حۋ جينتاو(ورىسشا: حۋ سزينتاو، جۇڭگو: 胡锦涛) – 2003-2012 ج.ج. جۇڭگو پرەزيدەنتى.
كەشەلى بەرى جۇڭگو كومپارتياسىنىڭ كەزەكتى XVIII قۇرىلتايى وتۋدە.
قىتايدىڭ بيلىكتى وتكىزىپ بەرۋ ءتاسىلى:
2268 پارتيا وكىلى قاتىسقان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ XVIII كەزەكتى قۇرىلتايىندا 70 جاستاعى حۋ مىرزا جىلى ورنىن 59 جاستاعى شي جينپيڭ(سي سزينپين، 习近平) مىرزاعا بەردى. وسىلايشا 5ء-ىنشى ۇرپاق جۇڭگو باسشىلىعى دۇنيەگە كەلدى. شي جينپيڭ مىرزا وسى جولى 9-ىنشى رەتكى پارتيا باسشىسى بولىپ سايلاندى. ەندى كوپ ۇزاماي، كەلەسى جىلى بولاتىن بۇكىل قىتايلىق حالىق قۇرىلتايى كەزىندە مەملەكەت ءتوراعاسى اتانادى دەگەن ءسوز. بۇدان بۇرىن ماۋ زىدۇڭ، دىڭ شيايپيڭ، جياڭ زىمين، حۋ جينتاو مىرزالار باستاعان 4 ۇرپاق جۇڭگو بيلىگى وسىلاي اۋىسقانىن بىلەمىز.
حۋ مىرزا 2002 جىلدان باستاپ جۇڭگو كومپارتياسىنىڭ باس حاتشىسى،
2003 جىلى ناۋىرزدىڭ 15 نەن باستاق قحر ءتوراعاسى،
2004 جىلدان باستاپ جۇڭگو كومپارتياسى اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى،
2005 جىلدان باستاپ قحر اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعسى،
1992 جىلدان باستاپ قحر كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى بولىپ جۇمىس ىستەگەن.
بۇل پارتيانىڭ سوسىن مەملەكەتتىڭ بيلىگىن بەرەتىن ساتىلى بايلانىس. ەندەشە كەلەسى شي جينپيڭ مىرزادا ءدال وسىلاي بيلىككە يە بولىپ، ءدال وسىلاي بيلىكتى وتكىزىپ بەرەدى دەگەن ءسوز. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى كەلەسى مۇراگەر كەم دەگەندە 5 جىل بۇرىن بەلگىلەنىپ، تاربيەلەنەدى جانە سىننان وتەدى.
حۋ جينتاو مىرزا قىتايعا نە بەردى؟
حۋ مىرزا شين حۋا(سين حۋا) ۋنيۆەرسيتەتىنەن سۋ ىستەرى ينجەنەرى ماماندىعىن العان. كەيىن باتىس ولكەلەردە اتاپ ايتقاندا، گانسۋ، تيبەتتە ماڭىزدى قىزمەتتەردە بولدى. تيبەتتە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە قىتايعا قارسى كۇرەسكە ءجيى باراتىن تيبەتتىكتەرمەن اياۋسىز كۇرەستى. مىنە وسى كەزدە جۇڭگو كومپارتياسىنىڭ كوزىنە تۇسكەن جاس حۋ مىرزا بىردەن ورتالىق كوميتەتكە شاقىرىلىپ، بيلىكتىڭ باسپالداعىنان ورلەۋگە مۇمكىندىك الدى.
ۇستازى جياڭ زىمين(1993-2003جج قحر ءتوراعاسى بولدى) مىرزا ىلگەرىندى-كەيىندى سىننان وتكىزە وتىرىپ بيلىكتى قولىنا ۇستاتتى. جالپى 10 جىل شاماسىندا باسشىلىق جۇرگىزگەن حۋ مىرزا جۇڭگو ءۇشىن نە ىستەپ بەرە الدى؟
ءبىرىنشى، حۋ جينتاو مىرزا ۇستازى جياڭ زىمىن كورسەتكەن باعىتتان اۋىتقىماي جۇمىس ىستەدى. جياڭ زىمىين قالىپتاستىرعان ساياسي جانە ەكونوميكالىق باعىتتى دامىتتى. 2002-2009 جىلدارعا دەيىن جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى جويقىن جىلدامدىقتا بولعانى بارىمىزگە بەلگىلى. بۇنىڭ سەبەبىن قىتايدىڭ شەتەل ينۆەستورلەرىن كوپتەپ تارتۋمەن قاتار ولارعا قاراتا جاساعان جەڭىلدىكتەرىن دە ايتۋعا بولادى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك مىقتى ساياساتى: جەرگىلىكتى جاعدايعا ساي توپتاسقان ءوندىرىس وشاعىن اشۋى مەن سالىقتى جەڭىلدەتۋ، مەملەكەتتىك قولداۋ ساياساتى. مىنە وسىلايشا ىرىقتى ەكونوميكا وڭتۇستىك قىتايدى ورنىنان تۇرعىزىپ، ءار اۋىل- قىستاققا دەيىن، ءتىپتى ءار جەكە وتباسىنا دەيىن كاسىپورىن، سەح اشۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل ارينە، جياڭ زىمين مىرزانىڭ باستاعان جۇمىسى بولاتىن.
ەكىنشى، وسى كەزەڭدە قىتايدى ساياسي جاقتان بارىنشا تۇراقتى ۇستاۋعا تىرىستى. جالپى قحر ءتوراعاسى ساياسي جاقتا شەشىمدى قحر ورتالىق كوميتەتىنىڭ 9 تۇراقتى مۇشەسىمەن كەلىسە وتىرىپ قابىلدايتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. اتاپ ايتقاندا نەمىستەر مەن تۇرىكتەردىڭ قولدانىپ وتىرعان پارلامەنتتىك باسقارۋ تۇزىمىنە ۇقساپ قالاتىن قىتايلىق باسقارۋ ءادىسى جەكە ادامداردىڭ باسا بيلىك ايتۋىن شەكتەيدى. سول ۇشىندە جۇڭگو ساياسي جاقتان تۇراقتى بولدى.
ءۇشىنشى، پاراقورلىق دەڭگەيىنىڭ كوبەيۋىمەن قاتار باسشىلىقتاعى شىرىكتەسۋدىڭ كۇشەيگەنىن ايتۋعا بولادى. بۇعان مىسال رەتىندە جۇڭگو پرەمەر ءمينيستىرى ۆەن جياباۋ مىرزا اۋلەتىنىڭ 2،7 ميلليارد اقش دوللارى بايلىعى بارلىعى تۋرالى اقپاراتتىڭ جۇڭگو قوعامىن دۇرلىكتىرۋىن ايتۋعا بولادى. تاعى ءبىر دايەك رەتىندە ماۋ يدەياسىن ۇگىتتەپ، جەمقورلىققا قارسى جەمىستى جۇمىس ىستەگەن بو شيلاي(ورتالىققا توتە قاراستى، 32 ميلليون حالقى بار چۇڭ چيڭ قالاسىنىڭ اكىمى) مىرزانىڭ قىزىمەتتەن الاستاتىلۋى دا سونىڭ ايعاعى. جۇڭگو قوعامىندا ۇلكەن داۋ تۋدىرعان بۇل ماسەلە ءالى دە شينەلىستى جاعدايدا. ونىڭ ۇستىنە شەت ەلدەگى 35 ميلليوننان استام جۇڭگو دياسپراسى ءتۇرلى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى بۇنداي كەلەڭسىزدىكتردى اشىق ايتۋدا.
ءتورتىنىشى، اسىرە قىتايشىلدىق نەمەسە قىتايدان باسقا ۇلتتارعا تۇسكەن قىسىم. سوڭعى 5 جىلدا قىتايداعى بارلىق ءبىلىم سالاسى جۇڭگو تىلىنە ءوتتى. وسىلايشا 5 اۆتونوميالى ولكەنىڭ ۇلتتىق مەكتەپتەرى دە جابىلىپ، جۇڭگو مەكتەپتەرىمەن بىرىكتىرىلدى جانە رەسمي جۇڭگو تىلىندە ساباق بەرۋگە كوشتى. مىنە بۇل قىتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ تاعى ءبىر ورەگە كوتەرىلگەنى دەپ ايتۋعا بولادى. ءتىپتى از ۇلتتار قونىستانعان اۋدان-ايماقتار وڭتۇستىك قىتايدىڭ دامىعان ولكەلەرىنە «سۇيەمەلدەۋگە بەرىلدى». مىسالى گۋاڭ دوڭ پروۆينسياسى باركول اۋدانىن، جياڭسۋ پروۆينسياسى مۇڭعۇلكۇرە اۋدانىن سۇيەمەلدەۋگە الدى. ال ولار ءىس جۇزىندە ءوز جاس كادىرلارىن وسى ايماقتارعا جۇمىسقا ورنالاستىرىپ قانا قويماي، ءار اۋىلعا 20-30 وتباسىنا دەيىن كوشىرىپ اكەلىپ قونىستاندىردى، ءتىپتى سول كوشىپ كەلگەن جۇڭگو وتباسىلارىن جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ۇي-جايمەن قامداپ، وتىن-سۋىنا دەيىن تاسىپ بەرىپ وتىرعانىن ءوز كوزىمىزبەن كورىپ وتىرمىز.
بەسىنشى، سوڭعى 2 جىلدا جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ اياعىنا قان ءتۇستى. وسى 2012 جىلدىڭ باسىنىڭ وزىندە قىتايدىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا 10 مىڭداعان كومپانيالار جۇمىسىن توقتاتتى. ازىق-تۇلىك باعاسى قىمباتتاپ، حالىق نارازىلىعى اسقىندى.
التىنشى، جۇڭگو رۋحاني قاجەتىن اقشا مەن بيلىكتەن ىزدەي باستاۋ كەلەسى باسشىعا ۇلكەن سالماق بولماق. «دىنسىزدىكتى» نەگىز ەتكەن قىتايلىقتار كوپتەگەن رۋحاني قۇندىلىقتارىنان ايىرىلدى. اسىرەسە تاماق تاۋىپ جەۋدىڭ قامىنداعى قىتايلار ەندى وبال-ساۋاپتى قايىرىپ قوياتىن ءتۇرى بار. وسىلايشا ازعىنداعان ۇرپاقپەن تەك جۇڭگو عانا ەمەس الەم بولىپ كۇرەسەتىن ۋاقىت الىس ەمەس. ونىڭ ۇستىنە «جوسپارلى تۋىتتىڭ» جالعىز بالالارى باسقالاردى ادام ساناماۋى دا مۇمكىن. ونى قازاق ەلىندەگى جۇڭگو كاسىپكەرلەرىنەندە كورىپ ءجۇرمىز. ءتىپتى كەيبىر قىتايلىقتار ءوز ەلىندە قاتىگەزدىكتىڭ ورشىگەنىن، ءومىر ءسۇرۋدىڭ قيىنداپ كەتكەنىن ايتىپ، 10-20 مىڭ اقش دوللارى بولسادا قازاقستان ازاماتتىعىن ساتىپ العىسى كەلگەنىن ايتىپ ءجۇر... ءيلايىم، قازاق شەنەۋنىكتەرىنە قۇداي نىساپ بەرسىن دەيىك.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا جاڭا باسشى سايلانۋى اسپان استى ەلىندە جاڭا رەفورمانىڭ باستالاتىنىنان دەرەك بەرەدى. بۇل ءسوزدى قۇرىلتاي كەزىندە حۋ جينتاو مىرزادا ايتتى. كەزەكتى رەفورمانىڭ داۋىلى قاتتى بولاتىنى بەلگىلى.
ەندەشە، قازاقتارعا «قارا جۇڭگو قاپتاسا ورىس اكەڭدەي كورىنەدى» دەگەن ماقالدى ايتا بەرگەننەن گورى، «ساقتانساڭ ساقتايمىن» دەگەن اللا تاعالانىڭ ۋادەسىن ەستەرىڭىزگە الىڭىزدار دەپ كەڭەس بەرەمىز. اللا بارىمىزگە جاقسىلىق بەرسىن.
پىكىر قالدىرۋ