بۇگىن الماتىداعى عىلىم ورداسى عيماراتىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعى مەن مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جازۋشى، تاريحشى، ەتنوگراف زەينوللا سانىكتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «ۇلتتىق ادەبيەت جانە زەينوللا سانىك شىعارماشىلىعى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا ءوتتى.

عىلىمي كونفەرەنسياعا جازۋشىنىڭ زامانداستارى، وقىرماندارى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىستى.

كونفەرەنسياعا م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دوسەنت گۇلجاھان وردا مودەراتورلىق ەتتى. م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ءۋاليحان قاليجان ۇلى زەينوللا سانىكتىڭ شىعارماشىلاعىنا توقتالىپ، كونفەرەنسيانى اشتى.

وسىدان سوڭ حالقىمىزدىڭ ارداق تۇتار پەرزەنتتەرىنىڭ ءبىرى، كورنەكتى جازۋشى، شەجىرەشى، ادەبيەت پەن تاريحتى زەرتتەگەن كەڭ قۇلاشتى قالامگەر زەينوللا مۇباراك ۇلىنىڭ 15 تومدىعى مەن ونىڭ جارى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ءشامشابانۋ حامزا قىزىنىڭ 2 تومدىق شىعارمالار جيناعىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. تۇساۋكەسەردەن سوڭ قوناقتارعا زەينوللا سانىكتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى دەرەكتى فيلم كورسەتىلدى.  

ءسوز العان قازاقستان جازۋشىلار وداعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى مارالتاي رايىمبەك ۇلى زەينوللا سانىكتىڭ جانە ءشامشابانۋ حامزا قىزىنىڭ جازۋشىلىق قىرىنا توقتالدى.

«قىتايداعى قازاق ادەبيەتى ءسوز بولعاندا ەڭ ءبىرىنشى الپىسىنشى جىلدارداعى تەگەۋرىندى ءبىر بۋىن ەسكە تۇسەدى. وسى بۋىننىڭ بەل ورتاسىندا عالىم، جازۋشى، اقىن، اۋدارماشى، ەتنوگراف، وزىندىك قولتاڭباسى بار قالام يەسى زەينوللا مۇباراك ۇلى اعامىز دا بار ەدى»، - دەدى مارالتاي رايىمبەك ۇلى.

كەلەسى بولىپ ءسوز العان فولكلور زەرتتەۋشى-عالىم ماقسۇت شافيعي «وسىدان تۋرا 30 جىل بۇرىن زەكەڭ قازاقستانعا ەڭ العاش كەلگەن ەدى. سول كەزدە-اق زەكەڭنىڭ بولاشاققا وسىنشالىقتى مۇرا قالدىراتىنى ءبىلىنىپ تۇرعان بولاتىن. زەكەڭ سول كەزدە تاريحي تاقىرىپقا ىزدەنىس جاساپ جۇرگەن، بولاشاقتا قازاق تاريحىن، ادەبيەتى، مادەنيەتىن جازۋ تۋرالى وي بار ەكەنىن ايتاتىن»، دەپ ەسكە الدى.

كونفەرەنسياعا الىس-جاقىن شەتەلدەردەن، وبلىستاردان دا قوناقتاردان كەلگەن. قالامگەر زەينوللا سانىكتىڭ «دەمەجان باتىر» تاريحي ەسسەسى تۋرالى قحتۋ دوسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى دۋداريشا قاراقان قىزى بايانداما جاساسا، جازۋشىنىڭ شىعارمالارىنداعى تىلدىك قولدانىستار تۋرالى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى مانسۇروۆ نۇرلان بايانداما جاسادى. سونداي-اق، «ان-ارىس» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى، اقىن كادىربەك قۇنىپيا ۇلى كوپتومدىق باسىلىمدار تۋرالى بايانداما جاساسا، زەينوللا سانىك شىعارمالارىنداعى ازاتتىق يدەياسى مەن الاش يدەولوگياسى تۋرالى وقو قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ مۇراجايىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى عالىم قاسىمحان ۇلى بايانداما جاسادى.

ال، «ۇلى دالا قىراندارى» حالىقتىق قوزعالىستىڭ ءتوراعاسى، جازۋشى سادىبەك تۇگەل «اسىل اعامىز زەينوللا سانىكتىڭ شاڭىراعىنداعى التىن جەڭەشەمىز ءشامشابانۋ حامزا قىزى 2 تومدىق كىتابىن شىعارىپ، ۇلكەن ەرلىك جاساپ وتىر. ەلدىڭ يگىلىگىنە جاراي بەرسىن!»، - دەپ اق تىلەگىن ايتا كەلە حامزاقىزىنا كامزول كيگىزىپ، العىس حات تاپسىردى.

سونىمەن قوسا سادىبەك تۇگەل «ۇلى دالا قىراندارى» حالىقتىق قوزعالىسى اتىنان «اكە كورگەن وق جونار، جول باستار» دەپ، اكەنىڭ ءىزىن جالعاپ، مۇراتىن جانداندىرىپ جۇرگەن بەلگىلى مەسەنات قانات زەينوللاۇلىنا دا العىس حات تاپسىردى. ال، جازۋشى زەينوللا تىلەۋجانوۆ ءوزىنىڭ اتتاس اعاسى تۋرالى ەستەلىك ايتىپ، قابانباي باتىر تۋرالى 2 تومبىق «قاراكەرەي قابانباي» كىتابىن جەسىرىنە سىيلادى. ءارى قانات زەينوللاۇلىنا شاپان جاپتى.

وسىدان كەيىن جازۋشى زەينوللا سانىككە ارناپ حالىقارالىق "الاش" ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى عالىم قاليبەك جىر وقىدى. 

ال، كونفەرەنسيانى اقىن الماس احمەتبەك ۇلى جۇرەكجاردى لەبىزىمەن اياقتادى: «جالپى شىڭجاڭ قازاقتارى دەگەندە شىڭجاڭداعى التاي، تارباعاتاي، ىلە، ەرەنتاۋ ەسكە تۇسەدى. ول جەر — تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ، قيامەت تاعدىر. ازات جۇرەك، بيىك رۋح، كەرەمەت اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ ارالى. ونىڭ ىشىندە تەك تارباعاتايدىڭ ءوزىن عانا العاندا ونىڭ قابانبايى، داۋلەتبايى، ونىڭ دەمەجانى، ونىڭ باسپايى، جاعدا بابالىقوۆى، بالقاشى، تاعى دا قانشاما تاعدىرلارى بار، ءبارى دە ۇلكەن-ۇلكەن دۇنيەلەر. ال، سول ۇلكەن دۇنيەلەردى جازاتىن ۇلكەن-ۇلكەن جازۋشىلار دا سول ءوڭىردىڭ ەنشىسىندە. قابدەشىن ايت، قاجىعۇمار شابدانۇلىن ايت، بۇگىنگى زەينوللاسىن ايت. 10 تومدىق، 20-30 تومدىق ءىرى-ىرى رۋحاني دۇنيەلەردىڭ يەلەرى عوي بارىدە. اقىندارىن ايت، ومارعازى ايتاندى، سەرىك قاپشىقبايدى، زاداحان مىڭبايدى، ءسابيت نىعىمەتجاندى، رايحان ءىبىندى، الدىلارىڭىزدا وتىرعان ءشامشابانۋ حامزانى.

ءبىز ولەڭ جازعاندا الدىمىزدا وسى كىسىلەردىڭ ولەڭى بولدى. ولەڭدەرىن جاتتاپ، ولەڭ وسىلاي بولادى ەكەن دەپ باستاعانبىز.  ءشامشابانۋ اپامىزدىڭ

«ومىردە جازىق جالعىز، قيا قىرىق،

سوندىقتان كەلمەس شابىت ءجيى اعىلىپ.

جىر جازدىم كۇلدى-كومەش كۇيبەڭمەنەن،

بال الىپ، قازان-وشاق جيا ءجۇرىپ»، - دەپ ولەڭىن جاتتاپ جۇرگەن جاس بالالار ەدىك.. بالا كەزىمىزدە جاتتاپ، وسى ارقىلى ولەڭگە كەلگەنبىز عوي. كونفەرەنسيا قۇتتى بولسىن!». عىلىمي كونفەرەنسيا قوناقاسىمەن جالعاستى.

***

زەينوللا مۇباراك ۇلى سانىك 1935 جىلى قىتايدىڭ تارباعاتاي ايماعىندا دۇنيەگە كەلگەن. بەيجىڭ قالاسىنداعى ورتالىق جاستار ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، ەڭبەك جولىن باسپاگەرلىكتەن باستاعان. ۇرىمجىدەگى جاستار باسپاسىندا جاۋاپتى رەداكتور بولىپ قىرىق جىلداي قىزمەت اتقارعان. 1955 جىلدان باستاپ ادەبي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جازا باستاعان. سول ۋاقىتتا قىتايدا جۇرگىزىلگەن «مادەني توڭكەرىستىڭ» اۋىر سوققىسىنا ۇشىراپ، «حالىق جاۋى» بولىپ، اۋىر كۇندەردى دە وتكەرگەن.

سوعان قاراماستان، قالامگەردىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىنەن، رومان، پوۆەستەرىنەن قۇرالعان جيىرمادان استام كىتابى جارىق كورگەن. قازاقستاندا «قاراكەرەي قابانباي»، «حاس باتىر قابانباي»، «تۇعىرىل حان»، «دەمەجان باتىر»، «حالىق كۇيشىسى قايراقباي»، «باسپاي» اتتى كىتاپتارى مەن ەڭبەكتەرى جاريالانعان.

ءقادىرلى قالامگەر 2013 جىلدىڭ 26 قىركۇيەگىندە ومىردەن وزدى.

ءشامشابانۋ قامزا قىزى 1940 جىلى تارباعاتاي ايماعى شاۋە­شەك اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1952-1955 جىلدارى شاۋەشەك قا­لاسىندا وقىپ، 1955-1959 جىل­دارى شىڭجاڭ ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىن ءتامامداعان سوڭ، 1959-1962 جىلدارى ءۇرىمجى قالالىق ونەركاسىپ تەحنيكۋمىندا وقى­تۋشى، 1962-1970 جىلدارى شىڭ­جاڭ جاستار باسپاسىندا رەداكتور، 1970-1978 جىلدارى بۇراتولانىڭ جىڭ اۋدانىندا وقىتۋشى، 1978-1984 جىلدارى ءۇرىمجى قالالىق 14-ورتا مەكتەپ وقىتۋشىسى، 1984-1998 جىلدار ارالىعىندا شىڭ­­­جاڭ وقۋ-اعارتۋ ينستيتۋتىندا وقى­تۋشى بولىپ قىزمەت ىستەپ، وسى وقۋ ورنىنان دوسەنت اتاعىمەن زەينەتكەرلىككە شىقتى.
ءشامشابانۋ 1956 جىلى جاز­عان «تاۋ بۇلاعى» اتتى العاشقى ولەڭىمەن-اق ونەرسۇيەر قاۋىمنىڭ نازارىن اۋدارعان ەدى. قارشا­دايىنان قازاقتىڭ قارا ولەڭىنىڭ قايماعىن قالقىپ، پوەزيا تۇ­نى­عىنان سۋسىنداپ وسكەن قىز جىر الەمىندە وزىندىك ءۇنى، وزىندىك قول­تاڭباسى بار اقىن ەكەنىن بىردەن بايقاتتى. «ارماننىڭ سۋىرت­پاعى»، «جاۋقازىن»، «عاسىر تول­عانىستارى»، «بالالارعا بازار­لىق» كىتاپتارىنىڭ اۆتورى.