بۇگىنگى تاڭدا الەۋمەتتىك-ساياسي تۇرعىدا توقىراپ قالعان قوعامعا قوزعاۋ سالاتىن شەرۋلەر وتكىزۋ كەرەك شىعار مۇمكىن. ەلىمىزدە بيلىك تاراپىنان جۇرگىزىلگەن كەيبىر ارەكەتتەرى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعا بەرمەسى انىق. دات گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ازامات شارمانحان ۇلى قوعام بەلسەندىلەرىمەن جۇرگىزگەن ساۋالناما-سۇحباتتىڭ تاقىرىبى دا وسى: قازاقستاندا قارسىلىق ميتينگىسىن ۇيىمداستىرۋ مۇمكىندىكتەرى قانداي؟

دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى: 
مۇمكىن. ونى بىلتىرعى جەر داۋى ناقتى كورسەتتى. كەلەسى جيىندار ودان دا گورى كۇشتى بولاتىنى دا داۋسىز. اڭگىمە سول ميتينگىلەردىڭ تاقىرىبىندا عانا جاتىر. 
ەكىنشى ماسەلە – سول ميتينگتەردىڭ ۇيىمداستىرىلۋى نەمەسە ستيحيالىق تۇردە تۋىنداۋىندا دەپ ويلايمىن. جيىنداردى حالىققا دا، بيلىككە دە بەلگىلى ءبىر توپتار ۇيىمداستىرسا (ساياسي پارتيا نەمەسە قوعامدىق قوزعالىس، ت.ت.)، سانالى تۇردە وتەدى دە، ال حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىنىڭ تولقىنىنان تۋسا، قوعامعا دا، بيلىككە دە ءقاۋىپتى... مەنىڭشە، بيلىككە وسى ەكەۋىنىڭ سوڭعى ءتۇرى ۇنايتىن سياقتى – ءقازىر ساياسي ارەنادا ميتينگتەردى ساۋاتتى تۇردە ۇيىمداستىراتىن (جانە قاجەتتى كەزىندە توقتاتا الاتىن) ساياسي-قوعامدىق توپ قالعان جوق...
اشىعىن ايتساق، قازاقتى ءبىر اۋىز سوزبەن-اق كوشەگە شىعارۋعا بولادى. ال توقتاتۋ – اسا قيىن ماسەلە. 
قارسىلىق ميتينگىلەرىنە تۇرتكى بولاتىن جاعدايلار پەرمانەنتتى تۇردە توقتاۋسىز ءجۇرىپ جاتىر. ونى كەيدە قولدان دا جاساۋعا بولادى. 60–70-جىلدارى كەڭەس جۇيەسىندە دە سان مىڭداعان ادامدار كوشەگە شىعىپ، «تارت قولىڭدى ۆەتنامنان!» نەمەسە «اتوم بومباسى جويىلسىن!»، «امەريكا يمپەراليزمى قۇرىسىن!» دەگەن سياقتى تاقىرىپتاردى كوتەرگەن. سول ۋاقىتتاعى كوشەگە شىققان ادامدار جاڭاعى ۇرانداردى شىن كوڭىلدەرىمەن ايتاتىن. قوعامدا «قارسىلىق تانىتاتىن ماسەلەلەر» ەشقاشان تاۋسىلمايدى. باستى ماسەلە – سول جيىنداردا كوتەرىلگەن ۇرانداردىڭ ءار ادامنىڭ ومىرىنە، بولاشاعىنا تىكەلەي قاتىستى ەكەندىگىنە كوزدەرىن جەتكىزۋ. 
ەگەر قازىرگى جاعدايعا كەلسەك، ءبىرىنشى ورىندا «قازاق ماسەلەسى» (ءتىل، جەر، ت.ب.) تۇر دەپ ويلايمىن. مۇمكىن، وعان جەمقورلىقتى قوسقان دۇرىس شىعار، سەبەبى بۇل دا ناعىز ۇلتتىق ماسەلە. قازاقتىڭ رۋحىنا، دىلىنە دە، دىنىنە دە جات قاسيەت... بۇلاردىڭ بارلىعى بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنىڭ الشاقتاپ بارا جاتقانىن كورسەتەدى. سوندىقتان بولۋى كەرەك، «قوعامنىڭ قارسىلىعىن وياتاتىن ساياسي-الەۋمەتتىك تاقىرىپتاردىڭ» بارلىعىن دەرلىك بيلىكتىڭ ءوزى تۋىنداتىپ وتىر. بيلىك حالىقپەن كەڭەسۋدى قويدى، وزدەرىنىڭ قىزمەتشى ەكەندىكتەرىن (سلۋگا نارودا) مۇلدەم ۇمىتىپ كەتتى. 
ال مۇحتار ءابىليازوۆ كوتەرگەن باستامانىڭ جاقتاۋشىلارى كوپ بولا ما؟ جوق! بىرىنشىدەن، مۇحتار ءابىليازوۆ تا قولىنداعى بايلىقتى كەتپەن شاۋىپ، مال باعىپ جيناماعانى بەلگىلى... ول دا بيلىكتىڭ ىشىنەن شىققان، سول داستارحاندا وتىرىپ، وسى جۇيەنىڭ قالىپتاسۋىنا قىزمەت ەتكەن جانداردىڭ ءبىرى. قازىرگى بيلىككە قارسى جانداردىڭ بارلىعى حالىقتىڭ جاعىنداعى ادامدار دەسەك – وڭباي قاتەلەسەمىز. 
وپپوزيسيا – قازىرگى بيلىكتەگى توپتى ىعىستىرىپ، وزدەرى بيلىككە كەلۋدى ماقسات تۇتقان ەكىنشى ساياسي توپ. ارينە، حالىقتىڭ قولداۋىن الۋ ءۇشىن ولار دا ادىلەتسىزدىك تۋرالى، جەمقورلىق تۋرالى جالىندى سوزدەردى ايتادى، بيلىكتىڭ كەمشىلىگىن كورسەتەدى، قوعامدىق كوزقاراس تۋدىرادى. بۇل ولاردىڭ ساياسي جۇمىستارىنىڭ كلاسسيكالىق تاسىلدەرى. بيلىككە قىزمەت ەتكەن، كەيىننەن «دەموكرات»، «حالىقشىل» بولىپ شىعا كەلگەن ادامدارعا دەگەن سىني كوزقاراسىمدى ەشقاشان جاسىرعان ەمەسپىن، سوندىقتان ءوز باسىم ولارعا سەنە قويمايمىن. مەن ولاردى نە 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە، نە 90-جىلعى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستە قاتارىمىزدان كورگەن جوقپىن. مۇحتار ءابىليازوۆ تۋرالى مەن بىلەتىن ءبىر عانا دەرەك – ءقايبىر جىلدارى ونىڭ پرەزيدەنتتەن كەشىرىم سۇراپ بوستاندىققا شىققانى. ءالى ەسىمدە، سول ۋاقىتتاعى ءبىر سۇحباتىمدا «ءابىليازوۆ پەن جاقيانوۆ پرەزيدەنتتەن كەشىرىم سۇرايدى، ال سەرگەي دۋۆانوۆ (ول دا سول ۋاقىتتا قاماۋدا وتىرعان) ەشقاشان كەشىرىم سۇرامايدى» دەگەنىم بار. سول ايتقانىم اينىماي كەلدى. 
حالىق ءوزىنىڭ سەنەتىن ادامىنىڭ سوزىنە قۇلاق قويادى، سوڭىنان ەرەدى. ال سەنىم، ونىڭ ىشىندە ساياسي ومىردەگى سەنىم سول ادامنىڭ ءومىر بويى جاساعان جۇمىسىنا، ەشقاشان وزگەرمەگەن ازاماتتىق كوزقاراسىنا دەگەن باعا ارقىلى قالىپتاسادى. 
بۇل پىكىرىمدى ونىڭ ساياسي باعىتىنا نە جەكە باسىنا جاۋلىق دەپ قابىلداۋعا بولمايدى. ارينە، ونىڭ دا باستاما كوتەرۋگە، حالىقتى قارسىلىق تانىتۋعا شاقىرۋعا قۇقىعى بار (ول ءۇشىن جاۋاپ بەرۋگە نە كەشىرىم سۇراۋعا دا دايىن بولار). ءبىراق ونىڭ سوڭىنان ەرەتىندەر كوپ بولمايدى دەپ ويلايمىن. 
سونىمەن قاتار اقشالى ادامنىڭ «قايىقتى شايقالتۋ» جۇمىسىن جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى بار ەكەندىگىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. قازاقستاندا بيلىككە نە پرەزيدەنتكە تىستەرىن قايراپ جۇرگەن ادامدار توبى دا جەتەرلىك، وعان قوماقتى قارجى ءبولىنىپ، جوسپارلى جۇمىستار جۇرگىزىلسە، «قولداۋشىلار قاتارىنىڭ» كوبەيۋى ابدەن مۇمكىن.
ال ەلدەگى ساياسي وزگەرىستەردى ميتينگىسىز جاساۋعا بولا ما؟ سوڭعى ۋاقىتتا «ميتينگ» دەگەن سوزگە ءبارىمىز تىرەلىپ قالعان سياقتىمىز. ارينە، قوعامنىڭ بۇگىنگى تالاپ ەتىپ وتىرعان وزگەرىستەرىنىڭ ميتينگىسىز دە جۇزەگە اسۋى عاجاپ ەمەس. سوعان قاراپ، ميتينگىنىڭ كەرەگى جوق دەگەن وي تۋمايتىن شىعار دەپ ويلايمىن. ميتينگ، بەيبىت شەرۋلەر، پيكەتتەر – قازاقستاننىڭ كونستيتۋسياسىندا جەكە باپ بولىپ بەكىتىلگەن (ول باپتىڭ بۇزىلماۋىنا پرەزيدەنت كەپىلدىك بولادى) ادامنىڭ ەركىندىگى مەن قۇقىقتارى. بۇل – قوعامداعى بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپتاردىڭ، ساياسي ۇيىمداردىڭ ءوز پىكىرىن جاريا تۇردە كورسەتۋدىڭ زاڭدى جولى. وعان ەشكىم دە تىيىم سالا المايدى. بۇگىنگى قازاق ەلى بيلىگىنىڭ ميتينگىنى توقتاتۋعا، بولدىرماۋعا باعىتتالعان جۇمىستارى – بالانىڭ ويىنى سياقتى. مۇمكىن، بۇل – اشىنعان حالىق ەرنەۋىنەن شىققان وزەن سياقتى تاسىپ، ءبىزدى دە لاقتىرىپ جىبەرەر دەگەن قورقىنىش تا بولار. 
...وسىعان وراي، اقش-تىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتى، «تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسىنىڭ» اۆتورى توماس دجەففەرسوننىڭ 1787 جىلعى «لەيتەنانت شەيستىڭ كوتەرىلىسىنە» بەرگەن باعاسى مەنىڭ ەسىمە تۇسەدى. ت. دجەففەرسون ۋ.سميتكە جازعان حاتىندا: «حالىقتىڭ بارلىعى بىردەي جان-جاقتى اقپارات الۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل توپتىڭ سەنىمسىزدىگى (بيلىككە دەگەن) كۇننەن-كۇنگە كۇشەيە تۇسەدى. ەگەر ادامداردىڭ ءبىر بولىگى قوعامدا بولىپ جاتقان ماسەلەلەر جونىندە وسىنداي تەرىس اقپارات الا وتىرىپ، بەيجاي، تىنىشتىق كۇيدە قالسا – قوعامنىڭ ءولى ۇيقىعا كەتكەندىگى. ءبىزدىڭ ون ءۇش شتاتتىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا ون ءبىر جىل بولدى. سول ۋاقىتتىڭ اراسىندا ءبىر عانا كوتەرىلىس بولعان ەكەن. ەگەر ونى ون ءۇش شتاتقا بولسەك، ءار شتاتتا 150 جىلدا ءبىر عانا كوتەرىلىس بولىپتى. ءجۇز ەلۋ جىلدا ءبىر عانا كوتەرىلىس بولعان ەل بار ما ەكەن؟ ەگەر حالىق مەزگىل-مەزگىل وزدەرىنىڭ بيلەۋشىلەرىنە قارسىلاسۋ رۋحتارىنىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتىپ وتىرماسا، ونداي مەملەكەت ءوزىنىڭ بوستاندىعىن ساقتاپ قالا الادى ما؟» دەپ، بيلىككە قارسى شىققان كوتەرىلىسشىلەردى اقتايدى. 
توماس دجەففەرسون بۇل جەردە وزدەرىنىڭ بيلىكتەن ايىرىلىپ قالۋلارىنان گورى، امەريكا حالقىنىڭ قارسىلاسۋ رۋحىنان ايىرىلىپ قالۋىنان كوبىرەك قورقادى. مەنىڭشە، ميتينگتەردەن قورقۋ – حالىقتىڭ قارسىلاسۋ رۋحىنان قورقۋ. ال قارسىلاسۋ پسيحولوگياسىنان ايرىلعان حالىق – ولگەن حالىق. ەرتەڭ ول كەز كەلگەن باسقىنشىنىڭ اياعىنىڭ استىندا جاتادى. 
ەلدە وزگەرىستەر جاساۋدىڭ جولى بىرەۋ-اق، ول – دەموكراتيانىڭ ينستيتۋتتارىن جاساقتاۋ («ادىلەتتى سايلاۋ»، «كوپپارتيالىق جۇيە»، «جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ»، «تاۋەلسىز باسپا ءسوز»، ت.ت.) تاعى ءبىر ەسكەرتۋ – دەموكراتيالىق قۇرىلىمدار تەك قانا ەركىن ازاماتتار ءومىر سۇرەتىن قوعامدا عانا جۇمىس ىستەپ، ءوزىنىڭ ناتيجەسىن بەرەدى. ال ءوزىنىڭ انا ءتىلىن تىرىلتە الماي وتىرعان، وتارشىلدىق كەزەڭدە جوعالىپ كەتكەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن قايتا جاڭعىرتا الماعان قوعامدا تىنىشتىق تا ورنامايدى، ادامدارىندا ەركىندىك تە بولمايدى.

ناعاشىباي ەسمىرزا، قوعام بەلسەندىسى: 
– ميتينگ وتكىزۋگە مۇلدە قارسىمىن. بيلىك ماسەلەسى ميتينگپەن شەشىلمەيدى. بيلىكتى حالىقتىڭ كوپ داۋىسىن جيناۋ ارقىلى ءادىل وتكەن سايلاۋدا عانا الا الاسىڭ. ال ونداي سايلاۋ «NN» باقيلىق بولعان كەزدە عانا وتەتىنىنە كەپىلدىك بەرە الامىن.
سوندىقتان دا، مۇقتار ءىنىم، اقىلىڭدى بوسقا شاشپاي، سايلاۋدا قالاي كوپ داۋىس جيناۋعا بولادى دەگەن ماسەلەمەن اينالىس.
بۇرىننان بەرى ايتىپ ءجۇرمىن، تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، كەلەسى بيلىك تەك قانا ۇلتشىلداردىڭ قولىندا بولادى. سوندىقتان دا قازاقشاڭدى دۇرىستاپ، قازاقتىڭ وسىنداي قاسىرەتكە ۇشىراپ قالعانىنىڭ باستى سەبەپتەرىن زەرتتەپ، قازاقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن الاتىن سوزدەردى جالىندى تۇردە ايتۋعا داعدىلانا بەر.
ال جاقسى، كۇشتى ءبىر ميتينگ وتكىزەرسىڭ. كورولگە شاح قويارسىڭ... ءبىراق «شاح»-تىڭ «مات» ەمەس ەكەنىن مەنەن جاقسى بىلەسىڭ عوي.

جاسارال قۋانىشالين، قوعام قايراتكەرى: 
– قازىرگى قازاقستاندىق رەجيم جاعدايىندا قوعامدى قارسىلىق ميتينگىسىنە توپتاستىرۋ مۇمكىن بە؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى ايقىن – ابدەن مۇمكىن! مۇنى بىلتىر ءساۋىر ايىندا اتىراۋ قالاسىندا باستالىپ، كەيىن بىرنەشە قالادا (اقتوبە، ورال، سەمەي، الماتى، قىزىلوردا، اقتاۋ، قاراعاندى جانە ت.ب.) جالعاسقان بيلىكتىڭ جەردى اۋكسيون ارقىلى ساتۋ جانە شەتەلگە ۇزاق مەرزىمگە جالعا بەرۋ ساياساتىنا قارسى ميتينگىلەر ايقىن دالەلدەپ بەردى. ولاي بولادى دەپ كۇتپەگەن جانە ءويتىپ ءدۇر ەتە قالعان حالىقتىڭ قاھارىنان زارەسى ۇشىپ، شوشىپ كەتكەن نازاربايەۆتىڭ جەر كودەكسىنە ەنگىزىلگەن الگىندەي باپتارعا دەرەۋ بەس جىلدىق موراتوريي جاريالاپ، بيلىكتىڭ الدامشى جەر كوميسسياسىن قۇرىپ، وعان بىرنەشە «حالىق وكىلىن» كىرگىزىپ، ءوزىنىڭ ول جوسپارىنان ۋاقىتشا بولسا دا باس تارتۋعا ءماجبۇر بولعانى بەلگىلى.
راس، سودان كەيىن ءسال ەسىن جيعان ەلباسى اشسا – الاقانىندا، جۇمسا – جۇدىرىعىندا تۇرعان «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا»، ال شىن مانىندە – رەپرەسسيالىق كۇشتەرگە ميتينگىنى ۇيىمداستىرۋشىلارعا قارسى جازالاۋ ناۋقانىن باستاۋعا «باتاسىن» بەرگەنى، ونىڭ اقىرى حالقىمىزدىڭ قوس باتىرى – ماكس بوقايەۆ پەن تالعات اياندى قۋىرشاق سوتتىڭ ناقاق ۇكىمىمەن ەش كىناسىز بەس جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋىمەن اياقتالعانى جانە بەلگىلى. ءسويتىپ، نازاربايەۆ رەجيمى ءوزىنىڭ بايىرعى ادەتىمەن: «ەكىنشىلەي بيلىككە قارسى باس كوتەرگەندەردىڭ كورەتىنى وسى بولادى!» – دەپ، حالىققا سەس كورسەتتى. الايدا كوپشىلىك ساناسىنا ۇرەي-قورقىنىش ۇيالاتۋعا ارنالعان ونىڭ بۇل ارەكەتى، كەرىسىنشە، بۇقارانىڭ اشۋ-ىزاسىن بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيتىپ جىبەرگەنىنە ءقازىر ەش كۇمان جوق. ياعني، بۇل جاعداي كوپشىلىكتىڭ نارازىلىق ميتينگىلەرىنە شىعۋ قۇلشىنىسىن تەك ارتتىرا ءتۇستى دەۋگە تولىق نەگىز بار.
مۇنداي ميتينگىلىك شاراعا تۇرتكى بولاتىن ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي پىسىپ-جەتىلدى مە؟ البەتتە. جانە دە ونداي جاعدايلار تەك ءقازىر عانا ەمەس، نازاربايەۆ بيلىگىنىڭ بارلىق كەزەڭىندە ورىن العان بولاتىن. ديكتاتورلىق رەجيم ۇزاق ۋاقىت ۇستەمدىك قۇرعان ەلدە باسقاشا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس، ارينە. ءبىراق «قاراوردا» ونداي جاعدايلار ۋشىعىپ كەتپەۋى ءۇشىن ماسەلەنى ەل مۇددەسىنە سايكەس شەشۋدىڭ ورنىنا، ۇنەمى تەك حالىق تولقۋلارىنا جول بەرمەۋ ماقساتىنداعى قورقىتىپ-ۇركىتۋ، قۋدالاپ-قۋعىنداۋ امالدارىن پايدالاندى. ال بۇقارا ىرىققا كونبەي كەتكەن كەزدەردە (باقاي-شاڭىراق ويرانى، جاڭاوزەن-شەتپە قاندى قىرعىنى) ءتىپتى قارۋ قولدانۋدان دا تايىنبادى جانە ءوزىنىڭ ونداي قىلمىستارىن الدەبىر «بۇزاقىلاردىڭ» قىلمىستارى رەتىندە جاريالاپ، حالىققا قارسى پايدالاندى. بۇل جاعداي اسىرەسە جاڭاوزەن-شەتپە قاسىرەتىنەن كەيىن ايقىن كورىنىس تاپتى: يمانسىز رەجيم بۇل «بۇلىك» ءۇشىن بار «كىنانى» سيرەك كەزدەسەتىن ارسىزدىقپەن ءوز قۇرباندارى – مۇنايشىلار مەن وپپوزيسيا وكىلدەرىنىڭ موينىنا ارتىپ، ەلىمىزدىڭ دەموكراتيالىق كەڭىستىگىن قولبالا تەرگەۋشىلەر، پروكۋرورلار، سوتتار كۇشىمەن جاپپاي «تازارتۋ» ناۋقانىنا كىرىستى دە، وكىنىشكە وراي، ول ماقساتىنا جەتتى. 
مىنە، «قاراوردانىڭ» وسىنداي ديكتاتورلىق قۋعىن-سۇرگىن ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە، بەينەلەي ايتقاندا، «باسسىز قالعان» جۇرتشىلىق ۇيىمداسقان تۇردە نارازىلىق اكسيالارىنا شىعۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلىپ، ەلىمىزدە بيلىكتىڭ حالىققا قارسى ىس-ارەكەتتەرى مولايا تۇسكەنىنە قاراماستان، بىرنەشە جىل بويى «تىنىشتىق» ورنادى. ونى، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، تەك 2016 جىلعى جەر ميتينگىلەرى بۇزدى...
مۇحتار ءابىليازوۆ ايتىپ وتىرعان رەسەيدەگى نارازىلىق اكسيالارىنىڭ ءبىر ماسەلەسى – سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس ۇرانى اياسىندا وتكەنىن، ال مۇنىڭ ءبىر كۇندە جۇزگە جۋىق قالانى قامتۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىن، وزىمىزدەگى ءبىرىڭعاي جەر پروبلەماسىنا ارنالعان ميتينگىلەردىڭ دە كوپتەگەن ادامنىڭ باسىن قوسقانىن ەسكەرسەك، مەنىڭشە، ءبىزدىڭ الداعى ۋاقىتتا سول تاكتيكانى قولدانعانىمىز، ياعني ءوز ميتينگىلەرىمىزگە نەگىزگى ءبىر، اسىپ كەتسە – ەكى تالاپپەن شىققانىمىز دۇرىس بولار ەدى. 
ال ەلباسىلىق قازاقستان جاعدايىندا ول قانداي تاقىرىپ بولۋى مۇكىن؟ ءوز باسىم ونداي تاقىرىپ رەتىندە نازاربايەۆتىڭ جەردى جەكە مەنشىك، ساۋدا-ساتتىق وبەكتىسىنە اينالدىرۋ ساياساتىنا بايلانىستى حح عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان باستالىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاق قوعامىن دۇركىن-دۇركىن تولقىتىپ كەلە جاتقان جەر ماسەلەسىن اتار ەدىم. 
ەگەر ءبىز ادامزات تاريحىنداعى سوعىستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جەر ءۇشىن بولعانىن، بۇكىل قازاق تاريحىندا جەر داۋىنىڭ №1ء-شى داۋ بولعانىن، جەرىنەن ايىرىلعان حالىق پەن مەملەكەت بارىنەن ايىرىلاتىنىن ەسكەرسەك، بۇل تۇسىنىكتى دە. ال ەلباسىنىڭ ءاۋ باستان قازاق جەرىن ءوزىنىڭ وتباسىنا، ءىرى شەنەۋنىكتەر، وليگارحتار مەن لاتيفۋنديستەرگە، ال ءقازىر شەتەلدىك كومپانيالار مەن قالتالىلارعا ۇلەستىرۋ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا – تالان-تاراج ەتۋ ساياساتىنىڭ ۋاقىت وتكەن سايىن ۇدەي تۇسۋىنە وراي بۇل ماسەلەنىڭ قازاقستاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىگى مەن تاۋەلسىزدىگىنە، جالپى العاندا – قازاق مەملەكەتتىلىگىنە تىكەلەي قاتەرلى ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعانى ءقازىر ەشقانداي قۇپيا ەمەس. 
بۇل قاۋىپتەردەن ارىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ مەنىڭ بۇعان دەيىن دە ۇنەمى ايتىپ كەلە جاتقان، ءقازىر دە قايتالاپ ايتار ءپرينسيپتى پىكىرىم – ول ءۇشىن سول قاۋىپتەردى تۋىنداتقان قىلمىستى جەر كودەكسىنىڭ كۇشىن جويىپ، جەرگە جەكە مەنشىك ينستيتۋتىنان قۇتىلۋ كەرەك تە، «جەر، ونىڭ قويناۋى، سۋ، سونداي-اق وسىمدىكتەر، جانۋارلار الەمى جانە باسقا دا تابيعي بايلىقتار تەك قانا مەملەكەت مەنشىگى بولىپ تابىلادى» دەيتىن 1993 جىلعى كونستيتۋسيانىڭ 46-بابىن قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت. مىنە، وسى تالاپ، مەنىڭشە، كەلەشەك ميتينگىلەردىڭ باستى تالابى بولۋعا جانە ول ميتينگىلەر ءبىر كۇندە بۇكىل قازاقستان بويىنشا وتۋگە ءتيىس. 
ال «ءدال ءقازىر بۇدان باسقا تاعى قانداي «كۇيىپ تۇرعان»، كەيىنگە قالدىرۋعا كەلمەيتىن ماسەلە بار؟» دەگەن سۇراق تۋىپ جاتسا، ونىڭ جاۋابى – نازاربايەۆتىڭ قازاقستانعا قىتايدىڭ ەكولوگيالىق تۇرعىدا زياندى، ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءتيىمسىز، ياعني پەكيننىڭ وزىنە قاجەت ەمەس 51 كاسىپورىندى ولاردىڭ، ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، 250 مىڭ ادام پەرسونالىمەن، وتباسى مۇشەلەرىن ەسەپتەسە – 1 ميلليون حانزۋمەن قوسا كوشىرىپ اكەلۋ جوسپارى ەكەندىگى كۇمان تۋدىرماسا كەرەك. ويتكەنى مۇنداي جوسپاردىڭ قازاقستاندى جاپپاي وتارلاپ، قىتايلاندىرۋ جوسپارىنىڭ قۇرامدى بولىگى بولىپ تابىلاتىنى وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى دەپ ويلايمىن. دەمەك، ميتينگىدە «قاراوردانىڭ» ونداي ساتقىندىق ساياساتتان باس تارتۋىن مىندەتتى تۇردە جانە ۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ ەتۋ كەرەك. 
ارينە، قازاقتىڭ بۇگىنگى تاڭدا قوردالانىپ، ابدەن ءپىسۋى جەتكەن ماڭىزدى ۇلتتىق پروبلەمالارى اتالعان ەكى ماسەلەمەن استە شەكتەلمەيدى. بۇل قاتارعا الدەقاشان ءپىسۋى جەتسە دە، ءتىپتى تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا «ورىسشاعا قازاقشا جاۋاپ بەرگەندەردى دەرەۋ قىزمەتتەن قۋۋ» جونىندە ۇزىلدى-كەسىلدى بۇيرىق بەرگەن نازاربايەۆتىڭ قازاققا قارسى يدەولوگياسىنىڭ كەسىرىنەن اش ىشەكتەي سوزىلىپ، شەشىلمەي كەلە جاتقان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ءتىل ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرۋ، ساياسي تۇتقىنداردى (ارون اتابەك، قۇرمانعازى وتەگەنوۆ، ەرعانات تارانشييەۆ، رۇستەم تۇياقوۆ، مۇحتار جاكىشيەۆ، سايات ىبىرايەۆ، ۆاديم كۋرامشين، ماكس بوقايەۆ، تالعات ايان، جانبولات ماماي...) بوستاندىققا شىعارۋ، كۇن وتكەن سايىن شارىقتاپ، حالىقتى قايىرشىلىق تۇڭعيىعىنا باتىرعان ۇستىنە باتىرىپ جاتقان قىمباتشىلىقتى توقتاتۋ، «ەلدىڭ ومىرلىك ماڭىزى بار مۇددەلەرىنە اۋىر زارداپ كەلتىرۋ»ء-مىس دەگەن جەلەۋمەن بيلىكتىڭ «لاڭكەستەردى»، ال شىن مانىندە، ارينە، وپپوزيسيا وكىلدەرىن اۋىر جازالارعا تارتۋ جانە ازاماتتىقتان ايىرۋ جونىندەگى جابايى زاڭ نورمالارىنا جول بەرمەۋ جانە باسقا تالاپتاردى قوسۋعا بولار ەدى. الايدا، مەنىڭ پىكىرىمشە، ميتينگىدە قويىلاتىن تالاپتار نەعۇرلىم كوپ بولسا، ولاردىڭ سوعۇرلىم ءبىرىن-بىرى السىرەتىپ، تۇتاسىنان العاندا ميتينگىنىڭ دە كۇش-قۋاتىن تومەندەتىپ جىبەرۋ ءقاۋپى ارتا تۇسەدى. سوندىقتان بارىنشا پارمەندى ميتينگى وتكىزۋ ءۇشىن، جوعارىداعى ەكى تالاپ جەتكىلىكتى دەپ ەسەپتەيمىن.
بۇل جەردە ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن ءبىر ماسەلە – ەلباسىنىڭ جەكە بيلىك رەجيمى تاريح ارەناسىنان كەتپەيىنشە، قازاق حالقىنىڭ جوعارىدا تىلگە تيەك بولعان جانە ودان دا باسقا تولىپ جاتقان ۇلتتىق پروبلەمالارىنىڭ ەشقايسىسى وڭىنان شەشىلمەيتىندىگى – اكسيوما، ياعني دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اقيقات. ءبىراق ءدال ءقازىر «نازاربايەۆ، كەت!» تالابىن №1ء-شى تالاپ ەتىپ، بيلىك جۇيەسىن بىردەن جانە تۇتاس وزگەرتۋگە قول جەتكىزەتىندەي ۋاقىت، مەنىڭ پىكىرىمشە جانە وكىنىشكە وراي، ءالى كەلە قويعان جوق. سوندىقتان كەلەشەك ميتينگىلەردى الگىندەي تالاپتارمەن ءساتتى وتكىزۋ ماسەلەسىنە مەن ءوز باسىم باستى ماقسات – «نازاربايەۆسىز قازاقستانعا» جەتۋدىڭ العى شارتى، ءامال-تاسىلى رەتىندە قارايمىن.
ال مۇحتار كوتەرگەن باستامانىڭ جاقتاستارى كوپ بولا ما دەگەن سۇراققا كەسىمدى جاۋاپ بەرۋ قيىن، دەگەنمەن، ەگەر مۇحتاردىڭ باستاماسىن جەر-جەردە (وبلىستاردا، قالالاردا، اۋدانداردا، اۋىلداردا) ازاماتتار ءىلىپ اكەتىپ، ۇيىمداسقان تۇردە جۇمىس ىستەسە، قولداۋشىلاردى كوپتەپ تارتۋعا ابدەن بولاتىندىعىنا سەنەمىن. بىزدەگىدەي ابدەن اسقىنىپ كەتكەن ديكتاتۋرا جاعدايىندا ەشقانداي وڭ وزگەرىستەرگە ميتينگىسىز قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس.

مارات ۋاتقان، قوعام بەلسەندىسى: 
– قارسىلىق ميتينگىسىن ۇيىمداستىرۋ مۇمكىن بە؟ ابدەن مۇمكىن. اۋەلى ساياسي جاعدايدىڭ ابدەن پىسىپ-جەتىلگەنى وتكەن جىلعى جەر ساتۋ مەن شەتەلدىكتەرگە ۇزاق جىلعا جالعا بەرۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەن كەزدە ايقىن كورىندى. حالىقتىڭ جەر ماسەلەسىنە كەلگەندە بيلىكتىڭ جەر ساتۋ ساياساتىنا نارازىلىعى قاتتى كۇشەيىپ كەتتى. بيلىك الدىمەن جىلدىڭ سوڭىنا شەيىن، ودان كەيىن بەس جىلعا موراتوريي جاريالاۋعا ءماجبۇر بولعانى – ايقىن دالەل. 
ودان كەيىنگى «ءۇش تىلدىلىك» پەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى بيلىكتىڭ رەفورماسى دا وتقا ماي قۇيعانداي قاتتى اسەر ەتۋدە. وسىنداي ەكى ۇلكەن ساياسي تاقىرىپتا حالىقتىڭ نارازىلىق كوڭىل-كۇيى ۋشىعىپ تۇرعان كەزدە كونستيتۋسياعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر ودان بەتەر تەرىس ىقپال ەتىپ وتىر. بيلىك تارماقتارىن بولشەكتەۋ ارقىلى پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە اۋىسۋ يدەياسى ناقتى قانداي فورماتتا جۇزەگە اساتىنى بەلگىسىز كۇيدە قالدى. كەزەكتى ءبىر الدارقاتا تۇرۋدىڭ امالى سياقتى. ەكونوميكامىزدىڭ توقىراۋدان ايىعاتىن ءتۇرى بايقالمايدى. كۇننەن-كۇنگە قىمباتشىلىق قىسىپ بارادى. قيىن-قىستاۋ كەزدە قاجەتىمىزگە جاراتامىز دەگەن ۇلتتىق قورداعى قاراجات پرەزيدەنتتىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ جەكە بانكىن ساۋىقتىرۋعا جۇمسالعانى ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى. بيلىك وكىلەتتىگىن اسىرا پايدالانۋىمەن جاڭا تاريحىمىزعا تاعى ءبىر قارا داق قالدىرىپ وتىر. 
وسى ايتىلعانداردىڭ نەگىزىندە ساياسي-الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ پىسىپ-جەتىلگەنى تۋرالى ەمەس، مەملەكەت ونىڭ سالدارىنىڭ قاسىرەتكە اپارماۋىنىڭ جولدارىن قاراستىرۋ ماسەلەسى تۋرالى قوعاممەن شىنايى تۇردە، تولىق كولەمدە مامىلەگە كەلگەنى ءجون دەپ ويلايمىن. «مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ باستاۋى – حالىق» ەكەنى كونستيتۋسيادا ايقىن جازۋلى تۇرسا دا، بيلىكتىڭ ءوزى وعان كوڭىل اۋدارمايتىنى وكىنىشتى. «حالىق قاھارلانسا، حان تاعىنان قۇلايدى» دەگەن ماتەلدىڭ تەرەڭ ءمانىن بۇگىن تۇسىنبەسە – ەرتەڭ سانىن سوعىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن. 
قازاقستاندىق وپپوزيسيا تاريحىندا اكەجان قاجىگەلدين قۇرعان، حالىق اراسىندا «رنپك» اتالىپ كەتكەن پارتيا مەملەكەتتى «پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا» وزگەرتۋ تۋرالى جوباسىن سول كەزدەگى پارلامەنتكە ۇسىنىس جاساعانىن بىلەسىزدەر. بيلىك بۇل جوبانى تالقىلاۋعا قابىلداۋدىڭ ورنىنا جوبانى اپارعان ازاماتتاردى قۋعىنداپ، ارتىنشا ءا.قاجىگەلديننىڭ وزىنە قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، سىرتتاي ون جىلعا سوتتاپ جىبەردى. بۇل ساياسي جۇيەنى وزگەرتۋگە دەگەن ەڭ العاشقى رەفورمالىق تالپىنىس بولدى. 
ودان كەيىن «جاس تۇرىكتەر» اتالعان عالىمجان جاقيانوۆ پەن مۇحتار ءابىليازوۆ نەگىزىن قالاعان «دۆك» قوزعالىسى دا «پرەزيدەنتتىك-پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا» يدەياسىن كوتەردى. وسى ايتىلعاندارعا قاراپ، ءبىزدىڭ جاڭا تاريحىمىزدى پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنەن (اۆتوريتارلىق) پارلامەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە (حالىقتىق) اۋىسۋ ۇدەرىسى كەزەڭىنىڭ تاريحى دەپ قاراۋعا بولادى. م.ءابىليازوۆ جاقىندا «فەيسبۋك» الەۋمەتتىك جەلىسىندە پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا قۇرۋعا قاتىستى ويلارىن قالاي جۇزەگە اسىرۋ كەرەكتىگىنىڭ جولدارى تۋرالى جازدى. مۇحتار ءجۇز مىڭداعان ادامنىڭ جالپى رەسپۋبليكالىق نارازىلىق شەرۋىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە بولادى دەگەن ويدا ەكەنى بايقالادى. 
ۇلكەن ساياساتتاعى ءىرى وزگەرىستەرگە اۋەلى بيلىكتىڭ ءوزى دايىن ەمەس ەكەنىن سوڭعى بىرەر جىلدان بەرگى نارازىلىق شەرۋلەردى كۇشپەن اياۋسىز جانىشتاپ تاستايتىندىعىنان كورىپ ءجۇرمىز. بۇنداي جاعدايدا نارازىلىق شەرۋىن ۇيىمداستىرۋدىڭ ءوزى بىلاي تۇرسىن، سول شەرۋگە ازاماتتاردىڭ قاتىسا قويۋىنىڭ ءوزى ەكىتالاي كۇيدە قالىپ وتىر. بۇل – وتە ءقاۋىپتى جاعداي! ويتكەنى حالىقتىڭ نارازىلىعى – بيلىكتىڭ كۇندەلىكتى سولاقاي ساياساتى مەن جەردى ساتقىسى كەلەتىن نيەتىنەن قايتپاي وتىرعانى، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىنىڭ كۇننەن-كۇنگە قۇلدىراپ بارا جاتقانىنىڭ بارلىعى – جان بالاسى ويلاماعان جەردەن تولقۋلارعا ۇلاسىپ كەتۋى ابدەن ىقتيمال.
سوندىقتان حالىقتى ساياسي تۇرعىدان توپتاستىرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – بيلىك ناقتى وپپوزيسيالىق كۇشتەر مەن قوعامنىڭ بەلسەندى ازاماتتارىن دوڭگەلەك ۇستەل باسىنا شاقىرىپ، اشىق تۇردە كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ ارقىلى ورتاق مامىلەگە كەلگەندەرى دۇرىس. ول ءۇشىن الدىمەن يمميگراسياداعى ساياساتكەرلەر مەن قاماۋدا وتىرعان ساياسي بەلسەندى ازاماتتاردى تۇرمەدەن بوساتىپ، امنيستيا جاريالاۋى – ەڭ باستى شارت. بۇل شارت ورىندالمايىنشا، وپپوزيسيالىق كۇشتەر مەن حالىق كەلىسسوزدىڭ شىنايى بولاتىنىنا سەنىم بىلدىرە المايدى. ءبىزدىڭ حالىق ەشقانداي توڭكەرىستى قالامايدى. سوندىقتان قازىرگى ساياسي-ەكونوميكالىق توقىراۋدان شىعاتىن جالعىز جول – بيلىك پەن وپپوزيسيا اراسىنداعى دوڭگەلەك ۇستەل باسىندا كەلىسسوز جۇرگىزۋ – تۇتاس قوعامدى توپتاستىرۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى جولى دەپ بىلەمىن. 
ەسكەرتە كەتەيىن، مۇحتاردىڭ باستاماسىن قولداۋشىلاردىڭ قاتارى ءقازىردىڭ وزىندە وتە كوپ. بۇعان سەبەپ، بىرىنشىدەن، فرانسيا وكىمەتىنىڭ جوعارعى كەڭەسى ونى رەسەيگە ەكستراديسيالاۋدان باس تارتىپ، تۇرمەدەن بوساتىپ جىبەرگەنىمەن بايلانىستى بولسا، ەكىنشىدەن، مۇحتار بوستاندىققا شىعا سالىسىمەن، ءوز وتانىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن ساياسي كۇرەسكە بەل شەشىپ، كىرىسىپ كەتتى. «پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا» قۇرۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن ۇسىنعانىمەن تانىسقان قالىڭ كوپشىلىك قولداۋ كورسەتىپ وتىرعانىن اڭعارماۋ مۇمكىن ەمەس. 
جوعارىدا ايتقانىمداي، قوعام مەن بيلىك دوڭگەلەك ۇستەل باسىندا ورتاق مامىلەگە كەلۋگە كەلىسپەسە، مەملەكەتتىك بيلىكتى جاپپاي شەرۋ ارقىلى وزگەرتكەننەن باسقا امال قالمايدى. بۇل جاعداي كۇن وتكەن سايىن مۇحتاردى قولداۋشىلاردىڭ قاتارىن تولىقتىرا بەرەتىن بولادى. ءقازىردىڭ وزىندە قوعام الداعى بولاتىن وزگەرىستەرگە دايىندىق جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. جەر-جەردە ءار قانداي توپتار قۇرىلىپ، ءوزارا پىكىر الماسىپ، ءىس بىرلىگىن جاساۋعا اشىق تۇردە ارەكەت ەتىپ جاتىر. بۇل بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ ازاماتتىق قوعامعا وزگەرگەنىن بىلدىرەتىن بولسا كەرەك. ازاماتتىق قوعام بۇعان دەيىنگىدەي بيلىكتىڭ وسپادار مىنەزى مەن سىبايلاسقان جەمقورلىق جۇيەسىنە بەيجاي قاراپ وتىرا المايدى. كۇن وتكەن سايىن ءوز داۋىسىن ەستىرتىپ، مىنەزىن كورسەتە بەرەدى. بۇنداي جاڭالىق قازىرگى بيلىككە جاقپاسا دا، ساناسۋعا ءماجبۇر ەتەدى. 
ال ميتينگىسىز وزگەرىستەر جاساۋدىڭ وركەنيەتتى جالعىز جولى – جوعارىدا ايتقانىمداي، جالپى ۇلتتىق ورتاق مامىلەگە كەلۋ عانا بولماق.

گەرويحان قىستاۋبايەۆ، قوعام بەلسەندىسى:
– قوعامدى قارسىلىق ميتينگىسىنە توپتاستىرۋ مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن! ءبىراق قازىرشە ساياسي ەمەس، تەك الەۋمەتتىك تاقىرىپپەن عانا! بۇل حالىقتان قورقىپ وتىرعان بيلىككە دە، بيلىكتىڭ قۋدالاۋىن كورىپ جۇرگەن حالىققا دا تۇرپىدەي تيمەيتىن جول. مۇنداي بەيبىت ميتينگتى ۇيىمداستىرۋعا قوعامدا بۇگىن مۇمكىندىك بار. جولدارىن دا تابۋعا بولادى. 
دەگەنمەن، اۋەلى حالىقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋدى ويلاۋ كەرەك. ماسەلەن، 2016 جىلدىڭ 21 مامىرداعى ميتينگتىڭ جۇزەگە اسپاي قالعان سەبەبى – وسى، باس بىرىكپەگەننىڭ سالدارى ەدى.
ماتەماتيكادا كەز كەلگەن ەسەپتى شەشۋ ءۇشىن، ونىڭ قاجەتتى جانە جەتكىلىكتى شارتتارى تولىق بولۋى ءتيىس. مىسالى، مەكتەپتى ەندى عانا بىتىرگەن جاس جىگىت، اتىراۋلىق اقىلبەك كوپجاساروۆ 200 جىل بويى شەشىلمەگەن ەسەپتى شەشتى! الەم عالىمدارى ەكى عاسىر بويى شەشە الماي، ءتىپتى شەشىمى جوق دەپ «دالەلدەپ» قويعان ەسەپتى قاراپايىم قازاقتىڭ بالاسى شەشىپ وتىر! قالاي؟ شەشۋگە جەتپەي جۇرگەن قاجەتتى تەتىكتى (شارتتى) تاپتى! 
مىنە، تاپ وسى سياقتى حالىقتى بىرىكتىرۋ تەتىگىن تابا ءبىلۋ كەرەك. مۇنداي تەتىك بار دا! ول – قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋ ماسەلەسىنە تەك قانا قازاقى تەكتىلىك تۇرعىدان كەلۋ! سوندا قازاق لەزدە بىرىگەدى. ويتكەنى ءقازىر حالىقتىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، دايىن تۇر. مەن وسى ويىمدى ون جىلدان بەرى ايتىپ تا، جازىپ تا كەلەمىن. ءبىراق مۇنى تۇبىنە دەيىن تۇسىنگەن ادام ءالى بولمادى! 
بۇل نە سوندا؟ بۇل اقىلبەكتىڭ تاپقان شارتىنداي، ۇلت پروبلەماسىن شەشىپ تاستاۋعا جەتكىلىكتى تەتىك! مىنە، وسى تەتىككە يە بولا العان ادام عانا – قازاقتى سوڭىنان ەرتە الاتىن تۇلعا. بۇل ۇلت پروبلەماسىن شەشۋدىڭ قاجەتتى جانە جەتكىلىكتى شارتى بولىپ تابىلادى. بۇل «ەسەپ» باسقاشا جاعدايدا شەشىلمەيدى. وسىنى ۇمىتپاۋ كەرەك. مەندە مۇنىڭ تولىق كونسەپسياسى دا بار. ارى قاراي دا ايتا بەرۋگە بولار ەدى. ءبىراق ۇلتتىڭ جاۋلارى مۇنى پايدالانىپ كەتۋى ىقتيمال. 
ءيا. مۇنداي ميتينگىلىك شاراعا تۇرتكى بولاتىن ساياسي دا، الەۋمەتتىك تە جاعدايلار باياعىدا ءپىسىپ جەتىلگەن. اسىرەسە جەر ماسەلەسى – بەيبىت ميتينگ تۇگىلى، توڭكەرىسكە دە جەتكىلىكتى سەبەپ بولىپ تابىلادى.
سوسىن جۇڭگو ەكسپانسياسى، اتا زاڭعا ەنگىزىلمەك بولعان وزگەرىستەر (26-باپ)، قىلمىستىق كودەكستەگى 174، 184-باپتار، قىمباتشىلىق، ەلدەگى جەمقورلىق، ت.ت. تولىپ جاتىر. بۇل جيىنتىق ەمەس، ءتىپتى وسىلاردىڭ بىرەۋى عانا قوعامنىڭ پارمەندى قارسىلىعىنا ارقاۋ بولا الادى! ماسەلە پروبلەمانىڭ از، ياكي كوپتىگىندە ەمەس، حالىققا ۇعىنىقتى ەتىپ جەتكىزە بىلۋدە! مىسالى، جاي عانا جەمقورلىققا قارسى ميتينگكە شاقىرساڭ، ەل تىرپ ەتپەيدى. ال وسى جەمقورلىقتىڭ ءتۇبى نەگە الىپ باراتىنىن ناقتى كورسەتە الساڭ، حالىق ءدۇر ەتەرى ءسوزسىز. حالىق وزىنە تۇسىنىكتى دۇنيەنى عانا قولدايدى.
ارينە، ميتينگىنى قولداۋشىلار سانى كۇننەن-كۇنگە ءوسىپ كەلەدى. وسە دە بەرەدى. بۇعان باستى سەبەپ – حالىقتىڭ ابىليازوۆكە سەنىم ارتقانىنان بۇرىن، ۇرى بيلىكتەن ابدەن ىعىرى شىققاندىعى! حالىق ءقازىر قاتتى قينالىپ وتىر. بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولى – ۇلكەن وزگەرىس ەكەنىن ەل بىلەدى. ال ءابىليازوۆ بولسا، ىزدەگەنگە – تابىلعان، سول وزگەرىستى جاسايمىن دەپ جاريالاپ جاتىر. ءابىليازوۆ – ۋاقىتتىڭ ءوزى تۋدىرعان تۇلعاسى! مۇنى از ۋاقىتتان سوڭ ءبارىمىز دە تۇسىنەمىز.
ءبىر عانا باسا ايتاتىن نارسە: ءابىليازوۆ مۇنداي قوعامدىق «ەسەپتى» شەشۋ بارىسىندا قاجەتتى جانە جەتكىلىكتى شارتتاردى تۇگەندەپ، قولداناتىن امالدارىنىڭ ستراتەگيالىق تۇپكى مانىنە اسا جوعارى كوڭىل ءبولۋى ءتيىس! ستراتەگيانىڭ دۇرىستىعى، ياعني ۇزاقتى كورە ءبىلۋ – ماقساتقا جەتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى. 
بيلىكتىڭ بار ماقساتى – ميتينگتى، اسىرەسە رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگتى قالايدا بولدىرتپاۋ. وسى ماقساتتا بيلىك ءوزىنىڭ كوپتەگەن اگەنتتەرىن دايىنداپ، ولاردى جارنامالاپ، ەلگە «ۇلتشىل» ەتىپ كورسەتىپ، حالىق پەن وزدەرىنىڭ اراسىنا «كوپىر» جاساپ الدى. بۇل «كوپىرلەردىڭ» ءىسى، تۇپتەپ كەلگەندە – قايناۋى جەتىپ، جارىلۋ تەمپەراتۋراسىنا تاياپ قالعان حالىق تالابىن مينيسترلەرمەن جەكە كەزدەسۋ، اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا «شەشىپ»، ەلدى ەزىپ وتىرعان ادامداردىڭ وزىنە سول ەلدى قايتادان جالىندىرىپ، تاۋەلدى ەتىپ قويدى. ۇلتتىڭ رۋحىن سىندىردى. بۇلار وزدەرى ءبىلىپ، نە شىنىمەن بىلمەي، ەرمۇرات باپي ايتقانداي، «مينيسترمەن مامىلە جاساۋدى قازاق قوزعالىسىنىڭ باستى باعىتىنا اينالدىرعىسى كەلەدى»، ياعني حالىقتىڭ قۇلدىق كۇيدە قالا بەرۋىن ۇزارتىپ جۇرگەندەر. 
وسىنداي جاعداي قالىپتاسقان بۇگىنگى قوعامدا ميتينگ جاساۋعا ۇمتىلعاننان گورى، «ميتينگ جاسايمىز!» دەسە، قوعام قۇلاق تۇرەتىن ايبىندى ساياسي قوزعالىس قۇرعان ابزال. ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى اۋىل حالقىنىڭ ءوزى بۇعان دايىن وتىر. ياعني، باسقاشا ايتقاندا، مۇنداي قادامدى قوعامنىڭ ءوزى ءقازىر «سۇراپ» تۇر. بۇل ءىستىڭ ءتۇبى – سول ميتينگتىڭ ءوزى! وسى دايىن تۇرعان مۇمكىندىكتى پايدالانباي، اتتاپ ءوتىپ، بىردەن جالپىۇلتتىق ميتينگ جاساۋعا تالپىنۋ – بۇرىس قادام. كۇتكەن ناتيجە بەرمەيتىن قادام. جالپىۇلتتىق ميتينگ جاساۋعا قاراعاندا، جالپىۇلتتىق پارمەندى ساياسي قوزعالىس قۇرۋ الدەقايدا، كوپ كەدەرگىسىز جۇزەگە اساتىن، قازىرگى قوعامدىق سانامەن ۇندەسىپ تۇرعان امال. 
مىنە، ەلدەگى كەز كەلگەن وزگەرىستى ميتينگىسىز-اق جاساۋدىڭ جولى. بيلىك ايتقانىڭا كونبەي مە: جالپىۇلتتىق قوزعالىستى جالپىۇلتتىق ميتينگىگە اينالدىرا سالاسىڭ. ال بۇل – مايدان!

قۋات كۇنبولاتوۆ، جسدپ ساياسي كەڭەسىنىڭ مۇشەسى: 
– قازىرگى ينتەرنەت دامىعان زاماندا حالىقتى ميتينگىگە توپتاستىرۋ ماسەلەسى شامامەن جەڭىلدەگەن. وعان مىسال رەتىندە جاقىندا بۇكىل رەسەيدى دۇرلىكتىرگەن كوررۋپسياعا قارسى ميتينگىلەردى كەلتىرۋگە بولادى، ويتكەنى ولار تەك الەۋمەتتىك جەلىلەردى قولدانۋ ارقىلى جاسالىنعان بولاتىن. سونىمەن بىرگە بىزدە دە، رەسەيدە دە بيلىك كەز كەلگەن بەيبىت ميتينگىنى وزىنە ءقاۋىپ رەتىندە قابىلدايتىن زامانعا تىرەلدىك، سوندىقتان باس كوتەرگەن ازاماتتاردى جازالايتىنى ءسوزسىز. سونىمەن بىرگە رەسەيدە ميتينگىلەرگە موراتوريي جاريالاۋ تۋرالى ويلار تۋىنداپ جاتىر. ءبىز سولاردان كورگەندى جاساۋعا ۇيرەنىپ قالعاندىقتان، بىزگە دە بۇل «جاڭارتۋدىڭ» كەلۋ ىقتيمالدىعى بار دەپ ەسەپتەيمىن.
دەگەنمەن، ميتينگىنى بولدىرۋ نە بولدىرماۋ – بيلىكتىڭ ءوز قولىندا. ياعني، ەگەر حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايى بۇدان دا ناشار حالگە جەتسە، سونىمەن بىرگە باس كوتەرگەن ازاماتتاردى جانشىپ قانا ماسەلەنى تىعىنداپ وتىرسا، نەمەسە مەملەكەتتىك قىزىعۋشىلىقتار شەتەلدىكتەرگە تاپسىرىلسا، وندا ميتينگىلەردىڭ شىعۋىنا ەش كۇمانىم جوق. 
جالپى، ەلدە قارسىلىق ميتينگىسىنە ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي جەتىلدى دەپ، ەش ەكسپەرت ايتا المايدى دەپ بىلەمىن. بۇنداي جورامال بەرۋ دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەش ءبىر جەرىندە جوق. دەمەك، قايناۋ شەگىنىڭ قانداي ەكەنىن ەشكىم ايتپايدى. 
قازاقستاننىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى بولعاندىقتان، وسى ۇلتتىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن ماسەلەلەر نەگىزىندە توپتاستىرۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. ءابىليازوۆتى قولداۋشىلار سالىستىرمالى تۇردە از ەمەس بولۋى كەرەك، كوبىنەسە ول ليبەرالدى قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن ادامدار. ياعني، وقىعان، قالادا تۋىپ وسكەن، ينتەرنەتتى جاقسى مەڭگەرگەن ازاماتتار بولۋى كەرەك، مەنىڭ ويىمشا، شامامەن حالىقتىڭ 5%. باسقا حالىق قولداۋى دا مۇمكىن، ءبىراق كوپشىلىك ءالى الەۋمەتتىك جەلىلەردى تولىق مەڭگەرمەگەن، سوندىقتان كوپ اقپاراتتى ءالى دە فيلتردەن وتكىزىلگەننەن كەيىن تەلەديداردان الادى.
بەيبىت تۇردە وزگەرىستەر جاساۋ – ارينە، مۇمكىن. ول ءۇشىن وتە ادىلەتتى سايلاۋ وتكىزىلۋى قاجەت. سودان سوڭ بىرتىندەپ وزگەرىستەر دە وزدىگىنەن كەلەدى.

ساۋالنامانى دايىنداعان «DAT» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى -  ازامات شارمانحان ۇلى