مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بەس ينستيتۋتتىق رەفورماسىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنىڭ جاريا ەتىلگەنىنە ون بەس ايدىڭ ءجۇزى بولدى. ۇزاق مەرزىمدى قامتيتىن ۇلت جوسپارىنداعى بەس رەفورمانىڭ ءبىرى – بىرتەكتىلىك پەن بىرلىك. ەلىمىزدەگى ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ ىنتىماعى مەن دوستىعىن ءارى قاراي تەرەڭدەتۋدى كوزدەيتىن وسى باعىت بويىنشا قانداي اۋقىمدى ءىس-شارالار قولعا الىندى؟ ولاردى كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىعاتىنداي ەتىپ وتكىزۋدىڭ تۇپكى ءمانى نەدە؟، - دەپ جازادى Qamshy.kz "ەگەمەن قازاقستانعا" سىلتەمە جاساپ.
قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە بىرتەكتىلىك پەن بىرلىكتى نىعايتۋعا باعىتتالعان، سونداي-اق، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا مۇشە ەلدەرءدىڭ تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن جيىرماعا جۋىق نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكت ازىرلەنىپ، قولدانىسقا ەنگىءزىلدى. قولدانىسقا ەنگىزىلگەن وسى قۇجاتتاردىڭ ناتيجەسىندە «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن تابىستى جۇزەگە اسىرۋدىڭ نەگىزگى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن قوعامدىق كەلىءسىمدى، قازاقستاندىق بىرتەكتىلىك پەن بىرلىكتى دامىتۋعا بايلانىستى بارلىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋشى رەتىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ (قحا) ينستيتۋتتىق ءرولى كۇشەيتىلدى. سونىمەن قاتار، اسسامبلەيانىڭ جۇمىس ساپاسىن ءارى قاراي ارتتىرۋ ماقساتىندا جىل سايىن مەملەكەت باسشىسىنا ەسەپ بەرۋ تاجىريبەسى ەنگىزىلدى.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كەزدەن باستاپ، وندا تۇراتىن ەتنوستاردىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ جانە ونى نىعايتۋ مەملەكەتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا دا سولاي بولا بەرمەك. سول سەبەپتى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس بيىلعى جىلدان باستاپ 1 ناۋرىزدا اتاپ وتىلەتىن العىس ايتۋ كۇنى بەكىتىلدى. بۇگىندە مەملەكەت پەن ەتنومادەني جانە باسقا دا قوعامدىق بىرلەستىكتەرمەن ءىس-قيمىلدىڭ، سونداي-اق، قحا-نىڭ حالىقارالىق ۇيىمدارمەن جانە شەت مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ جاڭا فورماتتارىن ەنگىزۋ جونىندە جۇمىستار قولعا الىنۋدا. جالپى، الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك مىندەتتەر كەشەنىن شەشۋدە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ قاتىسۋى جانداناتىن بولادى.
«100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنىڭ 85-قادامى «ماڭگىلىك ەل» پاتريوتتىق اكتىسىنىڭ جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى ولاردى بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ بويىنا سىڭىرۋگە باعىتتالعان. وسىعان بايلانىستى قحا-نىڭ ححIV سەسسياسىندا «ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق پاتريوتتىق اكتىسى قابىلداندى. مىنە، بۇل قازاقستاندىق بىرتەكتىلىك پەن بىرلىكتى نىعايتۋ جانە دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا بولدى. ءتىپتى، ونى بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ بازالىق قۇندىلىقتارى جيناقتالعان بىرەگەي قۇجات دەگەنىمىز ءجون. ال قۇجاتتا جەتى نەگىزگى باعىت كورسەتىلگەن. ولار – تاۋەلسىزدىك، جالپىۇلتتىق ءبىرلىك، بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم، رۋحاني قۇندىلىق، ەڭبەكسۇيگىشتىك قۇندىلىقتارىن نىعايتۋ، تاريحتى، ءتىلدى، مادەنيەتتى ساقتاۋ جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جانە ەلىمىزدىڭ پوليەتنوستىعىنىڭ تاريحى زالدارىن اشۋ – پاتريوتتىق تاربيە باسىمدىقتارىن ىلگەرىلەتۋگە، ءبىرتۇتاس ازاماتتىق قاۋىمداستىق – بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ينتەللەكتۋالدىق، مادەني جانە رۋحاني ىنتالاندىرۋدى قۇرۋعا نەگىز بولماق. اسسامبلەيانىڭ دامۋ تاريحىنداعى جاڭا كەزەڭنىڭ باستالۋىن كورسەتەتىن ماڭىزدى جوبالاردىڭ تاعى ءبىرى – «ۇلكەن ەل – ۇلكەن وتباسى» جالپىۇلتتىق جوباسىن ىسكە اسىرۋ. ول 2015-2018 جىلدار ارالىعىن قامتيدى. وسىنداي جانە باسقا دا قولعا الىنىپ جاتقان ءىرى جوبالار اسسامبلەيانىڭ ەلىمىزدەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ۇدەرىستەرگە ارالاسۋ فورماتى بۇرىنعىعا قاراعاندا اۋقىمدى تۇردە جاڭعىرتىلعانىن كورسەتەدى.
الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە مەملەكەتتىك رامىزدەردى قولدانۋدىڭ ءتارتىبى بەلگىلەنگەن. مىسالى، ۇلىبريتانيادا «ۇلىبريتانيا تۋىنىڭ حاتتاماسى بويىنشا باسشىلىق» دەگەن قۇجات بار. اتالعان قۇجاتتا رەسمي شارالاردا جانە وزگە دە جەرلەردە تۋدىڭ قالاي قولدانىلاتىنى، تۋدىڭ بەينەسى قالاي سالىناتىنى تۋرالى اقپارات كەلتىرىلگەن. ال اقش-تا 1923 جىلدان بەرى ەلدىڭ رامىزدەرىن قولدانۋ ءداستۇرى مەن ەرەجەسىن رەتتەيتىن ەرەكشە قۇجات – «تۋ كودەكسى» جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇل قۇجاتقا 1943 جىلى فەدەرالدى زاڭ مارتەبەسى بەرىلگەن. حالىقارالىق تاجىريبەگە سايكەس، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە مەملەكەتتىك رامىزدەردى قولدانۋدىڭ قازاقستاندىق تاجىريبەسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا 2015 جىلعى 28 قازاندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك رامىزدەر مەن گەرالديكالىق بەلگىلەر ماسەلەلەرى جونىندەگى ساراپتاما كەڭەسى قۇرىلىپ، جۇمىسىن باستادى. كەڭەستىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى بيىلعى جىلدىڭ 25 اقپانىندا ءوتتى.
«100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنىڭ 87-قادامىندا ازاماتتىق بىرتەكتىلىكتى نىعايتۋدىڭ «مەنىڭ ەلىم» ۇلتتىق جوباسىن ازىرلەۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ، سونىڭ اياسىندا تەحنولوگيالىق جوبالار سەريالارىن ىسكە قوسۋ قاراستىرىلعان. ولاردى جۇزەگە اسىرۋدا وزگە مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارمەن قاتار، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ دە اۋقىمدى جۇمىستار اتقارۋىنا تۋرا كەلدى. مينيسترلىك ەڭ الدىمەن مادەنيەت سالاسىنا قاتىستى قولدانىستاعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋدى قولعا الدى.
ەلىمىز ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانى قورعاۋ جانە قازاقستاننىڭ بۇۇ-نىڭ (يۋنەسكو) قىزمەتىنە تولىققاندى قاتىسۋى ءۇشىن 2011 جىلى ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرانى قورعاۋ تۋرالى كونۆەنسيانى راتيفيكاسيالاعان ەدى. وسىعان بايلانىستى ءتيىستى زاڭنامالاردىڭ نورمالارىن وسى كونۆەنسيانىڭ نورمالارىنا سايكەس كەلتىرۋ ءۇشىن ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا ينستيتۋتى ەنگىزىلدى. سونىمەن بىرگە، تەاتر، مۋزىكا، سيرك، حورەوگرافيا ونەرى، كينو يندۋسترياسى، كىتاپحانا ءىسى، ارحەولوگيا، بەينەلەۋ ونەرى، تاعى باسقا دا مادەني-تاريحي جانە ونەر سالالارىنىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن سالالىق كوركەمدىك كەڭەستەر قۇرۋ جۇمىستارى قولعا الىندى.
اشىعىن ايتۋىمىز كەرەك، بۇعان دەيىن قولدانىستاعى «مادەنيەت تۋرالى» زاڭدا وتاندىق مۋزەيلەر مەن كىتاپحانالاردىڭ تىكەلەي قۇزىرەتتىگى ناقتى كورسەتىلمەگەن ەدى. ولار نەگىزىنەن كەڭەستىك كەزەڭدەردەگى نۇسقاۋلىقتاردى نەمەسە وزگە دە قۇجاتتاردى پايدالانىپ كەلدى. ۇلت جوسپارىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس زاڭناماعا مۋزەيلەر مەن كىتاپحانالاردىڭ قىزمەتىن رەتتەيءتىن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋگە، ونىڭ ىشىندە اتالعان سالالارعا قاتىستى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردى ازىرلەۋ بويىنشا ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتۋگە بايلانىستى ءبىرقاتار تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. مادەنيەت سالاسىنىڭ ايرىقشا ۇيىمدارى رەتىندە سيركتەردىڭ قىزمەتى رەتتەلدى. سونىمەن قاتار، زاڭنامادا مەملەكەتتىك تاپسىرىس اياسىندا قوعامدىق ماڭىزى بار ادەبيەتتەردى باسىپ شىعارۋدى رەگلامەنتتەۋ جونىندەگى جاڭا نورمالار قاراستىرىلىپ وتىر.
ونداعان جىلداردان بەرى مادەنيت ۇيىمدارى مەن مەكەمەلەرى جەلىسىنىڭ ۇلگىلىك ستاندارتتارىن ازىرلەۋ ماسەلەسى شەشىلمەي كەلگەن بولاتىن. بۇل ماسەلە وتكەن جىلى شەشىمىن تاپتى. ءسويتىپ، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ، استانانىڭ، سونداي-اق، اۋداندىق، وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە سەلولىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك مادەنيەت ۇيىمدارىنىڭ ۇلگىلىك شتاتتارى بەكىتىلدى.
ەلىمىزدە بۇعان دەيىن دەنەشىنىقتىرۋ مەن سپورتتى دامىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسى جاسالماعان ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە سالانىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋىنىڭ پايىمىن سيپاتتاۋعا قيىندىق تۋعىزىپ كەلدى. قازىرگى كەزدە بارلىعى باسقاشا. وتكەن جىلدىڭ 11 قاڭتارىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن دەنەشىنىقتىرۋ مەن سپورتتى دامىتۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى. تۇجىرىمداما ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلەتىن دەنەشىنىقتىرۋ مەن سپورت سالاسىنىڭ دامۋ مودەلىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. سونداي-اق، ول قازاقستاندىقتار ءومىرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. بۇگىندە وسى قۇجاتتى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورتپەن شۇعىلداناتىنداردىڭ جوسپارلانعان نىسانالى ينديكاتورى 4 ميلليون 586 مىڭ ادامعا جەتتى. تۇجىرىمدامانى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا اتالعان نىسانالى كورسەتكىش جىل سايىن 1،2 پايىزعا وسەدى دەپ بولجانىپ وتىر.
جىلدىڭ باسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەت پەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن دامىتۋ جونىندەگى 2016-2020 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق جوسپارى بەكىتىلگەن ەدى. جوسپاردى ىسكە اسىرۋ قازاقستاندىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا جانە مەملەكەت پەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ نورماتيۆتىك بازاسىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
«ماڭگىلىك ەل» جالپىۇلتتىق يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىستى اۋقىمدى ءىس-شارالاردىڭ قاتارىندا ەلىمىزدە تىلدەردى دامىتۋ ماسەلەسى دە بار. وسىعان بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. ونداعى ەڭ باستى قاعيدات – ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋ مودەلىن قالىپتاستىرۋ جانە ونى دامىتۋ. ويتكەنى، بۇگىنگى جانە بولاشاق ۇرپاق جاھاندانۋ ۇدەرىسىنەن قالىپ قويماۋى ءتيىس. ۇشتىلدىلىك قاي كەزدە دە، قاي جەردە دە قاجەت ەكەنىن وتكەن ۋاقىت دالەلدەدى. ونىڭ بۇگىن دە، ەرتەڭ دە، ودان كەيىن دە كەرەك بولاتىنىن كوپتەگەن ەلدەردىڭ تاجىريبەسى كورسەتتى.
بيىلعى جىلدان باستاپ ۇلت جوسپارى اياسىندا قابىلدانعان جاڭا زاڭدار جۇمىس ىستەي باستادى. ولار ەل الدىندا تۇرعان بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ، ەڭ ۇلى قۇندىلىق – تاۋەلسىزدىگىمىزدى ماڭگى ەتۋگە قىزمەت ەتەدى. ويتكەنى، بىزدەر، ەلباسىمىز اتاپ وتكەندەي، دامىعان وتىز مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋدى ماقسات ەتكەن ەلمىز.
ءاليسۇلتان قۇلانباي، «ەگەمەن قازاقستان»
