ءقازىر حالىقتىڭ اراسىندا: «تەلەارنالار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە انشىلەر كوبەيىپ كەتتى: وزدەرى ادەپسىز، ۇياتسىز، بىلىمدەرى از، ءبىلىكتەرى كەمشىن» – دەيتىن سوزدەر كوبەيىپ، كەيءبىر تانىمال تۇلعالار ۇكىمەتتەن بۇل ءماسەلەءنى تەز ارادا رەتتەۋدى تالاپ ەتە باستادى..
ءبىر تۇسىنىكسىزى: وسىنداي ويلى سوزدەر مەن ورىندى تالاپتاردىڭ اراسىندا ءبىر بەلگىسىزدەۋ ادام (ءانشى ەمەس...) انشىگە قارسى ءبىر اۋىز ءسوز ايتسا قالسا، الگى انشىلەردەن تۇڭىلگەن «ەلەكتورات» تابان استىندا حامەلەونشا ءتۇسىن وزگەرتىپ، باعىتىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، الگى «قورلىق كورگەن بايعۇس» انشىگە جاقتاسىپ شىعا كەلەدى...
مىسالى، تۇنەۋكۇنى تانىمال ءانشى، ءبىر ەسەپتەن ءبىراز تىڭدارمان قازاقتاردىڭ سۇيىكتى ورىنداۋشىسى مەيرامبەك بەسبايەۆتىڭ الەۋمەتتىك عىلىمدار ماگيسترى اتانىپ، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن ءتامامداعانى بەلگىلى بولعان-دى. ارينە، كوپشىلىك ءتاۋىر ءانشىسىن شىنايى قۇتتىقتاۋعا كومكەرىپ تە ۇلگەردى...
ارتىنشا اتالمىش ءبىلىم ورداسىنىڭ دوسەنءتى، فيلولوگ-عالىم مىرزانتاي جاقىپ انشىلىكپەن بايىعان «جۇلدىزداردىڭ» مەملەكەتتىك گرانتتارعا تالاسىپ، جاستاردىڭ نەسىبەسىن تارتىپ الاتىندىعىن اشىنا ايتىپ، ەل تالقىسىنا سالدى.
كەزىندە قازاق ەلىندەگى №1 جوعارعى وقۋ ورنى اتانعان، بۇگىنگى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تانىمال تۇلەگى، كوپتەگەن جىلدار تەزىندە احمەت ياسساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءتالىمدى ءدارىس، تاتىمدى تاربيە بەرگەن، قازىرگى تاڭدا ليەۆ گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشى-دوسەنتى، عىلىم كانديداتى مىرزانتاي كوكە جاقىپ، اسىرەسە، سوڭعى ۋاقىتتا ءوزىنىڭ تۋرا ءسوز، ۇتىمدى ۇسىنىستارىمەن قازاق قوعامىندا قىزۋ قولداۋعا يە بولا باستاعان تۇلعالى ازامات. ارينە، «الەۋلايلاتقان» ءانشى دە، جالاڭاش ساندارىن جالتىراتقان ءبيشى دە ەمەس.
سونىمەن، قازاقتىڭ بەلگىلى بولۋعا بەت بۇرعان ويشىل-عالىمى بىلاي دەيدى: «ەشكىمنىڭ ناقتى اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەسەم دە، قارا حالىقتىڭ ەسەبىنەن ابدەن بايىپ العان «ءانشى-جۋرناليست-جۇلدىزدار» ەندى مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتتارى ارقىلى تەگىن «وقىپ»، «انشى-ماگيستر-دوكتورلارعا» اينالا باستاعانى تۋرالى وسى الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان جازبامدى كەيبىر ازاماتتار تىكەلەي وزدەرىنىڭ اتتارىنا قابىلداپ، «قىزعانىپ، كورە الماي جاتىر»، «قۋانىشقا ورتاقتاسا المايتىن، ءىشتارلىعى بار ادام» دەپ، مەنىڭ اتىما ءبىراز اۋىر-اۋىر سوزدەر جازىپ تاستاپ، ونى قالىڭ كوپشىلىككە تاراتىپ جاتىر ەكەن. ەگەر انشىلەر وزدەرىنىڭ شىنايى بىلىمدەرىمەن سونداي دارەجەگە جەتىپ جاتسا، ءوز باسىم وعان تەك قانا قۋانامىن! الايدا، كەيبىر «تەلەجۇلدىزداردىڭ» ساحناداعى اتاقتارىن پايدالانىپ، ونەر سالاسىنا مۇلدەم قاتىسى جوق ۇلتتىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماگيستراتۋرالارى مەن PhD دوكتورانتۋرالارىنا قاراي جاپپاي لاپ قويىپ، مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتتارى ەسەبىنەن «وقۋ ءبىتىرىپ»، ديسسەرتاسيالار «قورعاۋعا» كىرىسۋىنىڭ – جالپى سيپات الا باستاعانىن تۇسىنە المايمىن. سونداي-اق، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردى باسقاراتىن كەيبىر رەكتورلاردىڭ ءارتۇرلى «جۇلدىزداردىڭ» الدىندا قۇرداي جورعالاپ، جاس بالاشا جۇگىرۋىن دە – ۇعا المايمىن. بايلاردىڭ استاتوك توي-تومالاقتارىنان كوپ قارجى تاباتىن انشىلەر مەن «تەلەجۇلدىزدار» – ەگەر اكادەميالىق جانە عىلىمي اتاق-دارەجەلەر العىسى كەلىپ جاتسا، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماگيستراتۋرالارى مەن PhD دوكتورانتۋرالارىنىڭ اقىلى بولىمدەرىنە وزدەرىنىڭ جەكە اقشالارىن تولەپ وقىعانى، شىن دارىندى جاستارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتتارىنا جارماسپاعاندارى ءجون. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى – وسى!»
بۇل جەردە بىرەۋدىڭ تالاعى تارس ايىرىلاتانداي – قانداي باسى ارتىق ءسوز بار؟!. مەنىڭشە، ءدوپ ايتىلعان شىڭعىرعان شىندىق! ناعىز اقيقات!
مۇنى تۇسىنە بىلگەن، جانى اشىپ، جۇرەگى سىزداعان، قايمىقپاي قارا قىلدى قاق جارىپ ايتا العان مەنىڭ مىرزانتاي كوكەم دە – ناعىز ەركەك!
نەگە دەسەڭىز، اللا تاعالام جۇرتتىڭ بارىنە ەلدىڭ الدىنا شىعىپ، قۇيقىلجىتا ءان شىرقايتىن، مىڭ بۇرالا بيلەيتىن قابىلەت بەرە بەرمەيءدى. بىرەۋلەردىڭ قابىلەت-قارىمى ميى مەن اقىلىندا، تۇسىنىگى مەن تۇيسىگىندە، عىلىم مەن ىلىمدە!
مىرزانتاي جاقىپتىڭ جاعى تالىپ، داۋىسى قارلىعىپ، قازاعىنا جەتكىزگىسى كەلەگەن جانايقايى وسى!
ءوز باسىم ونەرىنە ءتانتى ءانشى ءىنىم مەيرامبەك بەسبايەۆتىڭ عالىم اعاسىنىڭ اقيقات سوزىنە جىلدام جاۋابى كوڭىلىمە سۋ سەپكەندەي سۋىق اسەر ەتتى: «...وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ ارامىزدا قۋانىشقا ورتاقتاسا المايتىن، ءىشتارلىعى بار ادامدار دا كەزدەسەدى. ءوزى ۇستاز، ءوزى جۋرناليست-عالىم مىرزانتاي جاقىپ دەگەن اعامىز فەيسبۋكتە مەنى عالىم بولىپ بىرەۋدىڭ ورنىن تارتىپ العالى جۇرگەن ادامداي سيپاتتاپتى. مەنىڭ ونەردە ءوز جولىم بار. ەشكىمنىڭ جولىنا دا، قىزمەتىنە دە تالاسقان ەمەسپىن. بالا كۇنىمنەن مۋزىكا مەكتەبىندە وقىدىم. ۇلتتىق كونسەرۆاتوريادا ءبىلىمىمدى جەتىلدىرىپ، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە ونەر اكادەمياسىن ءبىتىردىم. جاڭا زامان تالابىنا ساي سول وقىعان ءبىلىمىمدى دامىتۋ ءۇشىن «مادەنيەتتانۋ» ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋرانى جالعاستىردىم. ەكونوميكا، زاڭ، فيزيكا سياقتى باسقا سالانى قۋعان جوقپىن. «ەل ءسوز قىلماسىن» دەپ، اشىق ديسسەرتاسيا قورعاۋعا دا كەلىسىم بەردىم. كەلگەن ادامداردىڭ ءبارى – قورعاۋدىڭ قالاي وتكەنىن كوزدەرىمەن كوردى. تۇركيانىڭ، ازەربايجاننىڭ ەلشىلىگىنەن دە ارنايى وكىلدەر قاتىسىپ وتىردى. ءوز سالام بويىنشا ءبىلىمىمدى جەتىلدىرۋگە مەنىڭ دە قۇقىم بار دەپ ويلايمىن. كەيدە وسىنداي ساتتەردە كىمءنىڭ دوس، كىمنىڭ دۇشپان ەكەنى دە بەلگىلى بولىپ قالادى. مەن ەشكىمگە جاماندىق تىلەمەيمىن. بارشاڭىزعا تەك قۋانىش تىلەيمىن!» – دەپتى ءانشى.
ەگەر، مەيرامبەكتىڭ «مەن ەشكىمگە جاماندىق تىلەمەيمىن» دەگەن ءسوزى راس بولسا، ول مىنا جاعدالاردى تەرەڭ زەردەلەر ەدى: بىرىنشىدەن، مىرزانتاي جاقىپ ەشكىمگە بىرەۋدىڭ «جولىن، قىزمەتىنە تالاستىڭ» دەپ ايتقان جوق؛ ەكىنشىدەن، ەشكىمگە «ەكونوميكا، زاڭ، فيزيكا سياقتى باسقا سالانى قۋدىڭ» دەپ جالا جاپپادى؛ ۇشىنشىدەن، «ەل ءسوز قىلادى» دەپ ەشكىمگى كۇستانالامادى؛ ەڭ باستىسى، ءداپ وسى مەيرامبەك بەسبايەۆتىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن ايعاقتاعان جوق...
سوندا الگىندەي الەم اڭگىمە كىمگە كەرەك؟ سوندا ەشكىم ءوزىنىڭ سىني پىكىرىن بىلدىرمەۋى كەرەك پە، ءبىزدىڭ ەلدە؟ ونەر ادامدارىنىڭ ءقايسىبىر پەندەشىلىك كەمشىلىكتەرىنە كوز جۇمىپ؛ ولاردى ۇنەمى، ءاردايىم كوتەرمەلەپ، قول شاپالاقتاي بەرۋىمىز كەرەك پە؟..
ءبىراز بۇرىن جورنالشى اعامىز قالي سارسەنباي ءانشى ءىنىمىز مەيرامبەك بەسبايەۆتىڭ اتىنا اڭىراعان سالاقۇلاش ارناۋ-حات جازعاندا، اڭ-تاڭ قالىپ ەدىك. ىلە-شالا اجەپتەۋىر اقىن باقىت بەدەلحان ۇلى دا قالي اعانىڭ سالاقۇلاش ارناۋ-حاتىنا ىلەستىرىپ-تىركەستىرىپ جىراۋلىققا سالىنعاندا، مىناداي قىزىق «قۇبىلىسقا» شاراداي باسىمىز شاقشاداي بولىپ ەدى...
قالي سارسەنباي اعامىز بەن باقىت بەدەلحان ۇلى ءىنىمىزدىڭ ءوز باستارىنا ساي تالانتى مەن ءقادىرى جەتكىلىكتى سياقتى ەدى...
قايدام، الەم تەڭسەلىپ، ادام «بەلسەنگەن» زامان عوي، ءتۇسىنۋ تىم قيىن...
سونىمەن، ءوز باسىم، تاعى دا (ادەتتەگىدەي...) اقيقات جاعىندامىن. سەبەبى، اقيقاتتى – اللا تاعالامىز جاقسى كورەدى!
...ايدالادا الىستاعى قازاق اۋىلىندا ءالى اۋدان ورتالاعىن كورمەگەن، بالكىم، اكەسى جوق، اناسى جەسىر، باۋىرلارى شيەتتەي كوپ ءبىر قازاقتىڭ بالاسى (ۇلى نەمەسە قىزى) بىلىمگە ۇمتىلىپ، عىلىمعا قىزىعىپ، تالاپ قىلۋى مۇمكىن، ءبىراق، مەملەكەت بولگەن وعان تيەسىلى ءبىلىم گرانتىن اپتاسىنا بەس تويعا بارىپ ((ءار تويدان 10 (ون) مىڭ اقش دوللارىن العان (قازىرگى قازاق اقشاسىمەن – 3 ملن 400 مىڭ تەڭگە))، دەمەك، بەس تويدان 17 ملن تەڭگە العان ءانشى الىپ كەتسە، وسىنى كىم ادىلدىك دەپ ەسەپتەيدى؟!.
البەتتە، ءبىز تۇسىنەمىز: رەكتورلاردا دا ۇل مەن قىز ءھام نەمەرەلەر بار، ولار دا ۇيلەنىپ-تۇرمىسقا شىعىپ، توي جاسايدى؛ سول تويلارعا انشىلەپ كەلىپ، جۇرتتىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، ءان شىرقاۋلارى كەرەك! ياعني، انشىگە تەگىن مەملەكەتتىك گرانت قاجەت بولار؟!.
كوردىڭىز بە: بىر-بىرىنە ماتالاپ-بايلانعان، ۇزدىكسىز-ۇزىلمەيتىن بايلانىستار... ءتىپتى، سىعىسىپ-سىبايلاسىپ جاتىر...
...مەيرامبەك بەسبايەۆ – مەنىڭ ەشكىممەن تەڭەستىرمەيتىن تالانتتى ءانشىم! مادەنيەتتانۋ سالاسىنداعى عىلىمي جەتىستىگىنە دە شىن قۋانامىن. دەگەنمەن، ۇلكەننىڭ ەسكەرتپەسىنە – ەسى بار، يمانى كەمەل مۇسىلماندىق مىنەزبەن قاراساق دەيمىن...
مىرزانتاي جاقىپ – كەزدەسكەن دە، سويلەسكەن دە كىسىم ەمەس. ول كىسىنىڭ شىمىر شىندىعىنا ءتانتىمىن!
جىگىتتەر، شىندىقتى ءولتىرىپ الساق، شىڭعىرساق تا – شىراق تۇتانبايدى. بۇل تۇرعىدان العاندا، مىرزانتاي كوكەم – ناعىز ەركەك!
قاجىمۇقان عابدوللا
