ءبىز ءالى اينالانى تازا ۇستاي المايمىز. بۇل تۋرالى قانشاما رەت ايتىلىپ، جازىلىپ جاتسا دا، ماسەلە سول ءالى ءتۇيىندى كۇيىندە قالىپ كەلەدى. ءبىز الەمدى قالاي قۇتقارامىز، قورشاعان ورتانى قالاي لاستاماۋعا بولادى، نە ىستەۋ كەرەك؟ مىنە ول ءۇشىن «جاسىل كوپىر» ورناتۋ قاجەت. استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەر مەن دامۋشى مەملەكەتتەر اراسىندا «جاسىل كوپىر» ورناتۋ قاجەتتىگىن باستاما رەتىندە ۇسىندى.
ال «جاسىل كوپىردىڭ» باستى ماقساتى نە؟ ونىڭ نە قاجەتتىلىگى مەن ماڭىزى بار؟ بۇل الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندەگى «جاسىل ەكونوميكانى» عالامعا تاراتۋ، دامۋشى ەلدەردىڭ وندىرىسىنە تاجىريبە رەتىندە ۇسىنۋ. سونىمەن قاتار، ەكولوگيا مەن «جاسىل ەكونوميكاعا» قاتىستى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
ايتا كەتۋ كەرەك، استانادا 2010 جىلى نازاربايەۆتىڭ تاراپىنان كوتەرىلگەن باستاما ازيا جانە تىنىق مۇحيت ەلدەءرىنىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلەرىنىڭ 6-كونفەرەنسياسىندا قابىلداندى.
جالپى تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە العاش رەت «جاسىل ەكونوميكا» باعدارلاماسى تۇڭعىش رەت قازاقستاندا كوتەرىلىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جۇزەگە اسىرىلا باستادى. ناقتى ايتار بولساق، 2007 جىلى ەلباسى نازاربايەۆ بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 62-سەسسياسىندا وسى ماسەلەنى العا تارتقان. بۇل باستامانى «ريو+20» بۇۇ سامميتىندە ورتاعا سالۋدى ۇسىندى. بۇل «جاسىل كوپىر» ارىپتەستىك باعدارلاماسىنا ۇلاستى. اتالعان ۇسىنىستىڭ بارلىعى دا «ريو+20» سامميتىندە ماقۇلداندى. اقىرىندا قازاقستاننىڭ باستاماسى قۇپ الىنىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىز «جاسىل كوپىر» باعدارلاماسىن ازىرلەدى.
ال اتالعان باستاما نەمەسە ۇسىنىس قازاقستانعا نە بەردى؟
- ونىڭ جاسامپاز باعدارلاما ەكەندىگىن الەم بىردەن مويىندادى جانە كوپ تالقىلانباي قۇپ الىندى.
- اتالعان باعدارلاما وسى سالاداعى حالىقارالىق ارىپتەستىكتى بۇرىنعىدان دا نىعايتتى.
- تىعىز ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا سەپتىگىن تيگىزدى.
- «جاسىل كوپىر» باعدارلاماسى ەۋروپا، ازيا جانە تىنىق مۇحيتى مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتى كۇشەيتتى.
- سونىمەن قاتار، «جاسىل كوپىر» وسى ايماقتاعى باعدارلامالاردىڭ دا تيىمدىلىگىن ارتتىردى.
راسىن ايتۋ كەرەك، ءقازىر الەم ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا تولى. ونى كەز كەلگەن ەل جەكە دارا شەشە المايدى. تۇيتكىلدى ماسەلەلەر وتە كوپ. ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ وزىندە شەشىلمەگەن جايتتار بار. سوندىقتان باس قوسىپ، كەلەلى ماسەلەلەردى تالقىلاعان ابزال. بۇل ورايدا ەلباسى، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نازاربايەۆتىڭ باستامالارى قاشان دا ومىرشەڭ. ماسەلەنىڭ ىلعي الدىن الىپ، عالامدىق پروبلەمالاردى شەشۋدىڭ جولىن ۇسىناتىن ەلباسىنىڭ ۇسىنىسى باياندى بولۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن حالىقارالىق مىنبەردە بۇل ماسەلە ءجيى تالقىلانۋى ءتيىس. سولاي بولدى دا. بۇل بىرىككەن كۇش-جىگەردى قاجەت ەتەدى.
48 ەل مەن 15 حالىقارالىق ۇيىمنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان VII جالپىەۋروپالىق مينيسترلەر كونفەرەنسياسى نازاربايەۆتىڭ «جاسىل كوپىر» باعدارلاماسىن قولدادى. بۇل ەكولوگيالىق ءتۇيىندى شەشۋدىڭ باستى كىلتى بولىپ تابىلادى. بۇل تۋرالى بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى يان كۋبيش وسىلاي دەپ پىكىرىن ءبىلدىردى.
وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر جايت بار: قازاقستان نەگە بۇكىل الەمگە «جاسىل كوپىر» باعدارلاماسىن ۇسىندى؟ مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟
بىرىنشىدەن، قازاقستاندا شىعاتىن ونىمدەر ەكولوگيالىق جاعىنان تازا.
ەكىنشىدەن، وتاندىق ونىمدەردىڭ حالىقارالىق نارىقتا سۇرانىسى جوعارى. ۇشىنشىدەن، اسىرەسە، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە سۇرانىس ۇلكەن.
تورتىنشىدەن، قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعىنا جارامدى جەرلەردىڭ 90 پايىزى ءارتۇرلى حيميالىق دارىلەرمەن ۋلانباعان.
بەسىنشىدەن، وسى ايتىلعان سەبەپتەر قازاقستاننىڭ حالىقارالىق نارىقتا ومىرشەڭ باستاما كوتەرۋىنە ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى
التىنشىدان، ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن ادام بالاسى كەڭ تۇتىناتىن بولعاندىقتان جانە وعان سۇرانىس كۇن سايىن ءوسىپ بارا جاتقاندىقتان تازا ءونىم شىعارۋ وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. تەك وسى ورايدا تازا ءونىم ءوندىرىپ جاتقان شارۋا مەن ديقاندارعا جانە فەرمەرلەرگە جاڭا تەحنولوگيالار اپەرۋگە قولقابىس جاساۋ قاجەت. ارينە، جاڭا تەحنيكانى ساتىپ الۋعا جەكە ديقانداردىڭ قارجىسى جەتە بەرمەيتىنى اقيقات. سوندىقتان وعان مەملەكەت جاردەمدەسەدى. نەگىزى ەكولوگيالىق جاعىنان تازا ءتيىمدى تەحنولوگيالاردىڭ بولۋى ەكونوميكانىڭ وسۋىنە دە ىقپالىن تيگىزەدى.
سوندىق تان دا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىنعان «جاسىل كوپىر» ناقتى ايتقاندا، الەم ەلدەرىنىڭ سەرىكتەستىك ىنتىماقتاستىعىن بۇرىنعىدان دا نىعايتادى. ويتكەنى عالام ءۇشىن پروبلەما ورتاق، ول –ەكولوگيالىق جاعداي. سوندىقتان دا «جاسىل كوپىر» الەمدەگى الپاۋىت ەلدەردىڭ ەكولوگيالىق تۇيتكىلدەردى شەشۋدەگى وزىق تاجىريبەسىن جيناقتاپ، دامۋشى ەلدەرگە ۇسىنادى.
راس ەكولوگيالىق قاۋىپ-قاتەر ءالى سەيىلگەن جوق. ول بارعان سايىن كوكەيكەستى بولا تۇسۋدە. سوندىقتان دا 2010 جىلى باستاما رەتىندە كوتەرىپ، 2011 جىلى سانك - پەتەربۋرگتە وتكەن ءىV نيەۆا ەكولوگيالىق كونگرەسىندە «جاسىل كوپىر» باعدارلاماسىن جۇرتشىلىققا تەرەڭ تۇردە تانىستىرىپ، ماقۇلداتقان قازاقستاننىڭ قادامى قاشان دا قۇپتاۋعا تۇرارلىق.
ەركىن قالدان
پىكىر قالدىرۋ