ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 23 ماۋسىم – مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر كۇنىنە وراي، سونىمەن قاتار «ماڭعىستاۋدىڭ 1000 جىلدىعى»، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ولكەمىزدىڭ كيەلى جەرلەرىنە وبلىستاعى 100-گە جۋىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جانە تاريحشى-ماماندار  ساياحاتقا شىقتى. ساياحات اقتاۋ قالاسىنان باستاۋ الىپ، شەرقالا، اقمىش، قىزىلقالا، ەتنواۋىل جانە ايراقتى باعىتتارى بويىنشا جالعاسىن تاپتى.

بيىل ماڭعىستاۋ اتاۋىنىڭ تاريح بەتىندە پايدا بولعانىنا — مىڭ جىل تولىپ وتىر. ماڭعىستاۋ جەرى – بۇل ەجەلگى وركەنيەت ەلى، 11 مىڭ تاريحي ەسكەرتكىش مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنعان ارحەولوگيالىق قورىق، اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي، مىڭداعان تاسقا سالىنعان سۋرەت-داستانداردىڭ ەلى. ەرەكشە ءدىني عيماراتتار مەن بەكەت اتا، شاقپاق اتا، شوپان اتا، ماسات اتا مەشىتتەرىنىڭ ولكەسى، ولارعا تەك قازاقستاننان عانا ەمەس، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن دە كەلۋشىلەر دە از ەمەس.

ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى نۇرگۇل جاننازاروۆا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ كاسىبي مەرەكەلەرىن  مەيرامحانالاردا نەمەسە باسقا دا كوڭىل كوتەرۋ ورىندارىندا ەمەس، ۇجىممەن بىرگە تابيعات اياسىندا تاربيەلىك ماڭىزى بار شارالار ارقىلى  اتاپ ءوتۋدىڭ اناعۇرلىم ءتيىمدى ەكەندىگىن جەتكىزدى.

بۇگىندە ماڭعىستاۋدى قازىنالى تۇبەك، تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مىڭداعان جولدار ولكەسى دەپ اتايدى. وسىعان وراي، ۇيىمداستىرىلعان ساياحاتتىڭ دا ماقساتى وسى مىڭجىلدىقتىڭ اياسىندا، قازىنالى تۇبەكتىڭ، تاريحى تەرەڭ ماڭعاز مەكەن ماڭعىستاۋدىڭ كوزتارتار جەرلەرىن تانىتۋ.

جۇزگە جۋىق جولاۋشىلار جول بويى كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيمەن ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالىپ،  ارنايى شاقىرىلعان تاريحشى ماماندار قۇرالاي ىزىمبەرگەنوۆا مەن ليۋدميلا كوروۆينانىڭ سۇيەمەلدەۋىنىڭ ارقاسىندا ولكەمىزدىڭ تاريحى تۋرالى اڭگىمەلەرمەن سۋسىنداپ، كوكەيىندەگى ساۋالدارىنا تۇششىمدى جاۋاپتار الدى.

ەتنوساياحاتتىڭ العاشقى ايالداماسى ماڭعىستاۋ اۋدانىندا ورنالاسقان شەرقالا تاۋى بولدى. اڭىزعا بولەنگەن شەرقالا تاۋى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ تابيعي ءرامىزى ىسپەتتەس. بەلگىلى ءبىر بيىكتىكتەن قاراعاندا، ول اقمىشتىڭ جەر قاباتتارى اراسىنداعى ەرتەگىدەگى داۋ-كوشپەلىلەر تۇرعىزعان الىپ كيىز ۇيگە ۇقسايدى. شەرقالا جايىنداعى اڭىزداردىڭ بىرىندە، ەرتەرەكتە قاپتاعان جاۋلاردان ءبىر توپ ايبىندى جاۋىنگەرلەر تاۋدى قورعان ەتكەن دەلىنەدى. ولار جاۋمەن جولبارىستار سياقتى الىسىپتى. تاۋدى قورعاۋشىلاردىڭ قالعانى تاۋ ىشىندەگى جەراستى جولدارىنا تىعىلىپ، سول جەردە ماڭگى قالىپ قويىپتى. ەرلىك پەن ەركىندىكتىڭ وتەۋى - جولبارىس قالا نەمەسە شەرقالا دەگەن اتاۋ وسىدان كەلىپ شىققان.

شەرقالا تاۋىنىڭ ەتەگىندە ماڭعىستاۋلىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى ارىپتەستەرىنە «تۋعان جەردى تاني ءبىل» اتتى چەللەندجدى جولداپ، ەتنوتۋر ەستافەتاسىن جالعاستىرۋعا ۇندەدى.

بۇدان سوڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر اقمىش شاتقالىنا ات باسىن تىرەدى. اقتاۋ قالاسىنان 170 شاقىرىم جەردەگى شەتپە كەنتىنە جاقىن ورنالاسقان اقمىش بۇل ءارى اسەم تابيعات تا، ءارى سونشالىقتى قىزىق تاريحى دا دەۋگە بولادى. شاعىن ورمان (توعاي)، سىڭعىرلاعان بۇلاقتار، جارتاس جاسالىمدارىنىڭ تاڭ قالارلىق پىشىندەرى اياسىندا زەرەك ساياحاتشى ورتا عاسىرلار داۋىرىنە جاتاتىن تاريحي وقيعالاردىڭ ىزدەرىن كورۋى مۇمكىن.

ەتنوساياحاتقا ەرەكشە  تەرەڭ  ماعىنا بەرگەن تاريحي كەشەن – ورتاعاسىرلىق قىزىلقالا قالاسى.

قازىرگى تاڭدا ماڭعىستاۋ وبلىسى ايماعىندا ءتورت ورتا عاسىرلىق ەلدى مەكەندەردىڭ قالدىقتارى بەلگىلى. سولاردىڭ ءبىرى-ماڭعىستاۋ اۋدانى اۋماعىنداعى اقمىش بۇلاعى جاعاسىندا ورنالاسقان قىزىلقالا قالاشىعى  10 عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى-13 عاسىردىڭ باسى كەزەڭدەرىندەگى نەعۇرلىم ماڭىزدى ەسكەرتكىش بولىپ تابىلادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەرتە ورتا عاسىرلاردا ماڭعىستاۋ وبلىسى ايماعىنان بەلگىلى ۇلى جىبەك جولى دەگەن كونتينەنت ارالىق ساۋدا جولدارىنىڭ سولتۇستىك تارماقتارى وتكەن. ماڭعىشلاق تۇبەگىنىڭ ايماعى قۇرلىق جانە تەڭىز ساۋدا قاتىناستارىنىڭ تاماشا ۇشتاسقان ساۋدا جولدارىنىڭ ترانزيتتىك بولىگىنىڭ ءبىرى رەتىندە ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ساۋدانىڭ دامۋى مۇندا العاشقى وتىرىقشى ەلدى مەكەندەر مەن قالالاردىڭ، ال كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋ القاپتارىندا-پورتتى قىستاۋلاردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەبىن تيگىزدى. تەڭىزدەگى ساۋدا بارلىق كاسپيي ماڭى مەملەكەتتەرىن بىرىكتىردى.

بۇل ارحەولوگيالىق نىساننىڭ شاعىن عانا بولىگىنە الدىن-الا جۇرگىزىلگەن قازبا جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسى قىزىلقالا - ءىرى ساۋدا-قولونەر قالاسىنىڭ قالدىقتارى بولىپ تابىلادى دەپ بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل جەردەن تابىلعان قىش ىدىستارىنىڭ سىنىقتارى بويىنشا جورامالداساق، قالاشىق قۇرىلىسى 10-11 عع. كەزەڭدەرىندە باستالعان، ال قايناعان ءومىر 13 ع. ەكىنشى جارتىسىندا التىن وردانىڭ ساۋدا بايلانىستارى جاندانۋى باستالعانعا دەيىن توقتاعان.

تاريحشى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قىزىلقالا كەرۋەن سارايىن UNESCO دەڭگەيىندە قورعاۋعا الۋعا تولىق مۇمكىندىكتەر بار.

ەتنوساياحاتتىڭ كەلەسى ءبىر ايالداماسى «كوگەز» ەتنواۋىلى. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، ماڭعىستاۋ - قازىنالى تۇبەك، تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مىڭداعان جولدار ولكەسى. وسى مادەني مۇرالاردى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ايماقتاتۇتاس ءبىر ەتنواۋىل بوي كوتەرگەن بولاتىن. ەتنواۋىلعا كەلگەن قوناقتار قازاقتىڭ داستۇرىمەن تانىسىپ، ۇلتتىق تاعدامدارىنان ءدام تاتادى، ارنايى تۋريستىك باعىتتار بويىنشا ءوڭىردىڭ تاريحي جانە كورىكتى جەرلەرىن ارالايدى.

تاريحي-تانىمدىق ءىس-شارا ايراقتى تاۋىنىڭ ەتەگىندە اياقتالدى. باتىس ءۇستىرت كەمەرىنىڭ (شىڭىنىڭ) قيىر سولتۇستىك-باتىسىندا جانە ءولىقولتىق سورىنىڭ تۇيىسكەن جەرىندە ورنالاسقان. ءابسوليۋتتى بيىكتىگى 148 مەتر.                    1931 جىلعا دەيىن وزىمەن اتتاس ايلاق جانە ەلدى مەكەن بولعان. قازان توڭكەرىسىنە دەيىن ايراقتىدان قوڭىرات قالاسىنا دەيىن تۇراقتى ساۋدا كەرۋەنى قاتىناپ تۇرعان. قازاقستانداعى ءىرى اس تۇزى جانە ميرابيليت تۇزدارىنىڭ كەن ورنى رەتىندە بەلگىلى.

جالپى العاندا، 23 ماۋسىم – مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر كۇنى، ماڭعىستاۋدىڭ 1000 جىلدىعى مەن «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىنداعى ەتنوساياحات ءوز ماقساتىنا جەتتى دەپ ەسەپتەيمىز. بۇعان ساياحات بارىسىندا وڭىرلىك تەلەارناعا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ بەرگەن تىلەكتەرى مەن وڭ پىكىرلەرى دالەل. رەسپۋبليكادا العاشقى بولىپ اگەنتتىكتىڭ اۋماقتىق دەپارتامەنتىمەن قولعا الىنعان وسىنداي شارا ولكەمىزدىڭ باسقا دا اۋداندارىنداعى تاريحي-مادەني جانە كيەلى ورىندارىندا جالعاسىن تاباتىن بولادى.

                                                                  ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى

                                                                  اگەنتتىگىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى

                                                                  بويىنشا دەپارتامەنتى