مەملەكەتتە ۋنيتارلى دەربەس ءدىني باسقارمانىڭ بولۋى – ءاربىر حالىققا بۇيىرا بەرمەيتىن ب ا ق. تاريح – دالەل. ۋنيتارلى مەملەكەتتىڭ دە ءدىني باسىمدىعىن قۇرايتىن مۇسىلمان جاماعاتىنىڭ جىك-جىككە بولىنگەنى ەمەس، ءبىر شاڭىراق استىندا توپتاسقانى، ءمۇفتياتتىڭ بەدەلىنىڭ بيىك بولعانى ماقۇل. ءدىني باسقارما جەتەكشىلىگىندە ون ءۇش جىل بولعان دەربىسالى كەزەڭى نەسىمەن ەرەكشەلەندى؟

تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە ءدىني قۇرىلىمعا دەربەستىك بۇيىردى. ارينە، ءار باسشىنىڭ تۇسىنداعى فاكتورلار، جاعداي، حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتى دا ءارقيلى. سولاي دەسەك تە، بارلىق نارسەنى سالىستىرا ساباقتاپ، باعا بەرەتىنىمىز بار. وتكەن اپتا قمدب ءتوراعاسى وزگەردى. بۇل ءۇشىنشى باس ءمۇفتي. قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ كەزەكتەن تىس VII قۇرىلتايى ەرجان مايامەروۆتى باس مۇفتيلىككە لايىق كوردى، ال قابىلداعان ۇندەۋلەرىندە 13 جىل قمدب ءتوراعالىعىن اتقارعان ءابساتتار قاجى دەربىسالىگە «اللا رازى بولسىن!» لەبىزىن ءبىلدىردى. 1947 جىلى دۇنيەگە كەلگەن، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، شىعىستانۋشى، ديپلومات، ساۋد ارابيا كورولدىگىندەگى  ق ر ەلشىلىگىندە قىزمەت اتقارعان ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ مۇفتيلىك ءداۋىرى  (2000-2013) ءدىني سالانى زايىرلى مەملەكەت – قوعام – ءدىن قاعيدالارىنا ساي جۇيەگە كەلتىردى. 13 جىلداعى جەتكەن جەتىستىكتەر مەن ءجۇرىپ وتكەن جولدىڭ اقپارى قمدب ۇندەۋىندە تولىعىمەن كورسەتىلگەن، اربىرىنە جەكە-دارا توقتالماي-اق، بىرەر مىسال عانا كەلتىرەلىك. ءابساتتار قاجى ءىس باسىنا كەلگەن تۇستا ەلىمىزدىڭ مەشىتتەرىنىڭ سانى تۋرالى اقپارات اۋىزدان اۋىزعا 4000-5000 توڭىرەگىندە قۇبىلاتىن. سويتسەك، بۇل اۋىزداعى «شاشاقتى» ءسوز ەكەن: بارى 1402 مەشىت بولىپتى. ونىڭ 284ء-ى عانا 2000 جىلداردىڭ باسىندا قمدب-نىڭ فيليالى رەتىندە تىركەلگەن ەكەن. ءقازىر 2300-گە جۋىق مەشىتتىڭ بارلىعى دەرلىك  مۇسىلمانداردىڭ ورتاق شاڭىراعى استىندا توپتاستى. وسى ون ءۇش جىلدا قوعامنىڭ يماندىلىققا باعىت الۋى، يسلام قاعيدالارىن كۇندەلىكتى ومىرىندە ۇستانۋ سالتىنىڭ پايدا بولۋى، جاستاردىڭ يماندىلىق بۇلاعىنا ۇمتىلىسىندا قمدب توڭىرەگىنە توپتاسقان باس ءمۇفتي باستاعان يمامدار شوعىرىنىڭ ۇلەسى بولدى. قازاقتىڭ اتا-باباسىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنداعى تاقيا-شاپانى بۇگىنگى كۇنى ءدىني باسقارما قىزمەتكەرلەرى، مەشىت يمامدارى مەن مولدالارىنىڭ سيپاتىندا ساقتالدى. شاپاندى قازاق – شاپاندى يمام اسسوسياسياسىن بەرەتىن بولدى. ءدىنىمىزدىڭ ناسيحاتى اتا-بابا داستۇرىمەن ساباقتاستى. سونىمەن قاتار، اق پەن قارانى اجىراتۋ، راس ءدىنى قايسى، قىرىن كەتكەن ىرىمى قايسىنى ايىراتىن جاڭا ءبىر مولدالار بۋىنى قالىپتاستى. ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەۋ، ەستىگەنىمەن ۋاعىز جاسايتىندار ەمەس، ساۋاتتى، ءدىننىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن، حالىققا قاجەتتى ناسيحاتتى بىلەتىن جاڭا ءبىر يمامدار شوعىرى ساپ تۇزەدى. ءقايسىبىر ولقىلىلىقتاردى تۇزەۋ ۇزاق ۋاقىتتى قامتيتىنىن ەسكەرسەك، ءسال ەرتەرەكتەگى ساۋاتسىز، شالا مولدا ءيميدجى – ءبىلىمدى، بىلىكتى يمام دارەجەسىنە كوز الدىمىزدا ءوستى. قمدب-نىڭ قۇرىلىمى كادۋىلگى مەملەكەتتىك، ايتپەسە، مەكەمەگە قويىلاتىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جىكتەلدى، قۇرىلدى، قۇنتتالدى، نىعايدى. دىنگە قىزمەت ەتۋ جولىنداعى ءابساتتار دەربىسالىنىڭ الدىمەن ويعا ورالاتىنى – ۇستازدىعى. شاكىرت تاربيەلەۋشىنىڭ بويىندا ۇردا جىق، ورەكپۋ قۇبىلىستارى ەمەس، وزگەدەن بىلمەگەنىڭدى ۇيرەنۋدى ار كورمەۋ، دۇرىس ءبىلىم الۋعا شاقىرۋ دەيتىن قاسيەتتەر بولادى. يسلام قاعيدالارى كۇندەلىكتى ومىرىنە قايتادان ەنە باستاعان قازاق قوعامىندا وسى ون ءۇش جىلدا بۇل ايرىقشا قاجەت ەدى. سوسىن ءابساتتار قاجى اقساقالدىق تانىتتى. تەلىسى مەن تەنتەگىنە ءتايت دەسە دە، قيىس كەتكەن جاستارعا قاتىستى پىكىرىن بىلدىرسە دە، قاتتى ايتپادى. اقىل توقتاتقان اقساقالدىعىمەن، ءعىلىم-بىلىم تىلىمەن، راديكالدى جولدىڭ ءجونسىز ەكەنىن، يسلامنىڭ مەيىرىمگە، ماحابباتقا، جاقسىلىققا، اتا-انا، جاقىن جۋىققا، مەملەكەتكە سەپتەسۋمەن كورىنىس تاباتىندىعىن تۇسىندىرۋگە تىرىستى.  ايتپەسە، سان سالالى اعىمداردىڭ وكىلدەرى تاراپىنان قمدب-عا، ونىڭ  ءتوراعاسىنا قاتىستى لايىقتى-لايىقسىز سىن ايتىلماي قالمادى. دەربىسالى اقساقالدىق تانىتتى، جاماعاتىنىڭ جاقسىلىعىن اسىردى، جاماندىعىن جاسىردى. ازاماتتىق تانىتتى. ءدىن تۋرالى زاڭ قابىلدانعان تۇستا دا، قوعامنىڭ تىنىشتىعىن، بەرەكەسىن قاشىراتىن الۋان ءتۇرلى قۇبىلىستارعا قاتىستى ءاردايىم ءۇن قاتىپ وتىردى. ىشىمدىككە قاتىستى بولسىن، ادەپسىز، ارسىز قىلىقتارعا بولسىن، بەي-جايلىق تانىتپادى. جاقسىلىققا جارشى بولدى. مۇسىلماننىڭ مەرەكەلەرى زاڭمەن بەكىتىلۋىنە سەپ بولدى. اقساقال، ۇستاز، ازامات ءابساتتار دەربىسالى ءدىن جولىنداعى وسى تىرلىگىمەن اتالعان قىزمەتتىڭ جۇگىن موينىنا العان ازاماتتارعا جول، ۇلگى، نۇسقا، ءتىپتى بيىكتىك قالدىردى دەسەك بولار. دەربىسالى داۋىرىنەن مايامەروۆ مەرزىمىنە وتكەن قمدب-داعى وزگەرىستەر مەملەكەت ءۇشىن، مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن قايىرلى بولسىن دەيمىز!   جولامان دۇيسەنوۆ