«قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالىنىڭ 1978 جىلى اقپان ايىنىڭ №2 نومىرىندەگى «جالقاۋ بالا قايدان شىعادى؟» دەگەن ماتەريالىن 40 جىل وتسە دە وزەكتىلىگىن ەش جويماعان تاقىرىپ رەتىندە قامشى سايت بەتىنە جاريالاۋدى ۇيعاردى. پسيحولوگيا، تاربيە ماسەلەسىنە كەلگەندە كىمگە قۇلاق اسارىن بىلمەي جۇرگەن جاس اتا-انالارعا ماقالانىڭ بەرەرى كوپ دەگەن ۇمىتتەمىز.

ءسابيدىڭ ءومىر تانۋ قادامى ۇيدەن باستالاتىنى بارشاعا ءمالىم. ءۇش-تورت جاسقا تولعاننان كەيىن نارەستە ءار نارسەگە اۋەستەنىپ، ءبىر ىسپەن شۇعىلدانعىسى، ەرەسەكتەردىڭ جۇمىسىنا ارالاسىپ، ولارعا كومەك كورسەتكىسى كەلىپ تۇرادى. وسىنداي كەزدە بالانىڭ بەتىنەن قاعىپ، مەسەلىن قايتارماي، قايتا ونىڭ ماقساتى مەن نيەتىنىڭ ورىندالۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ىس-ارەكەتىنە ۇنەمى كوڭىل بولگەن ءجون.

كەيبىر اتا-انالار اينالىسىپ جاتقان جۇمىسىنا ارالاسقان ءسابيدى «بوگەت جاسايسىڭ، بۇلدىرەسىڭ» دەپ، ۇرسىپ، تىڭداي قويماسا، ۇرىپ تا جىبەرەدى. بۇل مۇلدە قاتە. كەرىسىنشە، بالانىڭ تىلەگى ورىندى بولسا، قۇپتاعان دۇرىس. مىسالى، اناسى كىر جۋىپ جاتقاندا، كىشكەنە قىز بالا «مەن دە جۋامىن» دەپ سابىندى سۋعا قولىن مالىپ، ارالاسۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا اناسى وعان ويىنشىق استاۋ نەمەسە سىنبايتىن شاعىن ىدىس بەرىپ، قۋىرشاق جابدىعى، قول ورامال سياقتى جەڭىل-جەلپى زاتتاردى جۋعىزىپ قويعانى ءجون. ال ەگەر، شاماسى كەلمەي جاتسا نەمەسە رەتىن بىلمەي، سۋىن توگىپ-شاشسا، شەشەسىنىڭ كومەكتەسىپ جىبەرگەنى دۇرىس. بۇل بالانى شەكسىز قۋانتادى، ەڭبەككە قۇلشىنتادى جانە ونىڭ اناسىنا دەگەن ريزالىق سەزىمىن ارتتىرادى. بالانىڭ ويىنداعى ارمانى ورىندالىپ وتىرسا، كوڭىلى كوتەرىلىپ، ەڭبەكشىلدىگى وسەدى. مىنە، وسىلايشا بالانى ەرتە شاعىنان پايدالى ىسپەن اينالىسۋعا، ويىن ارقىلى دا ەڭبەككە باۋلۋعا مۇمكىندىك مول ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.

تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاي، قىز بالا مەن ۇل بالانىڭ ىس-ارەكەتىنە ەشقاشان دا بولە قاراماۋ كەرەك. ويتكەنى ويىن بالاسى ىقىلاسى اۋعان نارسەگە ەرەكشە بەرىلىپ كەتەدى. ءسابيدى وسى تالابىنان اينىتۋعا، نەمەسە زورلىقپەن تىيىم سالۋعا تىرىسۋ ونىڭ تىم نازىك نەرۆ جۇيەسىن زاقىمدايدى، ىزاقور ەتەدى، مۇندايدا ءسابيدىڭ نازارىن ودان دا قىزىق باسقا ءبىر نارسەگە اۋدارىپ جىبەرۋ ءتيىمدى. ءوز ەركىمەن تىندىرعان ىسىنە تالداۋ جاساپ، لايىقتى باعا بەرۋ، كەمشىلىگىن بالا ۇعىمىنا سويكەس تىلمەن ءتۇسىندىرۋدىڭ ءمانى زور. ويتكەنى، ءسابيدىڭ ءسوزىن، ورتا جولدان ءبولىپ تاستاۋ، ايتپەسە قۇلاق اسپاي قويۋ، ءتىپتى، مۇنىمەن دە شەكتەلمەي، تالپىنىسىنا تىيىم سالۋ اتا-انانىڭ بالا الدىنداعى بەدەلىن كەمىتەدى. ءوز ويىنىڭ ۇنەمى جۇزەگە اسپايتىنىن سەزىنگەن ءسابيدىڭ ەڭبەككە دەگەن ىنتاسى كەميدى، اينالاسىنداعى ادامداردىڭ ارەكەتىنە نەمقۇرايدى قاراپ، جالقاۋلىققا بوي ۇرادى.

ەندەشە، ءاربىر اتا-انا ۋاقىتى از بولعاننىڭ وزىندە دە بالاسىنا كوڭىل ءبولىپ، ونىڭ نە ىستەگەنىن، نەمەن شۇعىلداناتىنىن، قانداي كىتاپ وقىعىسى كەلەتىنىن، نەندەي ويى بار ەكەنىن سۇراپ، ءبىلىپ وتىرعانى تەرىس ەمەس. ەرەسەك اداممەن اڭگىمەلەسۋ بالاعا ۇلكەن اسەر قالدىرادى. وسىنداي ادەت بەرىك ورىن العان ۇيدە اتا-انا مەن بالانىڭ اراسىندا شىنايى سىيلاستىق، سۇيىسپەنشىلىك، دوستىق قارىم-قاتىناس قالىپتاسادى.

كەيبىر اتا-انالار «بالامىز جالقاۋ، ەشتەڭە ىستەگىسى كەلمەيدى» دەپ نارازىلىق بىلدىرەدى. بۇل قاسيەتتىڭ قالاي، قاشان پايدا بولعانىن ويلامايدى، وعان اۋەل باستا وزدەرى كىنالى ەكەندىكتەرىن ەسكەرمەيدى. ونداي اتا-انالار كوبىنە وزدەرىنىڭ بالانى جاستايىنان شەكتەن تىس ەركەلەتىپ، تىم ماپەلەپ ۇستاپ، ەڭبەككە دەگەن تالابىن تەجەگەنىن ۇمىتىپ كەتەدى. بالاعا اتا-انا تاراپىنان ورىنسىز اياۋشىلىق كورسەتىپ، «ءالى جاس قوي، ەسەيە كەلە ۇيرەنەر» دەپ، ەڭبەكتەن الشاق ۇستاۋ — جالقاۋلىقتى ءوز قولىمەن ۇيرەتكەنمەن بىردەي. ۋاقىت وزىپ كەتكەن سوڭ وكىنىپ قالاتىنىمىز سوندىقتان. ەلىكتەگىش، مەيلىنشە سەزىمتال سابيلەر جاقسى-جامان ءسوزدى، ءارتۇرلى مىنەز-قۇلىقتى تەز قابىلدايدى. سوندىقتان ولاردىڭ دۇرىس تاربيە الىپ، مادەنيەتتى، ەڭبەكشىل ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن، اسىرەسە اتا-انانىڭ ادەت-عۇرپىنىڭ، تىرشىلىك سالتىنىڭ ىقپالى زور.

«بالا تاربيەسى بەسىكتەن» دەپ تەگىن ايتىلماعان. ولاردى ومىرگە يكەمدى ەتىپ تاربيەلەۋگە، ەڭبەككە باۋلۋعا ەرەسەكتەردىڭ كۇندەلىكتى ىس-ارەكەتى ۇلگىلى ونەگەگە اينالعاندا عانا يگى ماقساتىمىزعا جەتۋگە مۇمكىندىك تۋادى. سوندا عانا جاس ۇرپاقتى وتانى مەن حالقىنا پايدالى، اسىل ازامات ەتىپ تاربيەلەي الامىز. ويتكەنى، ادام باقىتىنىڭ كىلتى — ەڭبەكتە.

ق.تۇڭعىشبايەۆ،
قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوسەنتى