قازاق پوەزياسىنىڭ جارىق جۇلدىزى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ 1923 جىلى جازىلعان اتاقتى «تۇركىستان» ولەڭى الاش بالاسىنىڭ بارىنە ءمالىم دەسەك ارتىق ايتپايمىز. بۇل عاجاپ ولەڭ ماعجاننىڭ شىعىستىق ولەڭدەرىنىڭ شىڭى، تۇراندىق ولەڭدەرىنىڭ تۋى! ءدال وسى ولەڭى ماعجاندى «تۇرىكشىلدىكپەن ايىپتاتىپ، پان-تۇركيزمدى جىرلاۋشى» دەپ جاۋلارىنىڭ قولىنا سويىل-شوقپار ۇستاتقان تۋىندىسى.
ماعجاننىڭ «تۇركىستانى» – ناعىز تۇرانشىلدىق پەن تۇرىكشىلدىكتىڭ اسقان ۇلگىسى، اقىنشا ايتساق، كۇن استىندا كوك تۇرىكتەن اسقان حالىق جوق. جەرىن، سۋىن، قۇمىن، ەلىن، جەلىن، ءشولىن، كولىن، تاۋىن، وزەن-بۇلاعىن اسقاقتاتا جىرلايدى. ناعىز وتانشىل ولەڭ وسىنداي-اق بولسىن! اقىن وسى ولەڭىندە تۇراننان شىققان تۇركى حالقىنا ورتاق تاريحي قايراتكەرلەردى كوككە كوتەرەدى. سانايىقشى: افراسياب، كەي-قىسىراۋ، زۇلقارنايىن، ءال-فارابي، يبن-سينا، شىڭعىس حان، جوشى، شاعاتاي، تولە، ۇكىتاي، سۇپىتاي، جەبە، تاراعاي، اقساق تەمىر، ۇلىقبەك، قاسىم حان، ەسىم حان، تاۋكە حان، ابىلاي حان، كەنە حان. بىلايشا ايتقاندا، كىم جوق دەيسىز؟ ءبىراق... ماعجاننىڭ «تۇركىستانىندا» نەگە قوجا احمەت جوق؟ وتانشىلدىعى وتتاي جىلىتاتىن، كوركەمدىگىگى كەلىستى وسى ولەڭدەگى اتالعان تاريحي تۇلعالاردىڭ ىشىنە ۇلى اقىن ارىستان باب پەن قوجا احمەتتى كىرگىزبەگەن. نەگە؟ نە سەبەپتى؟ ولەڭنىڭ اتى تۇركىستان بولسا، تۇركى مادەنيەتى مەن تاريحىندا ەرەكشە ورنى بار قوجا احمەتسىز تۇركىستان – تۇركىستان بولا ما؟! ۇلى اقىن، سوپىلىق پوەزيانىڭ تۇركىلىك تارماعىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، كۇللى كۇنشىعىس مۇسىلماندارىنىڭ رۋحاني ۇستازى بولعان ۇلى ويشىل، ءدىني قايراتكەر ازىرەت سۇلتانعا ماعجان ولەڭىنەن ورىن تابىلماۋىنا نە سەبەپ؟ ويلاندىراتىن-اق ماسەلە.
الدە، قوجا احمەتتىڭ تۇرىكشىلدىككە قاتىسى جوق پا؟ قاتىسى بولعاندا قانداي! قوجا احمەت – تۇرانشىلدىققا، تۇرىكشىلدىككە تىكەلەي قاتىسى بار ادام. سوپىلىق تاريحاتتىڭ العاش تۇركىلىك بۇتاعىن قالىپتاستىرعان جانە شىعارمالارىن تۇڭعىش رەت تۇرىك تىلىندە جازعان ويشىل. قوجا احمەت ياسساۋي XII عاسىردىڭ باسىندا ءوزىنىڭ العاشقى شاكىرتتەرىن تۇرىك الەمىنىڭ ءتۇرلى قيىرلارىنا اتتاندىرادى. قىزىنان تۋعان ءوزىنىڭ جيەنىن احمەت سوپىنى – قايالىققا، حاكىم اتا سۇلەيمەن باقىرعانيدى ۇرگەنىش قالاسىنا جىبەرەدى. احمەت ءياسساۋيدىڭ سىبايلاستارى مەن شاكىرتتەرى: حاكىم اتا جانە سايد اتا ءوز شەيحتارىنىڭ رۋحاني ءادىسىن سىرداريا مەن جايىق باسسەيندەرىنە، حورەزمدە جانە ءتىپتى شىعىس تۇركىستانعا تاراتتى. ياسساۋي ءىلىمىنىڭ تارالۋ پروسەسى ورتالىق ازيانىڭ دالالىق اۋداندارىن يسلامداندىرۋمەن قاتار جۇرەدى. قوجا احمەت ياسساۋي ءومىر سۇرگەن كەزدە ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ اراسىندا 12 مىڭ تاڭداۋلى جانە 99 مىڭ قاراپايىم حالىقتان شىققاندار بولعان دەسەدى. ونىڭ ياسسى قالاسىندا 40 حاناكا-شىللەحاناسى ( سوپىلىق ۇشكىرۋگە وقىتاتىن 40 كۇندىزگى كۋرستاردان وتۋگە ارنالعان ارنايى وقۋ ورنى) بولىپتى، وندا تۇرىك الەمىنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر وقىعان. تۇركيا تۇرىكتەرى كەزىندە كونستانتينوپول (ستامبۋل) قالاسىن جاۋلاپ العاندار وسى قوجا احمەتتىڭ كىشى ازياعا اتتاندىرعان شاكىرتتەرى بولعانىن ماقتان تۇتادى. ەندەشە قوجا احمەت ياسساۋي – ماعجاننىڭ ەڭ باستى كەيىپكەرى بولاتىنداي-اق ادام ەمەس پە!
..."ماعجاننىڭ اتىلۋىنا وسى "تۇركىستان" ولەڭىنىڭ ۇلكەن قاتىسى بولعان" دەيدى زەرتتەۋشىلەر. الدە... اۋليە رۋحى اقىنعا رەنجىدى مە ەكەن؟..
تورەعالي تاشەنوۆ
