋسلان ءىزىموۆ، قىتايتانۋشى
