بۇگىندە الەم ەلدەرى الدىنداعى اس-اۋقاتىن تالعاپ، تارازىلاپ ءىشۋدى ادەتكە اينالدىرعالى قاشان؟! ءقازىر الەمدىك تۇرعىدا اس-اۋقاتىن تالداپ، تالعاپ ىشەتىندەرىدڭ ساناتى ارتىپ وتىرعان كەزەڭ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعىسى كەلەتىندەردىڭ دەنى ىشەر اسىنا اسا تالعاممەن قارايدى. ال ءبىزدىڭ وتاندىق عالىمدار قازاق تۇتىنۋشىسى تاعامدى تالعاپ ىشۋگە كەلگەندە ءالى دە ساۋاتى ەمەس ەكەنىن باسا ايتىپ وتىر. «ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ، قازىردە استان اۋرۋ تاۋىپ الىپ، ارتىنان دەنساۋلىعىن تۇزەتە الماي جۇرەتىندەردىڭ كوپتىگى» دەيدى ماماندار.

بۇل رەتتە، ماماندار بولاشاقتا بىزگە دە داستارحانىمىزداعى اسىمىز تۋرالى مول اقپارات الۋعا، ساۋاتتى تاڭداۋ جاساۋعا ىقىلاستى بولۋىمىز كەرەكتىگىن العا تارتىپ وتىر.

دوشيراك پەن رولتونعا سۇرانىس ارتقان

دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، قازىردە قازاقستاندىقتاردىڭ 35 پايىزى تەز دايارلاناتىن تاعامداردى تۇتىنۋعا قۇشتار. بۇعان ءبىر جاعى ۋاقىتتىڭ تاپشىلىعى، جۇمىسباستىلىق سەبەپ بولسا، ەندى ءبىر جاعى تەز دايارلاناتىن تاعامداردى پايدالانۋ ارقىلى ەلدەر قارجىسىن دا ۇنەمدەيتىن كورىنەدى. بۇل رەتتە مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، اتالمىش ونىمدەردىڭ دەنساۋلىققا وزىندىك زيانى بار ەكەنى ناقتى دالەلدەنىپ وتىر.  

– ءقازىر تەز دايارلاناتىن «رولتون»، «دوشيراك» كەسپەلەرىن جۇرتشىلىق ۇلتتىق تاعامدارىنداي تۇتىناتىن بولىپ الدى. ءوزى ارزان ءارى تەز دايارلاناتىن بولعاندىقتان حالىقتىڭ كوبى وسى تاعامداردى جول جۇرسە دە الىپ جۇرەدى، ۇيىندە دە تۇتىنادى. ءبىراق اتالمىش ونىمدەرگە قاتىستى عىلىمي دايەكتەر جاقسى مىنەزدەمە بەرمەيدى. ماسەلەن، ءبىز جۋىردا ەلىمىزدە كۇندە جارنامالانىپ جۇرەتىن «كىشكەنتاي كەسەدەگى كەسپە» دەپ اتالاتىن جارتىلاي دايىن كەسپەلەرىنىڭ ادام ميىنا زيانى ايرىقشا ەكەنىن انىقتادىق. ەگەر ادام ۇستىنە قايناعان سۋ قوسا سالاتىن، بەس مينۋتتا دايىن بولاتىن «دوشيراك»، «بيك-بون»، دەپ اتالاتىن سانسىز اتاۋلارى بار وسى كەسپەنى ءجيى تۇتىنسا، كەسپەدەگى قوسپالار ادامنىڭ ميىنا بارىپ جينالا بەرەدى ەكەن. بارا-بارا الگى قوسپالار تومپايىپ ىسىك ءتارىزدى بولىپ ادام ميىندا قاتىپ قالادى. دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردە  بۇل ءونىمدى تۇتىناتىندار نەكەن-ساياق. ال بىزدە بۇل ونىمدەر الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلاردىڭ كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاعامىنا اينالعانى داۋسىز. سوندىقتان  ءبىز ۇلتىمىزدىڭ دەنساۋلىعىن ويلاساق، الدىمەن جۇرتتى الداماي، ءونىم ساپاسىز بولسا جارناماسىنا شەكتەۋ، باقىلاۋ، قاداعالاۋ قويۋ كەرەك. بۇل ونىمدەرگە ءونىمنىڭ ساپاسىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن گليۋتومات قوسىلادى. ال گليۋتومات دەگەنىڭىز قاتەرلى ىسىك دەرتىن بىردەن-بىر قوزدىرۋشى زات، - دەدى عالىم جاندوس اقايەۆ.

قىمىز قىمبات، ليموناد قولجەتىمدى

جالپى، عالىمداردىڭ زەرتحانالىق ساراپتاما جۇمىستارىنا جۇگىنسەك، كوپتەگەن تاعام ونىمدەرىنىڭ جارناماسى مەن جاسالۋ ءتاسىلىنىڭ اراسىندا تىم الشاقتىق بارىن كورەمىز. اسىرەسە ماماندار ءبىز ءشول باسار دەپ ەڭ كوپ تۇتىناتىن ليمونادتاردىڭ دا تالاپقا ساي ەمەس ەكەنىن العا تارتتى.

– ماسەلەن، كەيبىر ليموناد سۋسىندارىنىڭ قاپتاماسىندا «تارحۋن تاتيتىن ليموناد» دەپ جازىلىپ تۇرسىن دەلىك. ءبىر سۋسىندى دايىنداۋعا: كيۆي – 1،5 كەلى؛ تارحۋن – 0،25 كەلى؛ قانت – 0،5 كەلى؛ جالبىز – 0،01 كەلى؛ ليمون – 0،170 كەلى؛ سارىاعاش مينەرالدى سۋسىنى – 1 دانا. مىنە، اتالمىش ءونىمدى دايىنداۋ ءۇشىن وسىنشاما قاجەتتى نارسە كەرەك. ال ءبىز تۇتىناتىن ليمونادتاردىڭ كەيبىرىنە  مينەرالدى "سارىاعاش" پەن 0،2 كەلى تارحۋندى بلەندەردە شايقاپ، وعان قالاعانىنشا قانت قوسىپ، قالاپ تۇرسا، سۋ قوسا سالۋ ارقىلى ءونىم ەڭ جەڭىل جولمەن دايىندالاتىنى ءمالىم بولدى. مۇنىمەن قويماي، وسىلاي دايىندالعان ءونىم سىرتىنا «كيۆيدەن جاسالعان تازا تارحۋن سۋسىنى» دەپ ءونىم تۋرالى جارناماسىن اسىرا تۇسىنىك بەرەدى. بۇدان سوڭ اناناستان جاسالعان سۋسىنداردى  تازا تابيعي جولمەن دايىنداۋ ءۇشىن: اناناس – 1،25 كەلى، قىمىزدىق – 0،4 كگ. ليمون – 0،175 كەلى  قاجەت. ال بۇل ءونىمدى وندىرۋشىلەردىڭ ءبىر بولىگى اناناسپەن قانتتى ارالاستىرىپ، وعان قۇرعاتىلعان سۋسىندى سۋعا ەزۋ ارقىلى جەڭىل ادىسپەن دايارلاي سالادى، - دەيدى ديەتولوگ مارجان باقىتبەكوۆا.

ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، قازاقى سۋسىن شۇبات پەن  قىمىزدىڭ پايداسى مول ەكەنى الدەقاشان دالەلدەنگەن. ءبىراق مۇنى تۇسىنگەنمەن، ءونىمنىڭ قىمباتتىعى جۇرتتىڭ قالتاسىن كوتەرمەيدى.

– بiر ليتر تۇيەنىڭ شۇباتىندا  528  ككال بولسا، بيە ءسۇتiندە 961، سيىردىكى 460 كالوريانى قۇرايدى. سوندىقتان قىمىزدىڭ ادام اعزاسىنا بەرەر پايداسى مول. قازىردە ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ 99 پايىزى رەسەپتسىز ءدارىحانالاردان دارى-دارمەك الىپ ءوزىن-وزى ەمدەۋگە بەيىم. ءتىپتى ءتۇرلى بيولوگيالىق بەلسەندى قوسپالاردى ءىشىپ، دەنساۋلىعىن قۇرتىپ الىپ جۇرگەن جاندار دا بارشىلىق. سول بيولوگيالىق بەلسەندى قوسپالاردىڭ ورنىن وسى قىمىز، قىمىران، ساۋمال ىسپەتتى اعزاعا پايدالى تابيعي قوسپالار ارقىلى الماستىرار بولساق، تالاي دەرتكە داۋا تابىلار ەدى. مىسالى، 1 تابلەتكا قۇرعاق ءونىمنىڭ ىشىندە 1،24 گرامم قىمىز بولادى دەلىك، بۇل دەگەنىڭىز -  سول ءبىر ءتۇيىر تابلەتكانىڭ ىشىندە ۆ1، ۆ12، ۆ16، س دارۋمەندەرى بار ەكەنىن بىلدىرەدى. ال كۇنىنە 1 گرامم س دارۋمەنىن قابىلداۋ يممۋن تاپشىلىعىن جويىپ، ءتۇرلى دەرتتەردىڭ الدىن الادى. ادامنىڭ قورعانىش قابىلەتى ارتۋى ءۇشىن تاعام قۇرامىندا اقۋىز، كومىرسۋتەك، بەلوك جەتكىلىكتى بولۋى كەرەك. مەنىڭشە، بىزگە قىمىزدىڭ تابيعي بەلسەندى قوسپا ەكەنىن ناسيحاتتاۋ كەرەك. ارنايى زەرتحانالاردا قۇرعاق قىمىز جاساۋ ءادىسىن قولعا الىپ، نارىققا ساتىلىمعا ەنگىزگەن ءجون. مۇنداي تابيعي زاتتاردان جاسالعان دۇنيەلەردىڭ ناسيحاتى ارتسا ۇلتىمىزدىڭ ساۋلىعى دا نىعايا تۇسپەك، - دەيدى مارجان باقىتبەكوۆا.

دارۋمەن دەگەننىڭ ءبارى اقيقات ەمەس

سونداي-اق، «قازىردە ءبىز ءجيى تۇتىناتىن اتالمىش تاعامداردىڭ  ىشىندەگىلەردىڭ دەنى دارۋمەندەر ەمەس» دەسەدى ماماندار.

– ءقايسىبىر تاعامداردا «اعزاداعى حولەستەرين دەڭگەيىن تومەندەتىپ، قان اينالىمىن جاقسارتادى» دەلىنگەن. قاراساڭىز، ءونىمنىڭ قۇرامىندا فيتوستەرين بار بولىپ شىعادى. فيتوستەرين - قۇرعاق دارىلىك ەكستراكت. ول ىشەككە بارىپ ەريدى دە، اعزاداعى حولەستەريندى تومەندەدىپ، قان قىسىمىن رەتتەيدى. ءقايسىبىر ونىمدەردىڭ وسىنداي دارىلىك پرەپارات قوساتىن ىشىنە بۇككەن قۇپياسى بار. نەگىزىندە، اس-اۋقات اتاۋلى بولەك، «دەنساۋلىقتى نىعايتادى، يممۋنيتەتتى كوتەرەدى» دەپ دارۋمەن العاننىڭ وزىندە اسا تالعاممەن قاراۋ كەرەك. بۇل ۇلت دەنساۋلىعى ءۇشىن ماڭىزدى، - دەيدى مارجان باقىتبەكوۆا.

قارلىعاش زارىققان قىزى