قازاق ەلىنىڭ ازاماتى بولعاندىقتان، قىزۋ تالقىلانۋ بارىسىندا اسىعىس-ۇسىگىس قابىلدانا سالعان لاتىن گرافيكاسى جونىندە ءوز پىكىرىمدى بىلدىرمەي قالۋعا ارىم جىبەرمەدى. ارينە، قازاقتا «بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ» دەگەن ءسوز بار. كەمشىلىك جۇمىس جاسالماعان جەردە عانا بولادى. اتقارىلعان جۇمىستىڭ بارلىعى دا اقاۋسىز، كەمشىلىكسىز بولا بەرمەسى جانە اقيقات. سول سەكىلدى قازىرگى كەزدە قابىلدانعان لاتىن ءالىپبيى دە كەمشىلىكتەن قۇر الاقان ەمەس. ءبىرىنشىسى – قازاق تىلىنە، دىبىسىنا جات «ف» جانە «چ» دىبىستارىنىڭ ەنگىزىلۋى. بۇل دىبىستاردى ىلگەرىدەگى اتا-بابالارىمىز «فابريكا «ءسوزىن «پابريكا»، «پوچتا» ءسوزىن «پوشتا» دەپ ايتقانىنا انىق اڭعارامىز. ءتىلى كەلمەگەندىكتەن ەمەس، ونداي دىبىستار تىلىمىزگە جات بولعاندىقتان. مەنىڭ بۇل پىكىرىمە «جاۋ كەتكەن سوڭ قىلىشىڭدى بوققا شاپ» دەيتىندەر دە تابىلار. ءبىراق، قابىلدانعان گرافيكا قۇران ءسوزى ەمەس. وعان تۇزەتۋ ەنگىزۋ بولاشاعىمىز ءۇشىن قاجەت.

سونىمەن قاتار الداعى ۋاقىتتاردا ءتىل عالىمدارىنىڭ موينىندا اتقارىلۋعا ءتيىس قىرۋار جۇمىس تۇر. ويتكەنى، كيريليسانى قولدانعان جەتپىس جىلدان استام ۋاقىت ارالىعىندا ءتىلىمىز الاشۇبارلانىپ كەتتى. لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ – وسى الاشۇبارلانعان ءتىلىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋ دەپ تۇسىنەمىن. قازاق ءتىلى ۇندەستىك زاڭىنا (سينگورمونيزمگە) قۇرىلعان. ونى دالەلدەپ، ايقىنداپ بەرگەن احمەت بايتۇرسىن ۇلى اراب ءالىپبيى جوباسىندا جاساعان «توتە جازۋىندا» تاماشا ۇلگى كورسەتتى. الايدا، قازىرگى لاتىن گرافيكاسىن قۇراستىرعان عالىمدار وسى ۇلگىنى باسشىلىققا الماعان. ولاي دەيتىنىم، قازاق تىلىندەگى ءسوز ىشىندە كەزدەسەتىن جىڭىشكە داۋىستى دىبىستاردى «ءۇتىر» ارقىلى بەلگىلەۋ. بۇل «ۇتىرلەر» تىلىمىزدەگى ۇندەستىك زاڭىن بۇزۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وعان مىنا مىسالدى عانا دالەل ەتىپ كەلتىرسەك تە جەتىپ جاتىر. اراب تىلىنەن ەنگەن «كىتاپ» ءسوزى قازىرگى قابىلدانعان لاتىن گرافيكاسى بويىنشا «kitap» بولىپ جازىلادى. قازاق ءتىلى ۇندەستىك زاڭىنا قۇرىلعاندىقتان، بۇل ءسوز نەگىزىنەن «كىتاپ» دەپ جازىلىپ، ايتىلۋى قاجەت. ياعني، الدىڭعى بۋىنداعى داۋىستى دىبىستىڭ جىڭىشكە بولۋىنا وراي، سوڭعى بۋىندارداعى داۋىستى دىبىستاردىڭ بارلىعى دا جىڭىشكە بولۋى زاڭدىلىق. مۇنداي كەزدەرى جىڭىشكە داۋىستى دىبىستاردىڭ بارلىعىنىڭ توبەسىنە «ءۇتىردى» قاپتاتپاي-اق، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ۇلگىسىن پايدالانىپ، ءسوزدىڭ باسىنا ءبىر مارتە «ءۇتىر» قويساق جەتىپ تە جاتىر. وسى ارقىلى سوزدەگى بارلىق داۋىستى دىبىستاردىڭ جىڭىشكە بولاتىندىعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى بولماق.

قازاق تىلىندەگى سوزدەردى جازۋدا ىلگەرىندى، كەيىندى ىقپال دەگەن دە بار. وسىنى دا ءبىز كەيىنگى كەزدەرى جويۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىز. وعان دالەل – «باقىتكۇل» ەسىمدى قىزدارىمىز ءوز اتتارىن «باقىتگۇل» دەپ جازۋدى ادەتكە اينالدىرعان. مۇنداعى «كۇل» دەگەن سوڭعى بۋىننىڭ ماعىناسى وشاقتان شىققان قالدىق دەگەندى بىلدىرمەيدى. جوعارىدا ايتقان ىلگەرىندى ىقپالدىڭ، ياعني، قاتقىل دىبىستى «ت-نىڭ» اسەرىنەن «گ» دىبىسى «ك» دىبىسىنا اينالاتىندىقتان.

ايتا بەرسە، تولىپ جاتقان ماسەلەلەر جەتكىلىكتى. ونى شەشۋ دە، قالىپقا ءتۇسىرۋ دە ءتىلشى عالىمداردىڭ ەنشىسىندە. بىزدىكى ءوز پىكىرىمزدى ءبىلدىرۋ عانا. وسى ىسپەتتى ءتىلىمىزدىڭ ۇندەستىك زاڭىن ساقتايتىن عانا بولساق الاشۇبارلانعان ءتىلىمىزدى جونگە سالا الامىز. ولاي بولماعان جاعدايدا لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ – كيريليسانىڭ جاعالداعان بوعىن ەزۋمەن بىردەي.

كەنجەعالي قوشىم-نوعاي