وتكەن اپتانىڭ باستى جاڭالىعى – قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا رەسمي ساپارى بولدى. تۇسىنگەن جانعا بۇل ساپار ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دامۋى ءۇشىن ءسوزسىز قاجەتتى دۇنيە. ەكى الپاۋىت دەرجاۆا – ورىس ايۋى مەن جۇڭگو ايداحارىنىڭ اراسىندا جويىلىپ كەتپەۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى اقش-پەن دۇرىس قارىم-قاتىناستار ورناتۋ، الەمدىك ساياساتتىڭ سۋبەكتىسى بولا ءبىلۋ. ازىرگە بۇدان وزگە وڭعان جولى دا جوق. بۇگىننىڭ وزىندە وسى ساپاردى ەلىمىزدىڭ ديپلوماتيالىق قۇرىلىمدارىنىڭ وراسان زور جەتىستىگى دەپ باعالاۋعا بولادى. ماسەلە ەندى وسى ساپاردى مۇمكىندىككە، تىڭ ساياساتقا اينالدىرا بىلۋدە.

اقش ساپارى نەنى اڭعارتتى

بىرىنشىدەن، قالاي دەسەك تە، قازاقستان - ورتالىق ازيانىڭ كىلتى مەن قاقپاسى. ياعني قازاقستان الەمدىك ساياساتتىڭ ءبىر بولىگى بولۋى ءۇشىن قاشان دا وسى ايماقتاعى بەلسەندى، ەسى دۇرىس ويىنشى بولا ءبىلۋى مىندەت. رەسمي ساپار بارىسىندا ايماقتىق ماسەلەلەردىڭ كوپ تالقىلانۋى، ورتاازيالىق مەملەكەتتەردى بىرىكتىرەتىن جاڭا «5+1» فورماتىنىڭ اڭگىمە بولۋى، اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ كوپ ايتىلۋى دا وسى سەبەپتى. جاي عانا سىرتقا مۇناي مەن گاز تاسىمالداۋشى مەملەكەت رەتىندە ءبىزدىڭ تورتكۇل الەمگە قاجەتىمىز بار دا شىعار، ءبىراق ونىمىز ۇلكەن ويىندا كوزىر بولا المايدى.

ەكىنشىدەن، اقش، جالپى باتىس ەلدەرى ءۇشىن قازاقستاننىڭ يا رەسەيدىڭ، يا قىتايدىڭ ويىنشىعى، ساتتەليتى بولعانى ءتيىمسىز. باتىس ەلدەرى قازاقستاننىڭ قاتىسۋىمەن قۇرىلعان، ىسكە اسىرىلىپ جاتقان فورماتتاردى بىلگىسى دە، تانىعىسى دا كەلمەيدى. ساپار بارىسىندا ەۋرازيالىق وداق تا، جۇڭگو ۇسىنىپ وتىرعان «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» ساياساتى دا، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى دا مۇلدەم ايتىلعان جوق. ىسكە اسسا استى، اسپاسا دا ەشكىم رەنجي قويمايتىن سياقتى. باتىس ءۇشىن قازاقستاننىڭ ەكى الپاۋىت ەلدىڭ اراسىندا ءوز ورنى مەن بولمىسىن جويماي-جوعالتپاي، شالبارىن شەشىپ، سوڭىنا ءتۇسىپ شولاق بەلسەندىلىك تانىتپاعانى كەرەك.

بۇنىمىز، ارينە، رەسەي ءۇشىن اۋىر سوققى. بۇرىنعى كسرو-عا كىرگەن مەملەكەتتەردىڭ بارلىعى دا ءبىزدىڭ يەلىگىمىز، ءبىزدىڭ ومىرلىك كەڭىستىگىمىز دەپ قابىلدايتىن رەسەي رەتى كەلسە ءوز يمپەرلىك ساياساتىن قاشان دا جۇرگىزە بەرمەك. قازاقستاننىڭ تىم بەلسەندى الەمدىك ساياساتقا ارالاسۋى، باتىس ەلدەرىمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناس ورناتۋى كرەمل ءۇشىن تۇز جالاپ، شوق جەگەنمەن بىردەي دۇنيە. نازاربايەۆتىڭ اقش ساپارىنا قاتىستى ورىس باسپاسوزىندەگى، ينتەرنەتىندەگى ماقالالار وسىنى ايقىن كورسەتىپ وتىر. كەرەك دەسەڭىزدەر، سول ماقالالاردىڭ ارتىندا «ويىندارىڭ وسىلۋى مۇمكىن، اقش-قا تىم جاقىنداساڭىز ەل ىشىندە پروبلەمالار تۋىنداۋى مۇمكىن» دەگەن سەس كورسەتۋ تۇرعانىن دا بايقادىق. بۇدان قورقىپ-ۇركۋدىڭ دە قاجەتى جوق، ءبىراق ەسكەرمەۋ-ەلەمەۋ دە قاتەلىك بولار ەدى.

ۇشىنشىدەن، كەيبىر ساياسي بەلسەندىلەر مەن ساياسي توپتار كۇتكەندەي ساپار بارىسىندا قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارى مەن دەموكراتيا ماسەلەسى مۇلدەم قوزعالعان جوق. بىرىككەن كومميۋنيكەدە بۇنىڭ بارلىعى «ادام كاپيتالى» دەگەن تاقىرىپتىڭ سىرتىندا قالعانىن كوزىمىزبەن كوردىك. جالپى العاندا، ەلدەگى دەموكراتيانى ءوز ىشىنەن ەمەس، سىرتتان ىزدەۋ اقىماقتىق. ەگەر قازاق قوعامى، قازاق جۇرتى وسى تاقىرىپتاردى اسا ماڭىزدى دەپ ساناماسا، سول ءۇشىن انىق ەرىك-جىگەر تانىتىپ، كۇرەسپەسە، ونى سىرتتان ەشكىم قۇرىپ بەرە المايدى. اقش-قا، نە دونالد ترامپ مىرزاعا رەنجىپ-وكپەلەۋدىڭ ەش رەتى مەن لاجى جوق. ءاربىر ەل ەڭ الدىمەن ءوز مۇددەسىن قورعايدى، ەڭ الدىمەن ءوز ەسەبىن تۇگەندەيدى. ءىرى بيزنەس وكىلى، ميللياردەر ترامپتىڭ ەسەپ-قيساپقا جاقىن بولۋى ەشكىمنىڭ ىزا-كەگىن تۋدىرماسا كەرەك. ءتىپتى قازاق ارىپتەسىمەن كەلىسىپ، قول قويعان كەلىسىم-شارتتارعا باعا بەرە كەلە «بۇل كەلىسىمدەر مىڭداعان امەريكالىقتارعا ەڭبەك ورنىن بەرەدى» دەپ ماقتانا-شاتتانا ءسوز سويلەۋى دە وسىدان. شىنىن ايتۋ كەرەك، امەريكامەن جاسالعان ساۋدا-ساتتىق كەلىسىمدەرىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى – سول ەلدىڭ تاۋارلارى مەن ونىمدەرىن ساتىپ الۋعا نەگىزدەلگەن. اقشا بولسا قالتاڭدا، اقش-تا دا تالتاڭدا! بۇعان رەنجۋدىڭ ءجونى جوق، بۇدان ۇيرەنە بىلگەنىمىز ابزال.   

قىسقا قايىرساق، قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ اقش ساپارىنان تۇيگەن نەگىزگى ءۇش وي وسى.

ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟

ساپار اياقتالدى. ماقتانىش كەرنەگەن ماقالالار مەن فوتوسۋرەتتەردىڭ لەگى تىيىلدى يا تىيىلۋعا جاقىن. «تاريحي ساپار»، «ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭى» دەپ شاتتانۋىمىز ءارى كەتسە ءبىر اپتاعا سوزىلار. مىقتى بولعانىمىز راس بولاتىن بولسا سوزدەن ىسكە كوشەتىن كەز كەلگەن سياقتى. ايتقان ءسوزىمىز داڭعازا-داقپىرت ەمەس، قولىمىزدان بىردەڭە كەلەدى، ايماقتاعى ەلدەرگە ءسوزىمىز وتەدى، كورشىلەرىمىزبەن قارىم-قاتىناسىمىز جاقسى دەگەندى دالەلدەۋىمىز مىندەت. ول ءۇشىن كەمى بىرنەشە كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋانى قولعا الۋىمىز شارت. سوعان توقتالساق.

ايماقتى ءبىلۋ-تۇسىنۋ.

ەگەر قازاقستان ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ كوشباسشىسى، ايماقتاعى جەتەكشى ەلدەردىڭ ءبىرى دەگەندى شىن دالەلدەگىسى كەلسە وندا ايماقتى ءبىلۋ مەن ءتۇسىنۋدى مۇلدەم جاڭا بيىكتىككە شىعارۋى ءتيىس. كوپ كۇتتىرمەي قولعا الاتىن ۇلكەن شارۋانىڭ ءبىرى – ورتا ازيا ايماعىن زەرتتەۋ ورتالىعىن قۇرۋ قاجەت. قاجەت بولسا وعان ايماقتاعى بارشا ەلدەن ءتىلدى، ءداستۇردى جاقسى بىلەتىن، گازەتى مەن سايتتارىن وقي الاتىن مامان-ساراپشى الدىرىپ، جۇمىس بەرۋىمىز كەرەك. بۇل ورتالىققا ەلىمىزدەگى تۇركى-پارسى تىلدەرىن جاقسى بىلەتىن مامانداردى تارتىپ، ايماقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن، قوعامدىق ويىن مىقتاپ زەرتتەپ-زەردەلەپ وتىرۋ پارىز. ەگەر ايماقتى جاقسى تۇسىنە بىلسەك، ۇعا بىلسەك، ونداعى ساياساتىمىز دا دۇرىس جۇرە الادى. ايماققا قاتىستى بارشا ساياساتتىڭ باعىتى بويىنشا قازاق-ورىس-اعىلشىن-تۇرىك تىلدەرىندە شىعاتىن جۋرنال مەن سايت تا اۋاداي قاجەت سياقتى.

سونىمەن قاتار جاقىن ارادا بىشكەك، تاشكەنت، دۋشانبە، اشحابات جانە كابۋل قالالارىندا قازاق ءباسپاسوزىنىڭ كوررەسپوندەنتتىك بەكەتتەرى مەن ورتالىقتارى اشىلۋى قاجەت. وندا ىستەيتىن ازاماتتاردىڭ قازاق بولۋى شارت ەمەس. اسىرەسە اۋعانستان سياقتى ەلگە ەل ازاماتتارى جىەرۋدىڭ ءوزى ءقاۋىپ. دەگەنمەن جەرگىلىكتى جاعدايدى جاقسى تۇسىنەتىن، ەرىنبەي ىزدەنەتىن، بەلسەندى ازاماتتاردى ءاربىر ەلدەن تابۋعا بولادى. ەگەر ايماققا كوشباسشى بولامىز دەيتىن بولساق سول ەلدەردەگى جاعدايدان حابار الۋ، اقپاراتتار لەگىن ەسەلەپ كوبەيتۋىمىز كەرەك. رەسەيدەگى بار جاعدايدى، انشىلەرىنىڭ ومىراۋىنىڭ ەسەپ-قيسابىنا دەيىن بىلە تۇرا كورشىلەس-ەنشىلەس ەلدەردىڭ جاعدايىنان بەيحابار بولۋ، اعايىندى بىلمەۋ، تۋىسقاندى ىزدەمەۋ – رۋحاني كەششەلىك، ناداندىق، تۇرپايىلىق. ەرنازاردىڭ بالاسى ەر توستىكتىڭ سەگىز اعاسىن تابا الماي جۇرگەن بوسپە ءومىرى. ەگەر قازاق قاۋىمى كورشى ەلدەردەگى جاعدايدان حابارى بولسا، ول جاقتان كۇندەلىكتى شىنايى اقپارات كەلىپ جاتسا، ونىڭ اعايىنشىلىعى دا، جاۋاپكەرشىلىگە دە ارتار ەدى دەپ سانايمىن.

وسى قاتاردا قولعا الاتىن ءىستىڭ ءبىرى – تەلەديدار. كابەلدى ارنالارىمىزدا «سەكسەن سەگىز» رەسەي تەلەارنالارى بار. سولاردىڭ سانىن از-ماز قىسقارتىپ، سەگىز اعايىننىڭ ءبىر-بىر مەملەكەتتىك تەلەارناسىن كابەلدىك ارناعا كىرگىزگەنىمىز كەرەك. ارنايى ىزدەنىپ، ەڭبەكتەنىپ جاقىن ارادا كەمى-بىر-بىردەن قىرعىز، وزبەك، تۇرىك، تۇرىكپەن، تاجىك، ءازىربايجان، اۋعان تەلەارناسىن قوسۋ اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋدىڭ بىردەن-بىر جولى. بۇعان قوسا موڭعوليانىڭ بايولكەسىندەگى، قىتايدىڭ شىڭجاڭىنداعى قازاق ارنالارىن دا قاراپ وتىرساق ارتىق بولماس ەدى. رەسەيسىز عۇمىر كەشۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس دەسەك، باشقۇرت، جاقۇت، تاتار، قاراشاي-شەركەس، حاقاس اعايىنداردىڭ تەلەارنالارىن كورەيىك.

ايماققا ەكونوميكالىق كومەك.

الداعى ۋاقىتتا قازاقستان ورتا ازيا ەلدەرىندە بەلسەندى ساياسات جۇرگىزەتىن بولسا وندا بۇل ساياسات قازاق قوعامىنىڭ ىشىندە قولداۋعا يە بولۋى ءتيىس. قازاق ازاماتتارى «ءوزىمىزدى جارىتپاي جاتىپ جامان اۋعانعا، قىرعىزعا كورسەتكەن كومەگىمىزگە جول بولسىن!»، «الدىمەن ءوزىڭدى جارىلقا، قالعانى قىرىلىپ قالسىن!» دەگەن ەگويستىك كوزقاراستاردان ادا بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ايماقتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ءبىر ەل قۇردىمعا كەتسە، سوعىس پەن ايقاس الاڭىنا اينالسا، ەشقايسىمىزدىڭ دا تىنىشتىعىمىز بولمايدى. ءبىر وزەننىڭ ارناسىندا، ءبىر جولدىڭ بويىندا تۇرعان ەلدەردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى بىر-بىرىنە قاشان دا تاۋەلدى. كورشىلەرىمىزدىڭ تاسى ورگە دومالاسا، ەسەبى ارتسا، بۇل، اينالىپ كەلگەندە، بىزگە دە اينالما جولمەن پايداسىن تيگىزەدى. سوندىقتان دا ءبىرىنشى كۇرەسەتىن جاۋىمىز – تاريحي-مادەني-تىلدىك-دىني تۋىستاعى بار ەلدەرگە دەگەن بويداعى ۇرەي مەن قىزعانىش. كورشىگە كورسەتىلگەن كومەك – ءوزىمىزدىڭ تىنىشتىعىمىز بەن دامۋىمىزعا قۇيىلعان ينۆەستيسيا دەپ قاراستىرىلۋى كەرەك. الايدا بۇل كومەكتىڭ دۇرىس تاراتىلۋى، جەتىمدەرگە جەتۋى، كادەگە جاراۋى نازاردا بولۋى ءتيىس. ءبىر جەمقورلىقتى ەكىنشى جەمقورلىققا قوسقاننان ەشكىم ۇتىپ كورگەن ەمەس.

وسى باعىتتا ىسكە اسىراتىن شارۋامىزدىڭ ءبىرى – ەلدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن گاستاربايتەرلەرگە دەگەن كوزقاراسىمىزدى وزگەرتۋ. قىرعىزستاننان، وزبەكستاننان، تاجىكستاننان كەلگەن ازاماتتار ەرىككەننەن جۇرگەن جوق. ولاردى تابالاپ، قىلمىس الاڭىنا، كولەڭكەلى ەكونوميكاعا يتەرۋ اينالىپ كەلگەندە وزىمىزگە تەرىس اسەرىن تيگىزەدى. وسىلاردى ەسەپكە الۋ، وركەنيەتتى ەڭبەك نارقىن قالىپتاستىرۋ، تاپقان تابىسىنان رەسمي سالىق الۋ – ەڭ الدىمەن قازاق ەكونوميكاسىنا ءتيىمدى. وسى باعىتتا دا مىقتاپ ەڭبەكتەنۋىمىز اۋاداي قاجەت.

«اسپاندا ۇشقان قازدار» ساياساتى.

ۇلتتىق ەگويزم دە كەرەك دۇنيە. الايدا جەرڭى كەڭ، حالقى از مەملەكەت ءۇشىن مۇلدەم ەگويزمگە، مەنمەندىككە سالىنۋ – ولۋمەن-وشىمەن پارا-پار. قازاقستاننىڭ ورنىقتى-تىڭعىلىقتى دامۋى كورشى ەلدەردىڭ دامۋىنا اسەرىن تيگىزىپ، ولاردىڭ ءوسىمىن ءوز پايداسىنا جاراتا بىلۋگە نەگىزدەلۋى ءتيىس. بۇل ءۇشىن بىزدەر ادام كورمەي، بىرىنە-بىرى جىلداپ جولامايتىن بارىس ەمەس، قاتاردا قوسا ۇشقان قازدار ۇيىرىنە اينالۋىمىز شارت.

وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى  جاپوندىق ەكونوميست كانامە اكاماسۋ «اسپاندا ۇشقان قازدار» ستراتەگياسىن ۇسىنعان ەكەن. قازدار، تىرنالار نەگە سىنالاپ ۇشادى؟ سەبەبى ولار فيزيكا، اەروديناميكا زاڭدارىن ادامداردان جاقسى تۇسىنەدى. قازداردىڭ ۇشۋ ءتارتىبى بىلاي: ەڭ باسىندا ەڭ مىقتى، ەڭ كۇشتى دەگەن قاز ساپتى باستايدى. ونىڭ ۇشۋى ارتىندا ىلەسىپ كەلە جاتقان ەكى قازدىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتىپ، قارسى جەلدىڭ كۇشىن سايابىرسىتىپ، سامعاۋىن جەڭىلدەتەدى. تاعىسىن تاعى. جاپون ەكونوميستەرى دە ەلدىڭ دامۋ ستراتەگياسىن جاساقتاعان كەزدە ءوز ەلدەرىنىڭ كورشىلەس-ەنشىلەس ەلدەرگە تاۋەلدى بولاتىنىن ايقىن تۇسىنگەن. سول سەبەپتى دە وسى كەزگە دەيىنگى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرى دە «قازدار» ستراتەگياسىن جاقسى پايدالانىپ دامىپ كەلدى. ماسەلەن، ايماقتا مانۋفاكتۋرا شىعارۋدى جاپوندار ءبىرىنشى باستاعان. بارا-بارا مانۋفاكتۋرا شىعارۋ قىمباتتاي باستاعان كەزدە، جاپوندار ءوز كاسىپورىندارىن قىتايعا، كورەياعا، تايۆانعا اۋىستىرىپ، وزدەرى تەلەديدار مەن راديو شىعارۋ سالاسىنا اۋىسىپ كەتتى. بۇل سالالارداعى شارىقتاۋعا قول جەتكىزگەن كەزدە جاپوندار تاعى دا ونەركاسىپتەردى كورشى ەلدەرگە اپاردى. بۇل ەلدەر دە وسىپ-وركەندەپ، مانۋفاكتۋرا، ەلەكترونيكا شىعارۋدا جاپونيامەن يىق تىرەستىرگەن جاعدايعا جەتتى. ەندى ولار دا وسى ونەركاسىپتەردى كامبودجاعا، ۆەتنامعا، لاوسقا، مالايزياعا اۋىستىرىپ، وزدەرى جاپوندارمەن باسەكە بولاتىن كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا، روبوتوتەحنيكا، نانوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيا دەگەن سالالارعا قارجى سالىپ، باسەكەگە ءتۇسىپ جاتىر. «اسپاندا ۇشقان قازدار» ساياساتى دەگەنىمىز وسى. ول ءۇشىن كەمى ءبىر مەملەكەت ءبىر سالادا ءسوزسىز كوشباسشىلىققا جەتىپ، كەمەلىنە جەتكەن سوڭ سول ونەركاسىپتى ارزان ەڭبەك كۇشى بار كورشى ايماقتارعا بەرىپ، ءوزى بۇدان دا زور ءبىلىم مەن تەحنولوگيانى دامىتاتىن سالالارعا دەن قويۋى.

ال ءبىزدىڭ ايماقتا وسىنداي ستراتەگيانى ىسكە اسىرۋ مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن. ءبىراق ول ءۇشىن سەنىم قاجەت. سەنىمدى تۋدىرۋ ءۇشىن ارىپتەستىكتى ورتاق پروبلەمالاردى بىرگە شەشۋدەن باستاۋ قاجەت. مىسالى، سۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ورتاق ۇيىم قۇرىپ، ەڭبەكتەنۋگە بولادى. نەمەسە ارال ماسەلەسىن شەشۋ بارشا ەلدەردىڭ مۇددەسىنە ساي. اۋعانستاننان شىعاتىن اسىرتكى تراففيگىن بىرىگىپ ازايتۋعا، شەكتەۋگە تولىق مۇمكىندىك بار. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن كۇشتىك قۇرىلىمدار ىشىندەگى جەمقورلىقتى تيۋ كەرەك. نەمەسە گاستاربايتەرلەر ماسەلەسىنە ورتاق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ. ايماقتا ارزان ەڭبەك كۇشىنىڭ بولۋى قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى دۇنيە بولۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن ولاردىڭ اماندىعى مەن دۇرىس ەڭبەك ەتۋىن قامتاماسىز ەتە بىلگەنىمىز ابزال. مىسالى، كەشەگىدەي ەل ىشىندە وزبەك گاستارايتەرلەرى اۆتوبۋستا ورتەنىپ ولمەۋىن قامتاماسىز ەتۋ بىزگە دە اسا ءتيىمدى. نەمەسە ءبىزدىڭ ايماق ءۇشىن بەس-التى ۇلتتىق اۆياكومپانيا ۇستاعاننان ايماققا ورتاق بىرەگەي اۆياوپەراتوردى قۇرعان تيىمدىرەك بولادى. مىسالى، قازاقستان مەن وزبەكستان بىرىگىپ ورتاق اۆياكومپانيا قۇرا بىلسە، ونىڭ تيىمدىلىگى ەسەلەپ ارتار ەدى. تاعىسىن تاعى... اينالىپ كەلگەندە بارشا ەلدەردىڭ ەكونوميستەرى، ساراپشىلارى بىرىگىپ، ءار ەلدىڭ مۇمكىندىكتەرىن، ارتىقشىلىقتارىن زەردەلەيتىن تۇراقتى الاڭدار كەرەك.

«5+1» ساياساتىن كادرلىق قامتاماسىز ەتۋ.

و باستا وسى فورماتتى ۇسىنعان ەلدىڭ ءبىرى قازاقستان بولاتىن. ياعني قازاقستاننىڭ وسى فورماتتى ساقتاپ قالۋعا، دامىتۋعا دەگەن ىقىلاسى مەن جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى دەگەن ءسوز.

ولاي بولاتىن بولسا، الداعى ۋاقىتتا وسى ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ، فورماتتى دامىتۋ ماقساتىندا ءبىرشاما كادرلىق جانە ينستيتۋسيونالدى شەشىمدەردى قابىلداعانىمىز ءجون بولار ەدى. مىسالى، ورتا ازيا ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋ قازاقستان ءسىم-نىڭ ءسوزسىز باسىمدىعىنا اينالۋى ءتيىس. بۇل سالانى ارنايى ءمينيستردىڭ ورىنباسارى – پرەزيدەنتتىڭ ارنايى وكىلى باسقارۋى ءتيىس سياقتى. وسى فورماتقا كىرەتىن نەمەسە جاقىن ەلدەردىڭ بارلىعىنداعى قازاق ەلشىلەرى ءىرى تۇلعا بولۋى شارت. ورتا ازيا ەلدەرىنە ەلشى بولۋى ديپلوماتيالىق جازا نەمەسە تۇرمە ەمەس، كادرلىق-كارەرالىق مۇمكىندىككە اينالاتىن جاعداي جاساۋ قولدان كەلەتىن شارۋا. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىندا وسى باعىتتى قاداعالاپ-زەرتتەيتىن بولەك دەپارتامەنت اشىلۋى پارىز.

وسى فورماتتى دامىتۋ ماقساتىندا اشىق-جابىق الاڭدار، ساراپشىلار توپتارى قۇرىلىپ، ولاردىڭ دامۋىنا جاعداي جاسالۋى ءتيىس.

تۇپتىڭ-تۇبىندە ەلىمىزدەگى بەدەلدى ءبىر وقۋ ورنىن ورتا ازيا ۋنيۆەرسيتەتى قىلعانىمىز كەرەك. وندا ايماققا قاجەتتى ماماندىقتار بويىنشا فاكۋلتەتتەر اشىپ، گۋمانيتارلىق سالا، ادام كاپيتالى، سۋ ماسەلەسى، دەنساۋلىق، اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا بارشا ورتاازيالىق ەلدەردىڭ ستۋدەنتتەرىن وقىتۋىمىز بىزگە دە ءتيىمدى بولماق.