ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ مىرزانىڭ نازارىنا!
قازاق حالقى جاراتىلىسىنان اتا دىنىنە كامىل سەنگەن، انتقا ادال، ۋادەگە بەرىك بولعان. اسىرەسە ارۋاقتاردى بارىنەن بيىك قويعان. جايشىلىقتىڭ وزىندە ارۋاقتاردى اۋزىنان تاستاماعان. ال «ە، ارۋاق!» دەپ اتقا قونىپ جاۋعا قارسى اتوي سالعاندا، قاس دۇشپاننىڭ قابىرعاسىن كۇيرەتىپ، باسىپ-جانشىپ، جەڭىستى قولدان بەرمەگەن. قورقىنىش دەگەندى بىلمەگەن. ويتكەنى، اتا-بابالار مەن باتىرلار ارۋاعى قولداپ، قۋاتتاپ، جەلەپ-جەبەپ جۇرەتىنىن استە ۇمىتپاعان. ۇلى حانىمىز ابىلاي جاس شاعىندا، كەيىن حاندىق قۇرعان كەزىندە دە جاۋعا قارسى شاپقاندا، نە جەكپە-جەككە شىققاندا «ابىلايلاپ!» اق تۋىن كوتەرىپ، ارۋاقتارعا سىيىنىپ بارىپ، قاھارماندىق ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ وتىرعان.
بۇكىل ارعى-بەرگى تاريحىمىزعا كوز جۇگىرتسەك، اڭىزعا اينالعان باتىرلارىمىزدىڭ الدىندا تۇراتىن الپامىس باتىردىڭ ورنى ەرەكشە. سان عاسىرلار بويى الپامىس باتىر رۋحىمەن اۋىزدانىپ، ومىرىنەن ونەگە، ەرلىگىنەن ۇلگى الىپ قازاقتىڭ قانشاما ۇرپاعى ءوسىپ، جەتىلدى دەسەڭىزشى. الپامىستى تەك قازاق قانا ەمەس، بۇكىل تۇركى الەمى مويىنداپ ماقتانىش تۇتادى. ويتكەنى، ول – باتىرلىق پەن ەرلىكتىڭ سيمۆولى. «جيدەلى-بايسىن جەرىندە، قوڭىرات دەگەن ەلىندە» دەپ باستالاتىن باتىرلار جىرىن بىلتىر «تۇلپار ءمىنىپ، تۋ العان» سايىسىندا مەكتەپ وقۋشىلارى مۇدىرمەي جاتقا ايتتى. بۇل– ەرلىكتى دارىپتەۋ، جاس ۇرپاقتىڭ ساناسى قۇيۋ. ال باتىرلىق داۋرەن قۇرعان الپامىستىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە جاتىر. اتى اڭىزعا اينالىپ، باتىرلار جىرىنا ارقاۋ بولعان الپامىستىڭ جانقيارلىق ەرلىگى، بيىك ادامگەرشىلىگى، تەڭدەسسىز وتانسۇيگىشتىگى، تۋعان جەرى مەن ەلىنە دەگەن شەكسىز ماحابباتى بۇگىنگى ءححى عاسىردا عانا ەمەس، بولاشاق باقىتتى ۇرپاقتارىمىزعا رۋحاني ازىق بولىپ، الداعى ءجۇز جىلدىقتارعا جالعاسىپ، قىزمەت ەتە بەرەتىن بولادى.
شۇكىر دەلىك، كەيىنگى بەس-ون جىلدىڭ كولەمىندە الپامىس باتىر اتى قايتا جاڭعىرىپ، جاسارىپ ەلدىڭ ساناسىنا ساۋلە شاشتى. باتىر ارۋاعى كەڭ بايتاق قازاق دالاسىن شارلاپ كەتتى. «ءاپ، بارەكەلدى!» دەپ بۇعان قۋانعاندار مەن قولداپ-قۋاتتاعانداردىڭ قاتارى ارتتى. باتىر ارۋاعى تۋعان جەردىڭ توسىندە سالتانات قۇردى. ماقتانىشپەن ايتىپ وتىرعان سوزىمىزگە دالەل كەلتىرەيىك: شىمكەنت قالاسىندا، جەتىساي جەرىندە، اقتوبە وبلىسى مۇعالجار اۋدانىندا كورگەن جاننىڭ كوزى توياتىن، ار-نامىسىن وياتاتىن، ەرىك-جىگەرىن جانيتىن، ەرلىككە باستايتىن، وتانسۇيگىشتىككە باۋليتىن الپامىس باتىردىڭ الىپ ەسكەرتكىشتەرى بوي كوتەردى. بۇل باتىرعا دەگەن حالىقتىڭ ماحابباتى، ەلدىڭ سۇيىسپەنشىلىگى، ەرلىككە تاعزىم، ىزگى تىلەگى ەدى. ەڭ باستىسى، باتىر ارۋاعىن ارداقتاپ، قۇرمەتتەپ، قادىر-قاسيەتىن قايتا جاڭعىرتىپ بۇكىل ەلگە پاش ەتىلدى. الپامىس باتىر اتى جەتىساي اۋدانىنداعى سپورت كەشەنىنە، بالاباقشاعا، اۋىلعا جانە كوشەگە بەرىلدى. ارينە، ءبىز بۇعان ءدان ريزامىز. باتىردىڭ قاھارماندىق ەرلىگىن ودان ءارى تەرەڭىرەك ناسيحاتتاپ، وتانسۇيگىشتىگىن دارىپتەپ جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا مىقتاپ ءسىڭىرۋ ماقساتىندا 2017 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ اتىنا ءوتىنىشىمىزدى ايتىپ، ۇسىنىسىمىزدى قوسا جولداپ حات جازعان بولاتىنبىز. وندا جەتىساي قالاسىندا ورنالاسقان «100 مەكتەپ،100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى بويىنشا جاڭا سالىنعان № 8 جالپى ورتا مەكتەبىنە الپامىس باتىر اتىن بەرۋگە ۇسىنىس جاساپ، ونى قولداپ-قۋاتتاۋىن وتىنگەن ەدىك. وبالى نەشىك، اتا-بابا مەن باتىرلار ارۋاعىن ءارقاشان ارداق تۇتاتىن ەلباسى ءبىزدىڭ ءوتىنىشىمىزدى جەردە قالدىرماي، ءتيىستى تاپسىرمالار بەرىپ، ماسەلەنى تەز ارادا ون شەشىلۋىنە ىقپال ەتكەنىن ەش ۇمىتپايمىز. «بارلىق قۇجاتتار دايىندالىپ، ءتيىستى مەكەمەلەردەن قورىتىندى الىپ، باتىر اتى مەكتەپكە انى-مىنە بەرىلەدى» دەپ وتىرعاندا، 2018 جىلى ماقتارال اۋدانى قاق ءبولىنىپ، جاڭادان جەتىساي اۋدانى بوي كوتەردى. ەندى بارلىق قۇجاتتاردى قايتا جاساۋعا تۋرا كەلدى. جاسادىق تا، جوعارعى جاققا جونەلتىك تە. ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن تىم-تىرىس، نە بولىپ، نە قويعانىن ايتاتىن ادام تاپپايسىز. جارقىراپ، جالىنداپ باستالعان ءىستىڭ سوڭى ءساتسىز اياقتالىپ، جالپ ەتىپ ءسونىپ قالدى. اۋدان اكىمدىگى، وبلىستىق مەكەمەلەر جوعارعى جاققا سىلتەيدى، ال جوعارىدا وتىرعاندار جاق اشپايدى. جازعان حاتتارىمىزعا جاۋاپ تا بەرمەيدى. وسىلايشا مەكتەپكە باتىر اتىن بەرسەك دەگەن ءۇمىتىمىز اقتالمادى. ەكى جىلدان بەرى ماسەلە سيىرقۇيىمشاقتانىپ، الدە بىرەۋلەردىڭ نەمقۇرايدىلىعىنان سوزبالانعا ءتۇسىپ بىتەر ءىس بىتپەۋگە اينالدى. ەندى بۇعان نە دەيسىز؟ بولىپ تۇرعان نارسەنى بولدىرماۋعا كەلگەندە الدىمىزعا جان سالمايتىن حالىق ەكەنىمىزدى كورسەتتىك. «الپامىس باتىر ارۋاعىنان ۇيات بولدى-اۋ» دەپ قىنجىلىپ جۇرگەن جاندى تاپپايسىز. ارۋاق دەمەكشى، ءبىز ارۋاق سىيلاۋدان قالىپ بارا جاتقان سياقتىمىز. تىلىمىزبەن، قۇلاش-قۇلاش قاعازداردى تولتىرىپ ءبارىن قاتىرىپ قويعانىمىزبەن، ناقتى ىسكە كەلگەندە تىم ءۇستىرت، ۇمىتشاقپىز، شالاعايمىز. ايتپەسە، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى»، «قازاق حاندىعى»، «ماڭگىلىك ەل»، «رۋحاني جاڭعىرۋ» سەكىلدى باعدارلامالار جەتەرلىك. ال مۇنى جەرگىلىكتى جەردە اياعىن قۇردىمعا كەتىرىپ جاتقاندار بار. بۇل باعدارلامالار اشىعىن ايتۋ كەرەك، ءبىزدىڭ وتكەن تاريحىمىزدى، باتىر بابالارىمىزدى، اقىلدى حاندارىمىز بەن بيلەرىمىزدىڭ ەسىمدەرىن قايتا جاڭعىرتىپ، ەل ساناسىنا ساۋلە ءتۇسىرىپ، شۋاق شاشساق دەگەن يدەيادان تۋعان بولاتىن. بىلايشا ايتقاندا، ارۋاقتاردى ارداقتاپ، قۇرمەت كورسەتۋگە ءتيىس ەدىك، وكىنىشكە وراي ولاي بولمادى.
بارىنەن دە بۇرىن الپامىس باتىر ارۋاعىن سىيلاماي، اياق-استى ەتىپ، سوزبالاڭعا سالىپ، كوزگە ىلمەي، ەسكەرۋسىز، اتاۋسىز قالىپ بارا جاتقانى جانعا باتادى. ارۋاقتاردى ارداقتاعان ەلدىڭ ابىرويى اسپانداپ كەتەتىنىن بىلسەك تە، بارىنە كوز جۇمىپ قارايتىنىمىز جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇگىنگى تاڭداعى بولىپ جاتقان بارلىق كەلەنسىزدىكتەر مەن قيىنشىلىقتار: كوپ بالالى ايەلدەردىڭ جانايقايى، شەرۋشىلەردىڭ كوبەيۋى، اتىس-شابىس، جارىلىس، الەۋمەتتىك ساياسي احۋالدىڭ ناشارلاۋى وسى ارۋاقتاردى توبەمىزگە كوتەرىپ، ارداقتاي الماي وتىرعانىمىزدان با دەپ قالاسىڭ. ارۋاقتاردى ەش ۇمىتۋعا بولمايدى. ولار قاشاندا بىزبەن بىرگە جانە ءبىزدى قولداپ-قۋاتتاپ، جەلەپ-جەبەپ جۇرەتىن قۇدىرەتتى كۇش ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. وسىندايدا قازاق «كەيبىر كۇنالاردى قۇداي كەشىرگەنىمەن، ارۋاقتار كەشىرمەيدى» دەپ تەگىن ايتپاعان. الەمدىك تاريحتان بەلگىلى، كەز كەلگەن ەل وزدەرى قۇرمەت تۇتاتىن تۇلعالاردىڭ اتتارىن ۇلىقتاپ، ەستەن شىعارماۋعا كۇش سالادى. مىسالى، يۆان گروزنىي، ەرماك، ناپولەون ت.ب. تاعدىرى قايشىلىققا تولى تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىن كوشەگە، قالاعا، جوعارى وقۋ ورىندارىنا بەرىپ جاتادى. ءتىپتى، استانا قالاسىنىڭ اتاۋى كوزدى اشىپ-جۇمعانشى نۇر-سۇلتانعا اينالىپ شىعا كەلگەنىنەن حاباردارمىز. بۇلاي قىنجىلىس ءبىلدىرىپ وتىرعانىمىزدىڭ سەبەبى، بارىنە مۇمكىن نارسە الپامىس بايىرعا كەلگەندە كەيبىر اتقامىنەرلەردىڭ قاراقۇرتتاي جيىرىلىپ، پەيىلدەرى تاس ەمشەكتەي تارىلىپ قالاتىنىنا ەش تۇسىنە الماي –اق قويدىق. ارۋاقتارمەن ويناۋعا، قورلاۋعا، كەلەكە ەتۋگە، جاعىمسىز ءسوز ايتۋعا، ءتىل تيگىزۋگە ءتىپتى بولمايتىنىن اتا-بابالارىمىز ايتۋداي-اق ايتىپ كەتكەن. قازاق قۇدايدان بۇرىن ارۋاقتاردان اياق تارتقان، قورىققان. ەندەشە مىنا ءبىر تاريحي مىسالدى العا تارتىپ كورەيىك: 1941 جىلدىڭ جاز ايىندا اتاقتى ورىس عالىمى گەراسيموۆ ءوزىنىڭ ءبىر توپ نوكەرلەرىمەن سامارقاند قالاسىنا كەلىپ، ءامىر تەمىردىڭ ءمايىتىن اشىپ، عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بەل شەشە كىرىسەدى. سوندا قالانىڭ اتاقتى عۇلامالارى، ءدىن باسىلارى كەلىپ ورىس عالىمىنا: «ءامىر تەمىرگە تيىسپەڭدەر، اياعى جامان بولادى، سوعىس باستالىپ، قاسىرەتتى زامان ورنايدى» دەپتى. عالىم عۇلامالاردىڭ ءسوزىن قۇلاققا ىلمەي ءقابىردى اشىپ، ۇلى قولباسشىنىڭ ءمايىتىن ۇشاقپەن ماسكەۋگە الىپ كەتەدى. ايتقانداي-اق، ءمايىتتى اشقان 22 ماۋسىم كۇنى تۇندە فاشيستىك گەرمانيا سوۆەت ەلىنە تۇتقيىلدان شابۋىل جاساپ، سۇراپىل سوعىس باستالىپ كەتەدى. ەندى بۇعان نە دەيسىز؟ ارۋاقتارعا ءتيىسىپ، قورلاۋدىڭ سوڭى وسىنداي زوبالاڭعا ۇلاسقانىن تاريح ءالى ۇمىتا قويعان جوق. اڭگىمەمىزدى ودان ءارى جالعايىق. 1944 جىلى ءستاليننىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن ءامىر تەمىردىڭ ءمايىتىن سامارقاندقا قايتا اپارىپ جەرلەۋدى ۇيعارادى. مۇردەنى ۇشاققا سالىپ، ماسكەۋ قالاسىنىڭ ۇستىنەن ءۇش اينالىپ ۇشىپ، مايدان دالاسىنىڭ اسپانىندا ءبىراز قالىقتاپ سامارقاندقا بەت الىپ، ايگىلى قولباسشىنى قۇتتى ورنىنا قايتا جەرلەپتى. ادام ايتسا سەنگىسىز، سول ساعات، سول كۇننەن باستاپ سوۆەت اسكەرلەرى نەمىستەردى تىرقىراتا قۋىپ، بارلىق شابۋىلدارى جەڭىسپەن اياقتالىپ بەرليننەن ءبىر-اق شىققان عوي. مىنە ارۋاقتىڭ قۇدىرەتى، مىنە ارۋاقتىڭ كۇشى دەپ وسىنى ايتسا بولادى. ال ءبىز بولساق، ارۋاقتاردى ەلەپ، ەسكەرگىمىز كەلمەيدى.
قىسقاسىن ايتقاندا، اتى اڭىزعا اينالعان الپامىس باتىر بابامىزدىڭ ارۋاعىن قولجاۋلىق ەتپەي، ءتيىستى قۇرمەتىمىزدىڭ كورسەتىپ، ارداقتاي بىلەيىك دەگىمىز كەلەدى. «ءارۋاق ريزا بولماي، ءتىرىنىڭ تىرشىلىگى ەش ۋاقىتتا العا جىلجىمايدى». اڭگىمەنىڭ توقەتەرى وسى.
باۋىرجان وڭعاربايەۆ،
«الپامىس باتىر» رەسپۋبليكالىق
قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى،
«ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ
يەگەرى، قازاقستان جۋرناليستەر
وداعىنىڭ مۇشەسى
پىكىر قالدىرۋ