كەشە رەسەيدىڭ ورتالىق بانكى ءمالىم ەتكەندەي، ءقازىر رەسەيدە التىن ۆاليۋتا قورىن ءارتاراپتاندىرۋ جۇمىسى قاتتى قارقىن الا باستاعان. ماسەلەن، بيىلعى جىلدىڭ مامىر ايىندا ورتالىق بانك التىن ۆاليۋتا قورىنا ورنالاستىرۋ ءۇشىن 6 توننا التىن ساتىپ العان. وسىعان بايلانىستى رەسەيدەگى التىن ۆاليۋتا قورىنداعى التىننىڭ سالماعى بيىل 2،19 مىڭ تونناعا ارتىپ وتىر. ورتالىق بانكتىڭ التىن ۆاليۋتا قورىنا بۇلايشا التىن جيناي باستاۋىن، رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ دەپۋتاتتارى دا قولداپ وتىر.

مىسالى، بۇعان بايلانىستى دۋما دەپۋتاتى ەۆگەنيي فەدوروۆ جاقىن ارادا بيۋدجەتتىك جانە سالىق كوميتەتىنىڭ وتىرىسىندا رەسەيدىڭ ىشكى اينالىمدا دوللاردان باس تارتۋ ماسەلەسى تۇپكىلىكتى قارالاتىنىن جەتكىزدى. رف مەملەكەتتىك دۋماسى دەپۋتاتىنىڭ پىكىرىنشە، ىشكى اينالىمدا دوللاردان باس تارتۋ ءىسىن جەدەلدەتۋ كۇنەن كۇنگە قۇنىن كەتىرىپ بارا جاتقان ءرۋبلدىڭ ەڭسەسىن تىكتەۋگە كومەكتەسەدى. بۇل جايىندا فەدوروۆ "ءبىز ءۇشىن ماڭىزدىسى ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋ. ەگەر رەسەي فەدەراسياسىنىڭ ىشكى اينالىمىندا دوللاردان باس تارتاتىق بولساق، بۇل رۋبلگە دەگەن سۇرانىستى ارتتىرادى. ءقازىر ەلدەگى نەسيەلەندىرۋ، ينۆەستيسيا سالۋ بارلىعى دەرلىك دوللارمەن ءجۇرىپ جاتىر. سوندىقتان بۇعان باقىلاۋ ورناتۋ كەرەك" دەدى.

ءسويتىپ، رەسەي بىرتىندەپ دوللاردان ارىلۋعا كىرىسە باستاماق. وسىلايشا كورشى ەل كۇن سايىن قۇنسىزدانىپ بارا جاتقان ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنا دەگەن سۇرانىستى ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. جالپى، بۇعان دەيىن ءرۋبلدى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن رەسەيگە التىن-ۆاليۋتا قورىنان قوماقتى قارجى الۋعا تۋرا كەلەدى. بۇعان قاتىستى ماماندار "ءرۋبلدى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن التىن-ۆاليۋتا قورىننان كوسىپ قارجى الا بەرۋ رەسەي ءۇشىن ءتيىمسىز. سوندىقتان كەلەشەكتە رەسەي دوللاردان باس تارتىپ، ءقازىردىڭ وزىندە دوللاردان ارىلۋعا بارىن سالۋدا. 2030 جىلعا قاراي دوللاردىڭ داۋرەنى وتە باستايدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەگە بايىپپەن قاراعان ءجون" دەگەن بولاتىن.

ەكونوميست-عالىم، ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ پايىمىنشا، رەسەيدىڭ تمد بويىنشا نەگىزگى سەرىكتەسى ءبىزبىز. رەسەي مەن قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى قاتتى ۇقساس، ەكەۋى دە مۇناي ەكسپورتتايتىن ەلدەر. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستان ءۇشىن نەگىزگى ساۋدا ارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى جانە مۇنايدان باسقا ەكسپورتىن تۇتىناتىن نەگىزگى ەل رەسەي ەكەنىن ءبىز ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

"سوندىقتان، ءبىز بۇل جەردە ەكونوميكاسى بىر-بىرىنە بايلانىپ وتىرعان ەل رەتىندە بۇعان بەي-جاي قاراي المايمىز. ءقازىر رەسەي ءوزىنىڭ التىن ۆاليۋتا قورىن ازايتىپ الىپ وتىر. التىن ۆاليۋتا قورى ودان ءارى ازايعان ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ دا قۇنى تۇسە بەرەدى. دەمەك ءبىز ءۇشىن دە ماڭىزدىسى دوللاردان ارىلۋ كوشىنە ىلەسىپ، التىن-ۆاليۋتا قورىن ءارتاراپتاندىرۋ. بۇل كۇندە دوللار ەمەس، يۋان الىپ بولىپ وتىر. ەگەر اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قارىزى وسى قارقىنمەن وسە بەرەتىن بولسا، وندا دوللار جۇيەسى 2030 جىلعا قاراي كۇيرەيدى. سوندىقتان بۇل ارادا دوللاردان «قۇتىلۋ» وپەراسياسى ءبىز ءۇشىن دە وزەكتى بولماق"، - دەپ وتىر مامان..

بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ساراپشى توعجان شاياحمەتوۆا:

"رەسەي قازىرگى جاعدايدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ۆاليۋتالىق رەزەرۆىن ءارتاراپتاندىرۋعا بارىن سالۋى كەرەك. كورشى ەلدىڭ دوللاردان ارىلۋعا كىرىسىپ وتىرعانى دا سودان. رەسەي ءقازىر قىتايمەن ءىرى كولەمدى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋدا. قىتايمەن ەسەپ ايىرىسۋدا رەسەي دوللاردى ەمەس رۋبل مەن يۋاندى پايدالانباقشى. وسىلايشا رەسەي دەدوللاريزاسياعا (دوللاردان ارىلۋ) تەرەڭدەپ ەنىپ بارادى. بۇدان بولاشاقتا رەسەيدىڭ التىن-ۆاليۋتا قۇرامىندا دوللارمەن بىرگە يۋاننىڭ پايدا بولاتىنىن بايقايمىز. يۋان پايدا بولاتىن بولسا، دوللار بەلگىلى ءبىر كولەمدە يۋانعا ورىن ىعىستىرادى.. ەگەر وسى باعىتتى ۇستانىپ ناق وسى تۇرعىدا ۆاليۋتالىق ينتەرۆەنسيا جۇرگىزەتىن بولسا، وندا بىزگە ودان اسا ءقاۋىپ بولمايدى. سوندىقتان كەلەشەكتە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىندا تەڭگە-رۋبل قاتىناسى نىعايىپ جاتسا، وندا بۇدان اسا قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. ەگەر ءرۋبلى ەڭسە تىكتەپ، رەسەي بىرتىندەپ دوللاردان ارىلا باستاسا وندا ءبىز دە دوللاردان قۇتىلۋ وپەراسياسىنا باعىتتالا باستايمىز. سەبەبى ءقازىر اقش ۆاليۋتاسىنا تاۋەلدى بولۋدىڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدا ونشالىقتى وپا بەرمەيتىنى بەلگىلى بولدى. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ دەنى ءار مەملەكەتتىڭ وزىندىك ۇلتتىق قورى، قازىناسى سەنىمدى ساقتالۋى ءۇشىن جالپىعا بىردەي جاڭا ۆاليۋتا قاجەتتىگىن ناقتىلاۋدا. نەگىزىنەن باتىسپەن ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس ازايعاننان كەيىن رەسەي دوللاردان باس تارتۋ وپەراسياسىن جەدەلدەتكىسى كەلىپ وتىر. ەگەر بولاشاقتا رەسەي مەن جۇڭگو اراسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىك قاتىناس نىعايسا، رەسەي بۇل تىعىرىقتان شىعىپ كەتە الادى. بۇدان بىلاي رەسەي دوللاردى ىعىستىرۋ ءۇشىن يۋاندى پايدالانادى. سوندىقتان بۇل جەردە رەسەي بۇلاي ارەكەت ەتۋ ارقىلى قورسىز جانە قامسىز قالاماۋدىڭ تاسىلدەرىن ويلاستىرىپ وتىر. بۇل جەردە قازاقستانعا دا ءوز باعىتىن تاڭداۋ كەرەك. ءبىزدىڭ دە التىن-ۆاليۋتا قورىمىز ءارتاراپتانىپ، قورداعى دوللار بىرتىندەپ ازايىپ، ونىڭ ورنىن يۋان باسا باستاۋى ابدەن مۇمكىن"، - دەدى.

ابزالىندا، ماماندار ءقازىر الەم بويىنشا دوللارعا قارسى ءوزارا ەسەپتەسۋ بولىپ جاتقانىن، ءبىرقاتار ەلدەردىڭ ساۋدا قاتىناسىندا دوللاردان باس تارتىپ وتىرعانىن العا تارتۋدا. وسىلايشا، اينالىمدا ارتىق دوللاردىڭ كوبەيۋى بار، (الەم بويىنشا اينالىمدا 500 ترلن دوللار ءجۇر. اۆت) تاعى باسقا ەكونوميكالىق احۋالدىڭ سەبەپتەرى بار ءبىرشاما ەلدەردىڭ قازىردە ۇلتتىق ۆاليۋتالارى ءوز قۇنىن جوعالتا باستاعانىن العا تارتقان ساراپشىلار "بولاشاقتا الەم ەلدەرىنىڭ ءبىرازى دوللاردان سىرت اينالادى" دەيدى.

قارلىعاش زارىققان قىزى