يسلام دىنىندە نەكە ەر مەن ايەلدىڭ ماڭگىلىك جۇپ بولىپ ءوتۋى ءۇشىن قيىلىپ، اق نەكەلى جاندار عانا ەرلى-زايىپتى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇدان وزگە «ۋاقىتشا نەكە»، «جىنىستىق جيھاد» دەگەن مۇسىلماندىققا جات ارەكەتتەر – دىنگە دە، زاڭعا دا قايشى كەلەتىن كەلەڭسىز قۇبىلىستار. ايتۋعا اۋىز بارمايتىن «جىنىستىق جيھاد» ۇعىمى 2013 جىلدان بەرى دايش تەرروريستىك ۇيىمىنىڭ پايدا بولۋىمەن قولدانىسقا ەندى.

يسلام قايناركوزدەرى مەن تاريحىندا ەشقانداي نەگىزى جوق «جىنىستىق جيھاد» ۇعىمى XXI عاسىردا لاڭكەستىك ۇيىمداردىڭ ارەكەتىنەن الەمدىك پروبلەماعا اينالىپ وتىر.

ساراپشىلار دايش لاڭكەستىك ۇيىمىن مۇسىلمان الەمىن قىلمىستى ەتىپ كورسەتۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان ساياسي ويىن رەتىندە قاراستىرادى. ويتكەنى، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جينالعان جيھادشىلار، ءتىپتى، مۇسىلمان حالقى از شوعىرلانعان ەلدەردەن دە سيريا مەن يراكقا اعىلىپ كەلگەن لاڭكەستىك ۇيىم مۇشەلەرىنىڭ باستارىن قوسىپ وتىرعان ساياسي ءبىر كۇشتىڭ بارى انىق. ولار ءوز ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن «جىنىستىق جيھاد» اتتى يسلامعا جات نەكە ءتۇرىن شىعارىپ، ءدىنبۇزار شەيحسىماقتارىنا ءدىني ءپاتۋا بەرگىزدى. بۇگىندە تەرىس ءپاتۋانىڭ ءمانىن تۇسىنبەي، سولاردىڭ قۇرىعىنا ىلىنگەن كەيبىر مۇسىلمان قىزدارى وكىنىشىن بىلدىرۋدە. ءسوزىم قۇرعاق بولماۋ ءۇشىن ءبىر مىسال كەلتىرەيىن.

جۋرناليست ق.سارىپبەك يگيل لەڭكەستىك ۇيىمىندا بولىپ قايتقان ءبىر وتانداس قارىنداسىمىزدىڭ وكىنىشتى جانايعايىن بىلاي جەتكىزەدى:«...ءبىر كۇنى مەنى، سيريادان قايتىپ ورالعان قازاق قىزىمەن تۇرمەدە وڭاشا اڭگىمەلەستىردى. ول قىزدىڭ كوز جاسىن كورىپ، قاتتى اياپ كەتتىم. ول قىز دا عالامتور ارقىلى تانىسىپ وتباسىلى بولعان. بال ايى دەپ كۇيەۋى سيرياعا ەرتىپ كەتكەن. سودان، سيريادا ءبىر اي تۇرعان. كۇيەۋى شاھيد دەپ، كۇيەۋىنىڭ سيرياداعى دوسى كەلگەن. قىز وعان كۇيەۋگە شىعىپتى جالعىز قالماس ءۇشىن. سودان ارادا بىرنەشە اپتادان سوڭ، ول كۇيەۋىندە شاھيد دەگەن. ءسويتىپ، ول قىز سەگىز رەت كۇيەۋگە شىققان. ءبىر كۇنى سىرتتا جۇرسە، ءولىپ قالدى دەگەن كۇيەۋلەرىن كورگەن. ءتىپتى، ءبىرىنشى كۇيەۋى دە ءتىرى بولىپ شىققان. ول قىز بارلىعىنىڭ وتىرىك ەكەنىن ءبىلىپ، قاشۋعا بەل بۋىپ، اقىرى كۇجاتسىز ەلگە ورالعان. جىلايدى... «كۇرساعىمداعى بالانى امالىم جوقتىقتان كوتەرىپ ءجۇرمىن. بوسانسام، ول بالانى جەتىمدەر ۇيىنە بەرەمىن» دەيدى. سيريادا ءناپسى قۇمارلىعىن قاندىرۋ ءۇشىن عانا ايەلدەردى پايدالانىپ، بىلايشا قاتتى قورلايدى ەكەن. ەشقانداي دا جيھاد جوق، قايتا جىنىستىق قاتىناس كوپ دەيدى...».

سونداي-اق، يگيل لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ «جىنىستىق جيھاد» اتتى ءپاتۋا شىعارۋىنىڭ دا وزىندىك سەبەپتەرى بار. بىرىنشىدەن، مۇسىلمان قىزدارىن لاڭكەستەرمەن ۋاقىتشا بولسا دا نەكەلەستىرىپ، سول ارقىلى قاتارلارىن كوبەيتەدى. ەكىنشىدەن، يسلامداعى ماعىنالى ۇعىم اق نەكەگە «جىنىستىق جيھاد» دەگەن جالعان نەكە جاماپ، اق نەكەنى كىم بولسا سونىمەن جاتىپ-تۇراتىن ارسىزدىق ارەكەتكە اينالدىرادى. مۇنىڭ بارلىعى ءاردايىم ادىلدىك پەن ادام قۇقىعىن بارىنەن جوعارى قوياتىن يسلام دىنىنە كۇيە جاعۋ ەكەنى انىق.

يمام ماتۋريدي قۇرانداعى: «...ال ەندى، (سەندەرگە ماحرام بولعان) اتالمىش ايەلدەردىڭ تىسىنداعى ايەلدەرگە ناپسىگە بوي الدىرىپ زينا جاساماۋ، ار تازالىعىن ساقتاۋ شارتىمەن، مال-پۇلدارىڭنان ءماھىر بەرىپ ۇيلەنۋ ادال ەتىلدى. ەندەشە، اتالمىش ايەلدەرمەن جۇپ بولعىلارىڭ كەلسە، ءماھىر اقىلارىن بەرىڭدەر، بۇل سەندەر ءۇشىن پارىز...» (نيسا سۇرەسى، 24-ايات) كەيبىرەۋلەر اياتتاعى: «ەندەشە، اتالمىش ايەلدەرمەن جۇپ بولعىلارىڭ كەلسە اقىلارىن بەرىڭدەر» سوزىنەن «مۋتعا» نەكەسىنىڭ دۇرىستىعىن شىعارادى. ولار اياتتا: «ءيستيمتاع» (ءشاھۋات اۋەستىگىن قاندىرۋ) جاساعان سوڭ اقىسىن بەرۋ ايتىلدى. ياعني، «نيكاح» (نەكە) ءسوزى ايتىلمادى» دەيدى. ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىزدا (حانافي ءمازھابىندا)، نيسا سۇرەسى، 24-اياتىنداعى: «...ال ەندى، (سەندەرگە ماحرام بولعان) اتالمىش ايەلدەردىڭ تىسىنداعى ايەلدەرگە ناپسىگە بوي الدىرىپ زينا جاساماۋ، ار تازالىعىن ساقتاۋ شارتىمەن مال-پۇلدارىڭنان ءماھىر بەرىپ ۇيلەنۋ ادال ەتىلدى» ءسوزى ادال نەكەگە دالەل. جانە دە مۋتعا نەكەسىن دۇرىس دەيتىندەر اياتتا: «ءۋاجىپ بولعان ءماھىر اۋەلى كەلىسىممەن بەكىتىلىپ، سونىڭ نەگىزىندە نەكە ىسكە اسادى» دەگەن سوزدەرىنە كەلەر بولساق، بۇل بىرەۋى اۋەلى، ەكىنشىسى كەيىن ورىندالاتىن ءجاي رەتتىلىك عانا. قۇرانداعى: «ايەلدەرىڭدى تالاق ەتەتىن كەزدە، ولاردىڭ يددات (اجىراسقاننان كەيىنگى كۇتۋ) مەرزىمىن ەسەپكە الا وتىرىپ تالاق ەتىڭدەر» (تالاق سۇرەسى، 1-ايات) دەگەن اياتتا اۋەلى يددات مەرزىمىن كۇتۋ ايتىلىپ تۇر..... نەگىزىندە، تالاق ايتىلعان سوڭ ءيددات مەرىزىمى باستالادى. ياعني، مۇنداي اياتتار كوپ كەزدەسەدى. سوندىقتان، مۋتعا نەكەسىن دۇرىس دەۋشىلەردىڭ بۇل پىكىرلەرى دايەكتى كوزقاراس ەمەس. ءالي جەتكىزگەن حاديستە: «مۇحاممەد پايعامبار حايبار كۇنى ايەلدەرمەن مۋتعا جاساۋعا جانە ەسەكتىڭ ەتىن جەۋگە تىيىم سالدى» دەسە، ابدۋللا يبن ومار ومار يبن حاتتابتىڭ: «مۋتعانى دۇرىس دەپ ىستەپ جۇرگەندەردى جولىقتىرسام، تاس بوران اتىپ ولتىرەمىن» دەگەنىن ەستىدىم دەيدى. ابدۋللادان جەتكەن تاعى ءبىر ريۋاياتتا: «ايەلدەرمەن مۋتعا نەكەسىندە بولۋ تالاق، ءماھىر، ءيددات كۇتۋ، مۇراگەرلىك جانە نەكەدەگى قۇقىقتىق ماسەلەلەرگە قاتىستى اياتتارمەن ۇكىمى ناسيح (جويىلدى) ەتىلدى» دەدى» دەگەن.

يسلام ءدىنىنىڭ كىرشىكسىز رۋحىن لاستايتىندار، «جىنىستىق جيھاد» تۋرالى ءپاتۋالارىن اتالمىش «مۋتعا» نەكەسىنە نەگىزدەيدى. ولار «جىنىستىق جيھاد» نەكەسىن اللا جولىندا جيھاد ەتىپ جۇرگەندەر ءۇشىن ادال دەپ ۇعىندىرعىسى كەلەدى. ءتىپتى، «يماني باۋىرلاستىق» اتىمەن قاتار پايدالانادى. سوندىقتان، «جىنىستىق جيھاد» يسلام دىنىنە مۇلدەم جات بۇزاقىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەنىن بىلگەن ءجون.

سوڭعى كەزدەرى ءناپسىنىڭ ق ۇلى بولعانداردىڭ شاريعات شارتتارىن ورەسكەل بۇزىپ، جاس قىزداردى قۇرىققا ءتۇسىرىپ جۇرگەنى وزەكتى ورتەيدى. ولاردىڭ ەلىمىزدەگى سالافيزم اعىمىنىڭ ۇستانۋشىلارى ەكەنىن دە اڭعارۋعا بولادى. سوندىقتان قىزدارىمىز «ءدىندارسىماق» جىگىتتەرگە الدانباسا، كەيبىر اتا-انالار مەن جاستار جات اعىمنىڭ قۇربانى بولماسا ەكەن دەگەن نيەتىمىزدى بىلدىرگىمىز كەلەدى.

س.وقان ۇلى،

ق ر ءدىاقم دىكدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى