الەم وزىنە قونىمدى تەحنولوگيالارعا اياق باسىپ جاتقان تۇستا جاڭاشىلدىقتىڭ قازاقستاندا دا سىرت اينالىپ كەتپەيتىنى ءسوزسىز. ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلىمىزدە «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋعا قاتىستى ۇلكەن تاپسىرمالار بەرگەنى ءمالىم. ەلباسى تاپسىرماسىنا وراي ۇكىمەتتە لايىقتى  جۇمىستار جۇرگىزىلىپ  جاتقانى راس. وسى جەردە مىنا ءبىر ماسەلەنى الدىن الا ايتا كەتكەن ءجون شىعار:  ءبىز و باستا نەگە «جاسىل ەكونوميكاعا» ينۆەستيسيا سالمادىق؟ مۇنىڭ سەبەبىن ەلباسىنىڭ ءبىر-اق سوزىمەن تۇيىندەگەن ءجون شىعار.

–بۇكىل الەم ءقازىر ەنەرگيانىڭ بالامالى كوزدەرىن ىزدەستىرىپ جاتىر. ءبىز بۇگىنگى تاڭدا مۇناي مەن گاز جانە ۋراننىڭ قورى جونىنەن باي ەلمىز. ولاردىڭ جالپى كولەمى 32 ميلليارد تونناعا جەتىپ وتىر. بۇل الەمدىك قوردىڭ 4 پايىزىنان استام. سوندىقتان ءبىز الدىمەن ينۆەستيسيانى وسى سالاعا سالدىق، -دەدى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.

راسىندا دا، ينۆەستيسيا سالىنعان سالا كوركەيگەننەن كەيىن عانا «جاسىل ەكونوميكانى»  قولعا الا باستادىق. ەندى  ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «جاسىل ەكونوميكاعا» قاتىستى 2020 جىلعا دەيىن 50-دەن استام كومپانيا  اشىلىپ، جۇمىس ىسەي باستاماق. اتاپ ايتار بولساق، ولاردىڭ بارلىعى دا بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن وندىرۋمەن اينالىساتىن بولادى.

اقيقاتىندا، قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ الدىندا ۇلكەن مىاندەتتەر تۇر. ول ءۇشىن «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇزەگە اسىرىلماق. ول ءۇشىن نە ىستەلىنبەك؟

ءبىرىنشى كەزەڭ 2013-2020 جىلدارعا ارنالعان.

ەكىنشى كەزەڭ 2020-20360 جىلدار ارالىعىن قامتيدى.

ءۇشىنشى كەزەڭ 2030-2050 جىلدار ارالىعىندا جۇزەگە اسادى.

ارينە، ءار كەزەڭنىڭ ءوز مىندەتى، جوسپارى بار. بارلىق كەزەڭدى قامتيتىن جۇمىستاردىڭ ورتاق تۇجىرىمى بىرەۋ: ول رەسۋرستاردى پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، جاڭا ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ، ونىڭ ىشىندە سۋ قاۋىپسىزدىگىنە دە باسا نازار اۋدارىلادى. ارينە، «جاسىل ەكونوميكاعا» قاتىستى سالانىڭ ىشىنە بارلىق جۇمىستار كىرەدى.

ەلباسى ءوزىنىڭ حالىققا ارناعان جولداۋىندا الداعى ۋاقىتتا ەلىمىز ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل عالام ءۇشىن سۋ تاپشىلىعى ۇلكەن قاتەر ەكەنىن اتاپ وتكەنى ءمالىم. ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەتتىڭ الدىندا حالىقتى ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى تۇر. سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعى ەگىستىگى مەن ەگىستىك القاپتارى ءۇشىن دە سۋ تۇيتكىلىن شەشۋ باستى ماسەلە. بۇل «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋداعى ءبىرىنشى باعىت.

ال ەكىنشى باعىت –اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە ونىڭ ءوسىمىن تۇراقتاندىرۋ. سول ءۇشىن وسى سالاعا باسا نازار اۋدارىپ، ازىق-تۇلىك قورىن جاساقتاي الۋىمىز كەرەك. ساپالى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن شىعارىپ، ىشكى نارىقتى تولىق قامتاماسىز ەتىپ، ونى ەكسپورتقا دا شىعارۋ.

ءۇشىنشى باعىت – ەنەرگيا قۋاتىن ساقتاۋ جانە ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ. مامانداردىڭ ەسەپتەۋىنە قاراعاندا، 2030 جىلدارى ەلەكتر قۋاتىن تۇتىنۋ ەكى ەسەگە وسەدى، ال 2050 جىلدارى 2،5 ەسەگە كوبەيەدى.

ءتورتىنشى باعىت –ەلەكتر ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ. ويتكەنى ءبارىبىر بۇل سالاعا ينۆەستيسيا سالماسا، بولمايدى. ويتكەنى ونى تۇتىنۋ دا ارتىپ كەلەدى.

بەسىنشى باعىت – قالدىقتاردى ءتيىمدى باسقارۋ. بۇل شىن مانىندە قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا ۇلكەن پروبلەما ەكەندىگى بەلگىلى. اۋىل شارۋاشىلىعى مەن وندىرىستىك جانە باسقا سالادا ءارتۇرلى قالدىقتار قالاتىنى راس. ولاردان ءارتۇرلى ۋلى زاتتار ءبولىنىپ شىعىپ جاتقانى دا جالپاق جۇرتقا بەلگىلى. سوندىقتان دا بۇل سالاعا قازىرگى ۋاقىتتا مەملەكەت ايرىقشا نازار اۋدارا باستادى. قالدىقتاردى وڭدەيتىن زاۋىتتار سالىنىپ، ولار ءونىمدى جۇمىس ىستەۋگە كوشتى.

التىنشى باعىت – اۋانىڭ لاستانۋىن ازايتۋ. قورشاعان ورتا ءقازىر وندىرىستىك قالدىقتاردان، ۋلى گازداردان كوپ زيان شەگىپ جاتىر. بۇل ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا دا اسەر ەتۋدە. سوندىقتان اتموسفەرانى لاستاماۋدىڭ بارلىق شارالارىن جاساۋ - باستى مىندەت بولىپ وتىر.

جەتىنشى باعىت­ – ەكوجۇيەنى ءتيىمدى باسقارۋ جانە ساقتاۋ. تابيعي ورتانى ساقتاي وتىرىپ، ونى ءتيىمدى جۇيەلى باسقارۋ ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ايرىقشا  سەرپىن بەرەتىنى انىق.

سوندىقتان دا وسى ءۇش كەزەڭدى قامتيتىن جەتى مىندەت جۇيەلى تۇردە ورىندالسا، ونىڭ پايداسى دا زور بولاتىنى ءسوزسىز. شىندىعىندا دا «جاسىل ەكونوميكانىڭ» تيىمدىلىگى وتە زور ەكەندىگىن بۇكىل الەم ءقازىر جەتە تۇسىنە باستادى. سوندىقتان دا بولار،  ەگەر بۇل سالا ءتيىمدى باسقارىلىپ دامىسا، وندا الەمدىك قاتەردىڭ اسەر ەتۋ مۇمكىندىگى دە ازايادى. وسىنى تەرەڭ تۇسىنگەن قازاقستان ۇكىمەتى  الداعى ۋاقىتتا ەكونوميكا سەكتورىنداعى 10 سالاعا ينۆەستيسيا سالۋدى كوزدەپ وتىر. اتاپ ايتار بولساق، اۋىل شارۋاشىلىعى، بالىق اۋلاۋ، ءوندىرىس، تۋريزم، قالدىقتاردى وڭدەۋ، تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق سالا، سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ، ەنەرگەتيكا،  كولىك جانە ورمان شارۋاشىلىعى.

ارينە، 10 سالاعا سالىنعان ينۆەستيسيا ناتيجەلى جۇمىس ىستەسە، قازاقستان ونىڭ يگىلىگىن كورەتىنىنە بەك سەنەمىز. ەڭ باستىسى، ءبىز «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ بارىسىندا قازاقستان نە ىستەدى دەگەنگە جاۋاپ بەرەر بولساق، تىندىرىمدى جۇمىستار بار ەكەن. سوندىقتان «اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە» بولماس. جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. ناتيجە جوق ەمەس، بار! ءبىراق «بارعا قاناعات» دەپ تە، جۇرە بەرۋگە دە بولمايدى.

وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە بار: ءبىز كوپ جاعدايدا ەلىمىزدە ۇكىمەت  جانە ءتيىستى مەكەمەلەر تاراپىنان اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى كوپ بىلە بەرمەيمىز. بىلسەك تە، كوپ نازار اۋدارمايمىز. نەگىزى «جاسىل ەكونوميكانىڭ» حالىققا بەرەر پايداسى وتە كوپ قوي. ول ەڭ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا پايدالى. ءبىز كۇندەلىكتى ومىردە لاس اۋانى جۇتىپ ءجۇرمىز. پارنيكتىك گازدار، وندىرىستەن شىققان قالدىقتار، قالا كوشەلەرىندەگى كەپتەلىس نەمەسە كولىكتەن شىققان ۋلى ءتۇتىن، مۇنىڭ بارلىعى دا اينالىپ كەلگەندە، دەنساۋلىققا اسەر ەتپەي قويمايدى. سوندىقتان ەلباسى تاپسىرماسىنا وراي مەجەلى جۇمىس جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ارنايى زاڭ بار. ءتىپتى «جاسىل ەكونوميكا» تۋرالى زاڭناما دا قابىلدانعان. ارينە، قازاقستاننىڭ «جاسىل ەكونوميكا» تۋرالى تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ قالاي ايتقاندا دا حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرىپ، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن كوتەرەدى. سونىمەن قاتار، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تابيعي ونىمدەرى دە ساپالى بولىپ، باسەكەلەستىككە ساي كەلەدى دەپ ويلايمىز. بۇگىنگى تاڭدا ەكولوگيالىق اپاتتىڭ الەمگە زور ءقاۋپى بار ەكەندىگىن ەسكەرسەك، تۇبىندە بۇكىل الەم تولىقتاي «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشەدى. ءقازىردىڭ وزىندە الەمدە ەكونوميكالىق ۇلەستىڭ 30-40 پايىزىن بەرىپ وتىرعان وندىرىستىك سالالار بار. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا دا بۇل سالا قارقىن الادى دەپ سەنەمىز.