رەسپۋبليكانىڭ اگروونەركاسىپتىك كەشەنىنىڭ پروبلەمالىق ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – كىشىگىرىم ءوندىرىس بولىپ تابىلادى، بۇل جالپى اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ جالپى كولەمىندەگى باسقارۋدىڭ كىشىگىرىم شارۋاشىلىقتارىنىڭ جوعارى ۇلەسىمەن راستالادى، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى ق ر اشم باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ.
بۇل ءوز كەزەگىندە شاعىن ءوندىرىس ونىمدەردى ساتۋعا، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋگە، قولجەتىمدى قارجىلاندىرۋعا، ۆەتەرينارلىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە، تۇراقتى شيكىزات بازاسىن قۇرۋعا جانە باسقا پروبلەمالارعا الىپ كەلەدى. مۇنىڭ بارلىعى ونىمدەردىڭ ساپاسى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىندە كورىنىس تاۋىپ وتىر.
وسى ماسەلەنى شەشىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋ ماقساتىندا 2015 جىلدىڭ قازانىندا اگرارلىق بيزنەس تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ قۇرالى بولۋعا ءتيىس بولاتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اۋىل شارۋاشىلىق كووپەراتيۆتەرى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
قابىلدانعان زاڭ اۋىل شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرى مەن اگروونەركاسىپتىك وندىرۋشىلەر ءۇشىن كىشىگىرىم باسقارۋ نىساندارىن ىرىلەندىرۋ، بىرىكتىرۋ جانە جەر رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانۋ، وندىرىلگەن ءونىمنىڭ تۇراقتى ساتىلىمىن ۇيىمداستىرۋ، ساقتاۋ، وڭدەۋ جانە باسقا دا قىزمەتتەردى كورسەتۋ بارىسىندا كووپەراتيۆتىك پرينسيپتەردىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن ارتىقشىلىقتارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنداعى كووپەراسيانىڭ ماڭىزدىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
2017 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا رەسپۋبليكانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ بارلىق سالالارىندا 1180 اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆى تىركەلدى.تاجىريبە كورسەتكەندەي، بۇگىنگى كۇنى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن دايىناۋدى تەك 528 اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆى (اشك) عانا جۇزەگە اسىرىپ وتىر. كووپەراتيۆتەردىڭ قالعان بولىگى ءوز قىزمەتىن جاڭا فورماتتا جۇزەگە اسىرمايدى نەمەسە كەلەشەگى جوق سانالادى.
2017 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعىن قولداۋعا 25 ملرد. تەڭگە ءبولىندى. جابدىقتاردى ساتىپ الۋ ءۇشىن جالپى ساننان 329 عانا اشك نەسيەمەن قارجىلاندىرىلدى. نەسيە جەلىسى بويىنشا جابدىقتى العان كەيبىر اشك ونى تولىق كولەمدە پايدالانباعان، الىنعان جابدىق ەشقاشان پايدالانىلماعان جاعدايلار دا بولعان.
مىسالى، اقمولا وبلىسىندا 46 كووپەراتيۆ (11 ەت، 35 ءسۇت باعىتى) قۇرىلدى. 157 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلى. كرەديتتىك قاراجات ەسەبىنەن 23 ءمودۋلدى ءسۇت قابىلداۋ پۋنكتى، 1 سويۋ ستانسياسى، 10 ءسۇت تاسيتىن كولىك ساتىپ الىندى. مەنشىكتى وڭدەۋ ءبىر كووپەراتيۆتە عانا جۇمىس ىستەيدى، بۇل بەلگىلەنگەن اشك جالپى سانىنىڭ 3% قۇرايدى. سونداي-اق وبلىستا بوس تۇرمىستىق تەحنيكا ساتىپ الىندى. ايماقتاعى شىعىندى كووپەراتيۆتەردىڭ ۇلەسى 56،5% -دى قۇرايدى.
وڭىردە مالدىڭ سانىنىڭ ءوسۋىن ورتا جانە ءىرى كاسىپورىندار قۇرايدى. اگروونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ دەرەكتەرىن وڭدەۋدىڭ جالپى ءوسۋى مەنشىكتى قۋاتتار ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلدى جانە وتكەن جىلدا 9،5% قۇرادى.
تاجىريبە كورسەتكەندەي، بۇل جاعداي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق وڭىرلەرىنە ءتان.
كووپەراسيانىڭ دامۋىنا تەرىس اسەرىن تيگىزىپ وتىرعان نەگىزگى پروبلەمالىق ماسەلەلەر:
– اشك قىزمەتىن جۇزەگە اسىرمايتىن ءبىر جاعداي «توقتاپ تۇرعان» ساننىڭ ايتارلىقتاي كوپ بولۋى؛
– كووپەراتيۆ مۇشەلەرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ كەزىندە پايداعا سالىق سالۋ ماسەلەلەرى، العاشقى قوسىمشا ءقۇن سالىعى (ققس) بولماۋى؛
– قۇرىلعان اشك-نىڭ ناشار جابدىقتالۋى؛
– قاجەتتى جوبالىق قۋاتتىلىق ءۇشىن بەلگىلەنگەن اشك ءوندىرىسىنىڭ بولماۋى؛
– وندىرىلەتىن ونىمدەردى ساتۋمەن بايلانىستى پروبلەمالاردىڭ بولۋى، ءونىمنىڭ تەحنولوگياسى مەن قاۋىپسىزدىگى سالاسىنداعى ناقتى ءبىلىمنىڭ جوقتىعى، سونداي-اق نەگىزگى جانە اينالىمداعى قارجىنىڭ جوقتىعى؛
– ونىمگە (ەت، ءسۇت جانە جەمىس) ارنالعان قايتا وڭدەۋ كاسىپورىندارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى باعاسى نارىقتىق باعالارمەن سالىستىرعاندا باسەكەگە قابىلەتتى ەمەس.
كووپەراتيۆتەردى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن «اۋىلشارۋاشىلىق كووپەراسياسى تۋرالى» زاڭنىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋ جوسپارلانۋدا. ايتالىق:
– سەرۆيستىك كورسەتۋ بويىنشا اشك قىزمەتى، مىسالى، ماشينا-تراكتور ستانسيالارىن قۇرۋ؛
– اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنىڭ ءوندىرىس قۇرالدارى مەن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قورلارىن، مىسالى، كەڭەس كەزىندەگى ااح (اۋداندىق اگرو حيم) مودەلىنە سايكەس كووپەراتيۆ مۇشەلەرىنە تىڭايتقىشتار ۇلەستىرۋ بويىنشا قىزمەت؛
– اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتىپ الۋدا اۋىلشارۋاشىلىق كووپەراتيۆتەرىنىڭ قىزمەتى، مىسالى، ءاشتو-نى ساتىپ الۋ جانە كەيىننەن ساتۋ نەمەسە ءوقش ءوندىرىسىنىڭ كوپتىگىنەن ساتىپ الۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ.
– اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنىڭ قىزمەتى؛
اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋدە اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرىنىڭ قىزمەتى. مىسالى، كىشىگىرىم شارۋا قوجالىقتارىن ۇلكەن وندىرۋشىمەن نەمەسە قايتا وڭدەۋشىمەن ىنتىماقتاساتىن قاعيداتتار بويىنشا كووپەراتيۆتەر قۇرۋ.
ءوز كەزەگىندە، شاعىن شارۋا قوجالىقتاردى ءىرى وندىرۋشىمەن نەمەسە قايتا وڭدەۋشىمەن سەرىكتەستىك قالىپتاستىرۋ جونىندەگى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ – اتالعان سالانىڭ دامۋىنا اسەرىن تيگىزەدى، اتاپ ايتقاندا: بارلىق قاتىسۋشىلارى تەحنولوگيالاردىڭ ساقتالۋى، فەرمەرلەرگە جانە اسىل تۇقىمدى كۇشەيتكىشتەرگە كەپىلدىك بەرۋ ساتىلىمى، بورداقىلاۋ الاڭدارى، فەرمەرلەردىڭ رەنتابەلدىلىگىنىڭ ارتۋى، سونىمەن بىرگە ساپالى جانە قىمبات اسىل تۇقىمدى بۇقالاردى پايدالانۋ (جالعا الۋ ەسەبىنەن)، فەرمەرلەر سانىن ۇلعايتۋ، بورداقىلاۋ الاڭدارى مەن ەت وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ جۇكتەمەسىن كوتەرۋ، مادەني ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن ءوندىرۋدى ىنتالاندىرۋ، تۇراقتى ساپالى ەت ونىمدەرى مەن ۆەتەرينارلىق قاۋىپسىزدىكتىڭ، ونەركاسىپتىك سويۋدىڭ، ەكسپورتتاۋعا جارامدى كەپىلدىك بەرۋىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.
وزىندىك قوسالقى شارۋاشىلىق كووپەراتيۆتەردى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ ءبىرى دايىنداۋ ۇيىمداردى ساتىپ الۋ ءۇشىن ققس تولەيتىن سۋبسيديا بولۋى مۇمكىن، بۇل «ءبىرىنشى ققس» ماسەلەسىن شەشىپ، ەگىن جيناۋ جۇمىستارىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. ناتيجەسىندە، جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتار قوسىمشا ءونىمدى، مىسالى، ءسۇتتى ءتيىمدى تۇردە جۇزەگە اسىرا الادى.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اتالعان سالادا نارىقتىق قاتىناستاردى دامىتۋعا باعىتتالعان اگروونەركاسىپتىك كەشەندى قولداۋ جانە دامىتۋ بويىنشا زاماناۋي شىندىققا سايكەس كەلمەيتىن جانە كوپشىلىگىنە ءتيىمدى ەمەس جانە ءتىپتى ءادىستى دامىتۋدى تەجەيتىن جاپپاي قارجىلىق سۋبسيديالار جۇيەسىن قوسپاعاندا مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرا بەرەدى.