قازىرگى ۋاقىتتا ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە تىنىس بەلگىلەردەن جىبەرىلەتىن قاتەلەر وتە كوپ كەزدەسەدى. مۇنداي قاتەلەر سويلەمنىڭ قۇرىلىسىنا، ونىڭ ورىن تارتىبىنە ۇلكەن نۇقسان كەلتىرىپ قانا قويمايدى، تىڭداۋشىنىڭ ايتۋشىدان الاتىن ءسوز مازمۇنىنىڭ اقپاراتتىق ءمانىن سولعىنداتادى، ءارى تۇسىنۋگە اۋىرلىق جاسايدى.

ب ا ق (ينتەرنەت جۋرناليستيكادا) بەتتەرىندە ال، ءبىراق، ويتكەنى، سوندىقتان، ت.ب. شىلاۋلاردى سويلەمنىڭ باسىنا شىعارىپ، ودان كەيىن ءۇتىر قويىپ سويلەمدى جالعاستىراتىنىن وقىپ ءجۇرمىز. نەگىزىنەن جوعارىداعى شىلاۋلار كوبىنە سويلەم ورتاسىندا جازىلادى. ال بۇل شىلاۋلارمەن سويلەمدى باستاۋ – كاسىبيلىكتىڭ بەلگىسى ەمەس. بۇل تۋرالى ر. سىزدىق:

«جازۋ مادەنيەتىنىڭ ءبىر ۇشى تىنىس بەلگىلەرىن دۇرىس قويۋدا بولسا، ونىڭ ەرەجەلەرىن دە بەلىنەن باسىپ، بەرەكەسىن الىپ جاتقان جايىمىز بار. "داۋىس كىدىرگەن جەرگە ءۇتىر كويىلسىن!" دەگەن "جەكەمەنشىك" ەرەجە شىعارعانداردىڭ "كومەگىمەن" ءۇتىر دەگەندى توعىتىپ جىبەردىك. سويلەم باسىندا كەلگەن ال، ءبىراق، ويتكەنى، سوندىقتان شىلاۋلاردى ۇتىرمەن ءبولىپ تاستايتىندى داعدىعا اينالدىردىق. بۇل جالعاۋلىق شىلاۋلار ادەتتە ەكى سويلەم مۇشەسىنىڭ ورتاسىندا نەمەسە قۇرمالاس سويلەمنىڭ ەكى كومپونەنتىنىڭ ورتاسىندا كەلەدى، مۇندايدا الدارىنان ءۇتىر قويىلادى. ال كەيدە، اسىرەسە گازەت بەتتەرىندە بۇل جالعاۋلىقتاردى سويلەمنىڭ باسىنا شىعارىپ قولدانادى. وندايدا ءسال پاۋزامەن ءبولىنىپ ايتىلعانمەن، ۇتىرمەن اجىراتىلمايدى. بۇل ورايدا، ياعني سويلەم باسىندا كەلگەن وداعاي، قاراتپا، قىستىرما سوزدەردەن كەيىن عانا ءۇتىر قويىلادى. كورسەتىلگەن شىلاۋلار – قىستىرما دا، وداعاي دا، قاراتپا دا ەمەس، جالعاۋلىقتار» - دەيدى.

ولاي بولسا ءۇتىر قانداي جاعدايدا قويىلاتىنىن بىلە جۇرىڭىزدەر؛

§ 1. ۇتىرمەن سويلەمدەگى قاراتپا سوزدەر، قاراتپا ءسوز تىزبەكتەرى بولىنەدى. ناقتىلى بىرەۋگە ارنالماعان، جالپىلىق-بەلگىسىزدىك ماعىناسى بار سوزدەر مەن ءسوز تىزبەكتەرى دە ۇتىرمەن بولىنەدى.

§ 2. سويلەمدەگى قىستىرما سوزدەر، ءسوز تىزبەكتەرى جانە سويلەمدەر ۇتىرمەن بولىنەدى.

§ 3. ۇتىرمەن سويلەمدەگى وداعايلار بولىنەدى.

§ 4. باسە، ءجا، قوش، قۇپ، جارايدى، ماقۇل، دۇرىس سياقتى سوزدەر ۇتىرمەن بولىنەدى.

§ 5. سويلەمدەگى ءيا، جوق، ءما، ءماڭىز دەگەن سوزدەر ۇتىرمەن بولىنەدى.

§ 6. ءۇتىر سويلەمنىڭ ءبىرىڭعاي مۇشەلەرىنىڭ اراسىنا قويىلادى.

§ 7. سويلەمدەگى وڭاشالانعان ايقىنداۋىش مۇشەلەر ۇتىرمەن بولىنەدى.

§ 8. سياقتى، رەتىندە، قاتار، ەمەس، تۇگىل دەگەن سوزدەرمەن كەلگەن جانە -داي، -دەي، -تاي، -تەيجۇرناقتارى قوسىلعان تىزبەكتەر دە ۇتىرگە الىنادى.

§ 9. قاراماستان، قوسپاعاندا، ەسەپتەگەندە دەگەن سوزدەرگە اياقتالاتىن ءسوز تىزبەكتەرى ۇتىرمەن اجىراتىلادى.

§ 10. ءۇتىر قۇرمالاسقا ەنگەن جاي سويلەمدەردىڭ اراسىنا قويىلادى.

§ 11. ەكىگە بولىنگەن ءتول ءسوزدىڭ العاشقى بولىگى حابارلى سويلەم نەمەسە سويلەمنىڭ ءبىر بولىگى بولسا، ودان كەيىن ءۇتىر (جانە سىزىقشا) قويىلادى. ەكىگە بولىنگەن ءتول ءسوزدىڭ العاشقى بولىگى ءوز الدىنا سويلەم بولماي، وعان ءۇتىر قويىلعان بولسا، ەكىنشى بولىگىنىڭ الدىنان دا ءۇتىر قويىلادى.

§ 12. بىرنەشە سوزدەن قۇرالعان كۇردەلى قوس سوزدەردىڭ اراسىنا ءۇتىر قويىلادى.

§ 13. بىردەي نەمەسە ءار كەلكى تۇلعادا قايتالاپ كەلەتىن جەكە سوزدەر مەن تىركەستەردىڭ ارالارىنا ءۇتىر قويىلادى.

§ 14. ول – ول ما، بۇل – بۇل ما، ول – ول بولسىن دەگەن تىركەستەر سويلەم ىشىندەگى باسقا سوزدەردەن ۇتىرمەن بولىنەدى.

بۇل اقپاراتتار بەلگىلى ءتىل مامانى ءرابيعا سىزدىقتىڭ «قازاق ءتىلىنىڭ انىقتاعىشى» (ەملە، تىنىس بەلگىلەرى، ءسوز سازى) ەڭبەگىنەن الىندى. كىتاپ – ماقالا جازۋدى باستاعاندار ءۇشىن تاپتىرماس قۇرال. قازاق ءتىلىنىڭ، انا ءتىلىنىڭ ءسوز مادەنيەتىن كوتەرۋ – ۇلتتىق مۇددە تالاپتارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان دا قاتەسىز ايتۋ مەن دۇرىس جازۋ نورماسىن ءاربىرىمىز ساقتانعانىمىز ابزال.

دەرەككوز: massaget.kz