الەمدى ءبىر ساتتە وزگەرتىپ، تىڭ يدەيالاردىڭ اۆتورى رەتىندە تانىلعان تۇلعالار از ەمەس. ادامزات تاريحىندا ولاردىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرى مەن جاڭا ونەرتابىستارى اقيقاتىندا عاسىرلىق پروگرەسكە اكەلدى. Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وقىرمان نازارىنا العاشقىدا جولى بولماعان، ولاردىڭ جەتىستىگىنە ەشكىم سەنبەگەن، ءبىراق الەمدى وزگەرتە العان تۇلعالار تۋرالى اقپاراتتى ۇسىنادى.

ادولف گيتلەر 15 جىلدا ءۇش سىنىپتى ارەڭ بىتىرگەن

ءيا، بارىمىزگە تانىمال فيۋرەر الەمدەگى ەڭ ىقپالدى ساياساتكەرلەر قاتارىنا ەنگەلى قاشان؟! ول بالا كەزىندە مەكتەپتە بىرنەشە ءپاندى عانا تۇسىنگەن. ءتىپتى كەيبىرىن مۇلدە وقي الماعان. ءبىرىنشى سىنىپتىڭ وزىندە ەكىنشى جىلعا قالعان ەكەن. 15 جىل ىشىندە تەك ءۇش-اق سىنىپتى ارەڭ ءتامامداعان. مۇعالىمدەرى ونىڭ شەكتەن تىس قىرسىق، ءوزىمشىل ەكەنىن، ال مەكتەپتە ساباقتى ادەيى وقىعىسى كەلمەگەنىن ايتقان. مەكتەپتەن كەيىن گيتلەر ءبىلىم الۋمەن ءوز بەتىنشە اينالىسادى. ناتيجەسىندە اعىلشىن جانە فرانسۋز تىلدەرىن ەركىن مەڭگەرىپ شىعادى. كەيىننەن، فرانسيانى تولىق جاۋلاپ العانى دا ەسىمىزدە. العاشقى ساتتە ونىڭ مۇنداي تانىمال تۇلعاعا اينالاتىنىنا ءتىپتى وتباسى دا سەنبەگەن. ال ول تاريحتى تۇبەگەيلى وزگەرتە الدى جانە ەسىمى تاريحتا قالدى.

 ەميلي ەليزابەت ديكينسون – ءبىر كىتاپ شىعارماعان اقش تاريحىنداعى ەڭ ۇلى اقىن

كوزى تىرىسىندە ونىڭ پوەزيالىق تۋىندىسىنىڭ ونعا جۋىعى عانا جارىق كورىپ، سونىڭ وزىندە قاتاڭ رەداكسيالاۋعا ۇشىراعان. بىردە-بىر كىتاپ شىعارماعان ول كوپشىلىك ورتامەن دە ارالاسپاعان. ول قايتىس بولعاننان كەيىن ءسىڭلىسى ولەڭدەرى جازىلعان قويىن داپتەردى تاۋىپ الىپ، باسپاعا بەرەدى. تەك 50 جىلدان كەيىن عانا ونىڭ تۋىندىلارى ءوز باعاسىن الىپ، وعان "اقش-تىڭ كلاسسيك اقىنى" دەگەن اتاق بەرىلدى.  بۇگىندە امەريكا ەميلي دكينسوندى اقش تاريحىنداعى ەڭ ۇلى پوەتەسسا رەتىندە تانيدى.

ستيۆ دجوبس قالاي كومپيۋتەر الەمىنىڭ قوجاسىنا اينالدى؟

الەمدەگى ەڭ ىقپالدى بيزنەسمەندەر كوشىن ارينە، ستيۆ دجوبس باستاپ تۇرعانىنا ەشكىم كۇمان كەلتىرمەيدى. الايدا، جاس كۇنىندە كوپتەگەن قيىندىقتان وتكەن دجوبستىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى شىنايى ەڭبەكتىڭ ارقاسى. ول دۇنيەگە كەلە سالا، اتا-اناسى ودان باس تارتادى. مەكتەپ مۇعالىمدەرى دە وعان ەشقاشان سەنبەگەن. تەك ءبىر عانا وقىتۋشىسى ونىڭ قابىلەتىن بايقاپ، ءتورتىنشى سىنىپتان بىردەن التىنشى سىنىپقا كوشىرەدى. ول العاشقى بيزنەسىن گاراجدا وتىرىپ باستايدى. بىرنەشە جىلدا ءبىر عانا كومپيۋتەر ساتىپ، ونىڭ ءوزى جۇمىس ىستەمەگەندىكتەن كەرى قايتارىلادى. ءسويتىپ، ونى ءوز كومپانياسىنان جۇمىستان شىعارىپ جىبەرەدى. ال بۇگىندە ول كومپيۋتەر الەمىنىڭ قوجايىنىنا اينالعان تۇلعا اتاندى.

ستيۆەن حوكينگ قوزعالىسسىز ومىرىندە عالامدى قوزعالۋعا شاقىردى

زاماناۋي عىلىم الەمىندەگى ەڭ ىقپالدى تۇلعالاردىڭ ءبىرى – ستيۆەن حوكينگ. ول 20 جاسقا كەلگەندە دارىگەرلەر ايىقپاس دەرتكە شالدىققانى تۋرالى دياگنوز قويادى. ءتىپتى 2 جىل عانا ءومىرى قالعانىن ايتادى. ال ول 76 جاسقا دەيىن وزگەلەرگە ۇلگى بولاتىنداي ءومىر ءسۇردى. ول ءومىرىنىڭ جارتىسىنان استامىن مۇلدە قوزعالمايتىن حالدە وتكىزدى. وكپەسى قابىنىپ، داۋىسىنان ايىرىلدى. العاشىندا دوستارى وعان دىبىس سينتەزاتورىن سىيلايدى.  ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ول دا پايداعا جارامسىز بولىپ قالادى. ونىڭ بۇكىل اعزاسى ىستەن شىعىپ، تەك بەتىندەگى ءبىر عانا بۇلشىق ەتى قوزعالىسقا جارامدى كۇيىندە بولادى. سول ارقىلى ارنايى كومپيۋتەردىڭ كومەگىمەن ول ءوز ويىن اينالاداعى ادامدارعا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك الدى. الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە موتيۆاسيالىق، عىلىمي دارىستەرىن وقىدى. قايىرىمدىلىقپەن اينالىسىپ، عارىشقا ۇشىپ، ەكى رەت ۇيلەنىپ، بالالى بولدى.  الەمگە عالامشاردىڭ سىرىن تانىتقان تۇلعانىڭ زەرتتەۋلەرى عىلىمي قۇندىلىعى جوعارى جەتىستىك رەتىندە باعالاندى.

البەرت ەينشتەيننىڭ ءبىر تەڭدەۋى بۇكىل الەمدى وزگەرتتى

بالا كەزىندە اناسىنىڭ ءوزى ونى "جەتىلمەگەن" دەپ ويلادى. ءۇش جاسقا دەيىن ءتىلى شىقپاعان ول ءاردايىم ءوز ويىن دۇرىس جەتكىزە المايتىن بولعان. دەسە دە، گەومەتريا، فيزيكاعا قىزىعىپ، كىتاپ وقۋمەن ۋاقىتىن  وتكىزدى. اناسى "بەس جاسار بالا ءۇشىن ناقتى عىلىمدارعا قىزىعۋشىلىقتىڭ پايداسىنان زيانى كوپ" دەپ ويلادى. مەكتەپتە وقۋ ۇلگەرىمى ناشار بولىپ، ونى باسقالار كۇلكىگە اينالدىردى. ۋنيۆەرسيتەتكە دە ەكىنشى رەت باعىن سىناعاندا ارەڭ ءتۇسىپ، پروفەسسورلار وعان عىلىممەن اينالىسۋدى توقتاتۋ كەرەكتىگىن ايتقان. ول جۇمىسقا ورنالاسا الماي، بىرنەشە كۇن اش جۇرگەن. كەيىن ءوزىنىنىڭ ايگىلى سالىستىرمالى تەورياسىن ويلاپ تاپقاندا دا ەشكىم ەلەمەدى. جىل سايىن نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ، جۇلدەسىز قايتاتىن. تەك 1992 جىلى عانا ونىڭ فوتوەففەكت قۇبىلىسى تۋرالى تەورياسى ءۇشىن عانا نوبەل سىيلىعى بەرىلدى. ال ونىڭ بۇرىنعى اشقان زاڭدارى قازىرگى تەحنيكا زامانىندا عانا قولدانىسقا ەندى. اتاقتى تەڭدەۋى بۇكىل الەمدى وزگەرتتى.

دجەك ما - قىتايدىڭ ەڭ ىقپالدى تۇلعاسى

بۇگىنگى ميللياردەر كەزىندە ءتورت سىناقتان ءسۇرىنىپ، مەكتەپتە دۇرىس وقي الماعان ەكەن. ال اسپاناستى ەلىنىڭ قانشاما اتاقتى كومپانيالارى بار، ءبىراق ولاردىڭ ءبارىن بىلە بەرمەيتىنىمىز انىق. تەك ينتەرنەتى بار ءاربىر ادام "اليەكسپرەسس" تۋرالى ەستىگەن بولار. مىنە، سول كومپانيانىڭ نەگىزىن وسى دجەك ما سالعان. ال ونى ون رەت ۋنيۆەرسيتەتكە قابىلداماي، ون رەت تۇيىندەمەسى كەرى قايتارىلعان. ەڭ العاش اۋدارمامەن اينالىساتىن كومپانياسىنىڭ عيماراتىن جالعا الىپ، ونى تولەۋ ءۇشىن ۇيىندەگى بۇكىل زاتتارىن ساتقان. ال كومپانياسى ءۇش جىل بويى داعدارىستا بولدى. "اليەكسپرەسس" سايتىن قۇراستىرۋ كەزىندە دە كوپتەگەن قيىندىققا تاپ بولىپ، ال قىتايداعى ينتەرنەتتىڭ جىلدامدىعى بىرنەشە ساعاتتا تەك ءبىر بەتتى اشۋعا مۇمكىندىك بەردى. ينۆەستورلار جوباعا قارجى سالۋدان باس تارتتى. ول شارۋاعا ءوزى كىرىسۋگە بەل بايلاپ، ءوز پاتەرىندەگى بۇرىشتا ءبىر كومپيۋتەر ۇستەلىنەن الپاۋىت كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالادى. بۇگىندە دجەك قىتايداعى ەڭ اۋقاتتى ادام. ونىڭ جەكە بيۋدجەتى 30 ميلليارد دوللاردان اسىپ تۇسەدى. ەلەكتروندى ساۋدا اينالىمىنىڭ تورتتەن ءۇش بولىگىنە قوجالىق ەتەتىن دجەك ما ەڭ ىقپالدى بيزنەسمەن اتانۋىنا سەبەپتەر جەتەرلىك.

پولكوۆنيك ساندەرس  60 جىل قايىرشىلىقتا ءومىر سۇرگەن

بۇگىنگى تاڭدا الەمدەگى ەڭ تانىمال تاماقتانۋ ورىنى – KFC ەكەنى بەلگىلى. ونىڭ نەگىزىن قالاۋشى حارلاند ديەۆيد ساندەرس 60 جىل قايىرشىنىڭ كۇيىن كەشكەن. اكەسى ول 5 جاسقا كەلگەندە قايتىس بولادى. اناسى كۇنى بويى جۇمىس ىستەگەندىكتەن، بالا كەزىندە ول ۇيدەگى تاماق جاساۋدى ءوز موينىنا العان. ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسا ءجۇرىپ، مەكتەپكە ءجيى بارمايتىن. جەتىنشى سىنىپقا كوشكەندە ونى وقۋدان شىعارىپ جىبەرەدى. ارنايى ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىگى بولماعان ساندەرستى ءتىپتى وت جاعۋشى قىزمەتىنەن دە قۋىپ جىبەرگەن. 60 جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى بىردە-بىر تۇراقتى قىزمەت ەتپەگەن. سول جىلدار ارالىعىندا جيعان تيىن-تەبەنىنە جول بويىنان دوڭگەلەك جاسايتىن ورىن اشادى. ونىڭ جانىنان شاعىن تۇسكى اس ىشەتىن ورتالىق اشىلادى. ونداعى تاۋىق ەتى بارىنە ۇنايدى. بۇل اسحانا تۋرالى بۇكىل امەريكا ەستيدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن، ونىڭ ورنىنا جاڭا جول تۇسەتىندىكتەن، شاعىن كاسىبىن جاۋىپ تاستايدى. 62 جاسقا قاراعان قاريا ساندەرس ومىرىندە تەك ءبىر عانا ءىستى دۇرىس ىستەي الاتىنىن ءتۇسىندى. ول - تاۋىق ەتىن قۋىرۋ ەدى. وسىلايشا، ءبارىن قايتا باستاۋدى ۇيعارعان ول ءبىر مەيرامحاناعا بارىپ ءوز ءونىمىن تانىستىرۋعا 15 مينۋت ۋاقىت بەرۋىن سۇرايدى. مەيرامحانا قوجايىنىمەن كەنتۋككي تاۋىعىن اس مازىرىنە ەنگىزۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلەدى. كەيىن وزگە دە تاماقتانۋ ورىندارى ونىمەن كەلىسىمگە وتىرىپ، ونىڭ برەندىمەن اتالاتىن مەيرامحانالار اشىلا باستايدى. ءار ساتىلعان پورسيادان 5 دوللار عانا الىپ وتىرعان ساندەرس 10 جىل ىشىندە ءبىراز جەتىستىككە جەتەدى. الايدا، جاسى 70-تەن اسقان ساندەرس ءۇشىن تاۋىق ەتىن ءار جەرگە جارنالامالاي بەرۋ قيىنعا سوعا باستايدى. ول بۇگىنگى اقشامەن ساناعاندا 2 ميليلون دوللارعا ءوز كاسىبىن ساتىپ جىبەرەدى. ول 90 جاسىندا قايتىس بولدى. ال ول نەگىزىن قالاعان اتاقتى  KFC جىلىنا الەم بويىنشا 20 ميلليارد دوللار قارجى تاۋىپ وتىر.

بۇل ادامداردىڭ ءارقايسىسى الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءارتۇرلى ىستەرمەن، كاسىپپەن اينالىستى. دەگەنمەن ولاردى "العا قويعان ماقساتقا جەتۋ" دەگەن نەگىزگى وي بىرىكتىردى. وسى قاسيەتتەر ولاردى، اتىن  الەمگە تانىتتى، باي-داۋلەتتى ەتتى.