كەلىن دەگەن كىم؟ كەلىن دەگەن كەلگەن كىسى. قا­زاق سولاي بولا تۇرا كەلىندى قوناق دە­مەي­ءدى. كەرىسىنشە، قىز بالانى قوناق دەۋ ءداستۇرى قالىپ­­تاسقان. كەلىن قوناق ەمەس، ول وتباسى­ڭىز­عا ەنگەن ب ا ق، بەرەكە. كەلىن دۇنيەگە ۇرپاق اكەلۋشى، دەمەك، ول وتباسىنىڭ ىرىسى مەن ءورىسى. بۇل دەگەن كەرەمەت ماعىنا. «قىز وسسە، ەلدىڭ كوركى»، دەگەن ماتەل  وسىنداي مانگە وراي اي­تىلسا كەرەك. كەلىن تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭۋ نيەتىندە بوگدە ءۇيدىڭ ەسىگىن اش­قالى وتىر، ونىسى ەرلىك…» (فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك - عاريفوللا ەسىم، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندەگى ماقالاسىنان ءۇزىندى)

ەندى ول ۇعىم تۋرالى ءوزىمنىڭ ويىمدى بىلدىرسەم...

كەلىن بولۋ – بارعان ءۇيىڭنىڭ تىرلىگىن اتقارىپ، وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعۋ، تاماعىن جاساپ، كىرىپ جۋۋ، قوناعىن كۇتىپ، كەش جاتىپ، ەرتە تۇرۋ... ءيا، تاعىسىن تاعى وسى سىندى بىتپەيتىن تىرلىكتەر شىعار. دەگەنمەن، مەنىڭ ويىمشا، كەلىن بولۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى ول – سول بارعان ءۇيىڭنىڭ ۇرپاعىن دۇنيەگە اكەلۋ، ءۇرىم-بۇتاعىن كوبەيتۋ، جاقسى كەلىن، جاقسى جار، جاقسى انا بولۋ. ال، جوعارىدا اتالعان بىتپەيتىن تىرلىكتەر سول ۇيگە كەلىن كەلمەي تۇرىپ تا اتقارىلعان، ءوز ۋاقىتىندا ىستەلىپ تۇرعان جۇمىستار.

"كەلىندى بولدى – ەنەنىڭ قولى ۇزاردى" دەپ جاتادى. ءيا، ارينە، كەلىن ءۇي تىرلىگىنە، ەنەسىنە، قايىن ءسىڭلى، قاينى اپكەلەرىنە جاردەمدەسىپ، سول ءۇيدىڭ تىرلىگىن كەشىپ، بىرگە ەتەنە ارالاسىپ كەتەرى ونسىز دا ايقىن نارسە. دەگەنمەن، كەلىندى قازان-وشاقتىڭ ماڭىنان شىقپاي، تەك ءۇي تىرلىگىن ىستەي بەرەتىن، شارشامايتىن روبوتتاي كورۋ، مەنىڭشە، قاتەلىك. ونىڭ تۇرمىسقا شىقپاي تۇرىپ تا وزىندىك قىزىعۋشىلىقتارى، ءحوببيى بولعان. ءالى دە سونىمەن اينالىسقىسى كەلەتىن شىعار. ول دا – ادام. ول دا تۋىستارىنا، دوستارىنا بارىپ، نە بولماسا كىتاپ وقىپ، توقىماسىن توقىپ، قىزىعۋشىلىقتارىمەن اينالىسقىسى كەلەتىن شىعار؟ ول الدەكىم ايتپاقشى، «قۇلدىققا» كەلمەگەن شىعار؟

قىز بالا «باقىتتى بولام دەپ ەمەس، بارعان جەرىمدى باقىتتى قىلامىن» دەپ بارادى دەگەندى كوپ ەستىدىم. دەمەك، قانشا جەردەن قىز بالا «ۋاقىتى كەلدى، وتىرىپ قالدىم» دەپ نەشە جاستا تۇرمىسقا شىقسا دا، تۇپكى ويى – سول، ياعني، بارعان جەرىن باقىتتى قىلۋعا تالپىنۋ. ەگەر ادام شىن قالاسا، نيەت ەتسە، ءسوزسىز ول تىلەگىنە دە جەتەدى...

ەگەر دە كەلىن الدەبىر ءىستى بىلمەي جاتسا، الدەبىر تاماقتى جاساي الماي جاتسا، وعان باسقاشا كوزبەن قاراپ، سول بىلمەستىگىن ۇلكەن قاتەلىك دەپ ويلايتىندارعا تاڭ قالامىن. بىلمەگەنىن ۇيرەنەدى، بىلەتىنىن ۇيرەتەدى. ەشكىم دە تۇرمىسقا شىقپاي تۇرىپ، كەلىن مەكتەبىن وقىمايدى عوي. اناسىنىڭ ۇيرەتكەنىن، وزدىگىنەن ۇيرەنگەنىن عانا ىستەپ بىلەدى. بىلمەگەنىن ەندى ۇيرەنەتىن بولادى. وعان بولا ونى سوگىپ، ءبىر بىلمەستىگىنە بولا جاماناتتى ەتۋ قاتەلىك ەمەس پە؟ قىز بالا ونسىز دا قولىنان كەلگەنىن ايانباسى، بىلمەگەنىن ۇيرەنۋگە تالپىنارى انىق.

قىز بالاسىنا دا كوزىن تىرناپ اشقالى كورىپ جۇرگەن اكە-شەشەسىن، باۋىرلارىن، تۋىستارىن، دوستارىن قيىپ، ءومىرى-عۇمىرى كورمەگەن، بىلمەگەن، تەك تۇرمىسقا شىققان جولداسىن عانا تانيتىن، وزىندىك ەرەكشىلىگى، وزىندىك سالتى، ەرەجەسى بار بوگدە ورتاعا «توپ ەتە» ءتۇسۋ وڭاي ما ەكەن؟ قانشا جەردەن «تۇرمىسقا شىعامىن» دەگەن قۋانىش سەزىمى بولسا دا، جۇرەك تۇبىندە سونشا جىلعى كوز قۋانىشتارى مەن جانىنا جاقىن ادامدارىن قيىپ كەتۋ تىم قيىن-اق. قىز ورنىندا بولماعان سوڭ ونى جىگىت ادام تۇسىنە دە بەرمەيدى. ءتىپتى كەلىندى بولعان ءۇي بۇعان دەيىن قىز ۇزاتىپ كورمەگەن بولسا، ول ءۇيدىڭ ادامدارى دا ونى تۇسىنبەيدى. سونشا ۋاقىت ماپەلەپ ءوسىرىپ، وقىتىپ، توقىتىپ، باققان كوز قاراشىعىن وزگە ۇياعا شىعارىپ سالۋ، ۇزاتۋ قايسى اكەگە، اناعا، باۋىرعا بولسىن اۋىر تيەرى انىق. سوندىقتان دا كەلىندى بولعان ءۇي "بىرەۋدىڭ ءمولدىر قاراشىعىن امانات ەتىپپ الدىق" دەپ، ءوز بالاسىنداي كورسە، سوندا ءبارى دە ورىندى بولادى دەپ ويلايمىن...

اللاعا شۇكىر، بارعان جەرىم – ءوزىمنىڭ ەكىنشى ۇيىمدەي. بىردەن ۇيرەنىسىپ، سول ءۇيدىڭ قىزىنداي بولىپ كەتتىم. كەلىن دەپ ءبولىپ، جۇمىستى ءۇيىپ تاستاپ، نە بولماسا ادامدار وزدەرى ويلاپ تاۋىپ العان بولمايتىن «كەلىندىك مىندەتتەر ءتىزىمى» دە جوق. اللاعا سانسىز ماداق ايتامىن. اكەمنىڭ، باۋىرلارىمنىڭ، ۇزاتىلعانىمدى كورمەي كەتكەن انامنىڭ، دوس، تۋىستاردىڭ تىلەگىنەن بولسا كەرەك، بارعان ءۇيىم – ناعىز ءوزىم قالاعان قۇتتى مەكەندەي. ول جەر -  اللا قالاسا، باعىم. ءيا، كىشكەنتاي عانا سايالى باعىم. اللا قالاسا، اتا-ەنەمنىڭ، جولداسىم ەكەۋمىزدىڭ ءتاپ-تاتتى، جۇپار ءيىستى جەمىستەرىمىز وسەتىن كىشكەنتاي عانا باعىمىز...كىشكەنتاي عانا مەملەكەتىمىز...

PS: ...كوپ ايتىلاتىن تىلەكتىڭ ءبىرى - "بارعان جەرىڭە بالداي/تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭ". بارعان جەرگە بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭۋ ءۇشىن دە بارعان جەردىڭ سەنى بالداي، سۋداي ەتىپ قابىلدايتىن نيەتتەرى بولۋى كەرەك...

 ماقپال سەمباي