بەلگىلى ابايتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ومار جالەل تارازداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندەگى كەزدەسۋدە ايتقان مالىمدەمەلەرى تۋرالى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنە پىكىر ءبىلدىردى. 

– مەن وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن قىزدى «تاۋار» دەپ تىكەلەي ماعىناسىندا ەمەس، تەڭەۋ رەتىندە ايتتىم. تاۋار دەگەن نارسە قۇنى بار نارسە. جەردە جاتقان تاس تاۋار بولا المايدى. تاۋاردى وبراز رەتىندە الىپ وتىرمىن. قىمبات باعالى زاتتى قازاق «تاۋار» دەپ اتايدى. بۇل – تۇرىكتىڭ ءسوزى. بۇرىن قازاقتا قىزدىڭ قۇنى بولعان. قازاقتا ۇيلەنۋ قيىن بولدى. ۇيلەنۋ ءۇشىن قالىڭ مال تولەگەن. قالىڭ مال – قىزدىڭ تەكتىلىگىنە بايلانىستى تولەنەتىن مالدىڭ قۇنى. قازاق ايتادى: «قالىڭ مالىن كوپ بەرىپ، كورگەندى جەردەن قىز الساڭ، تىك تۇرىپ مەيمانىڭا قىزمەت ەتەر، قالىڭ مالىن از بەرىپ كورگەنسىز جەردەن قىز الساڭ بايىنىڭ قوينىنا جاتقانىندا مىندەت ەتەر» دەيدى. سونداي-اق قازاقتا «اتا داڭقىمەن قىز وتەدى، ماتا داڭقىمەن ءبوز ەتەدى» دەگەن دە ءسوز بار. ياعني، ءبىر قىز اقىلسىز بولعانىمەن، اكەسى داڭقتى بولسا تەز ءوتىپ كەتەدى. «وتەدى» دەگەن ءسوزدى تاۋارعا قولدانادى، – دەدى ومار جالەل.

ونىڭ ايتۋىنشا، قىز بالانىڭ باستى ميسسياسى – تۇرمىس قۇرۋ (بايعا شىعۋ). 

– قازاقتا «وتىرىپ قالعان» دەگەن ءسوز بار. ول «وتپەي» قالعان دەگەن ءسوزدىڭ ءسينونيمى. ەگەر مەن قازاق قىزدارىنا دۇشپان بولسام بۇلاي ايتپاس ەدىم. قازاق «سۇلۋ قىز تارانعانشا، ەپتى قىز بايعا شىعادى». ياعني بايعا شىعۋ دا ونەر، – دەدى ابايتانۋشى.

ول قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىندا تاعدىر ادامنىڭ قارەكەتىنەن باستالادى دەيدى.

– الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى ايتقان: «قۇداي بىلەدى دەگەن اڭعالدىق، تاعدىرىمنان كورەمىن دەگەن اقىماقتىڭ ءسوزى». قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىندا تاعدىر ادامنىڭ قارەكەتىنەن باستالادى. قارەكەت ادەتكە اينالادى. ادەت مىنەزگە اينالادى. مىنەزدەن تاعدىر پايدا بولادى. سونىمەن قاتار مارگارەت تەچەردىڭ ءسوزى بار: «ادامنىڭ تاعدىرى ارەكەتىنە بايلانىستى. ال ءبىز ونى قۇدايعا نەمەسە تاعدىرعا جابامىز». ال مەدرەسەدە وقىعان سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ بىلاي ايتقان:

"جاقسىلىق كورسەم وزىمنەن،
جاماندىق كورسەم وزىمنەن.
تاعدىر قىلدى دەۋلەردى،
شىعارامىن سوزىمنەن".

«قۇداي بىلەدى»، «تاعدىر بىلەدى» دەپ قانشاما قازاق قىزى تۇرمىسقا شىقپاي ۇيىندە وتىرىپ، قارتايىپ جاتىر. قىزداردىڭ تۇرمىسقا شىعاتىن ەڭ كەرەمەت ۋاقىتى – جاس كەزى. جاسى كەلگەن سايىن تۇرمىسقا شىعۋ قيىن بولادى. ويتكەنى ارتىندا جاڭا تولقىن كەلە جاتىر. ال «تاۋار» دەگەندى مەن ساۋدا-ساتتىق تىلىندە ايتتىم، – دەدى ومار جالەل.  

ابايتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، قىزداردى "ماركەرگە" تەڭەۋدەگى ماقسات – ءار جاراتىلىستىڭ ءوزىنىڭ اتى مەن زاتىنا ساي بولۋى كەرەكتىگىن قازاق قىزىنا ۇعىندىرۋ. ول ءوز ءسوزىن بىلاي ءتۇسىندىردى: 

– ال تاراز قالاسىنداعى مەكتەپتەگى كەزدەسۋىمدە مەن «ماركەردىڭ ءوزىنىڭ اتى بار دا زاتى بار. اتى ماركەر بولعاننان كەيىن مىندەتتى تۇردە جازۋى كەرەك. ەگەر ماركەر جازباسا، ءبىز ونى «اتىنا زاتى ساي كەلمەيدى» دەپ لاقتىرىپ تاستايمىز. سول سياقتى سەندەر دە قىز دەگەن اتتارىڭ بار، سول ءۇشىن زاتتارىڭا ساي بولۋلارىڭ كەرەك» دەدىم. ال الەۋمەتتىك جەلىگە جازبا قالدىرعان قىز مەنىڭ وسى ءسوزىمدى «ومار جالەل: قىز دەگەن ماركەر. جازباي قالسا، لاقتىرىپ تاستاۋ كەرەك، دەدى» دەپ بۇرمالاعان.

سونداي-اق ول وقۋشىلاردىڭ اشۋىنا تيگەن دارىسىنە قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەردى. 

– ال مەن سەندەردىڭ «ايەل» زاتىنا جاتاتىن "قىز" دەگەن اتتارىڭ بار دەدىم. ەندى سەندەر زاتتارىڭا سايكەس بولماساڭدار، ومىرلەرىڭ دۇرىس بولمايدى. ويتكەنى سەندەر وزدەرىڭدى الداعاندارىڭمەن، تابيعاتتى الداي المايسىڭدار. سەندەردىڭ ءوز ماقساتتارىڭ بار» دەپ ايتتىم. ورىسشا تاربيەلەنگەن قىزدار ءسوزىمدى بۇرمالاپ، شۋ شىعارىپ وتىر. مەنىڭ سوزىمە بىردە-بىر قازاقى تاربيەلەنگەن قىز قارسى كەلمەدى، – دەدى جالەل.

ونىڭ ايتۋىنشا، قىز بالانىڭ ءبىلىم العانىنا قارسى ەمەسپىن. تەك ءبىلىم دەگەندە "مانساپ" جولىنداعى ەمەس، قازاقتىڭ ۇلى ويشىلى ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى ايتپاقشى: "ءزارۋ ءبىلىم" بەرۋ كەرەك دەپ اتاپ ءوتتى.

– مەن قىز بالانىڭ ءبىلىم الۋىنا قارسى ەمەسپىن. ءبىراق قىز بالا قانداي ءبىلىم الۋ كەرەك؟ قىز بالا ءزارۋ ءبىلىم الۋ كەرەك. بۇل 5 بولىككە بولىنەدى. ياعني: جانىن ساقتاۋ، يمانىن ساقتاۋ، اقىلىن ساقتاۋ، مالىن ساقتاۋ جانە بالانى ساقتاۋ. تۇرمىسقا شىققان سوڭ ەرىنىڭ ءبىر مالىن ەكى ەتۋ ءۇشىن دە ءبىلىم كەرەك. انا بولعان سوڭ بالانى ءوسىرىپ، تاربيەلەۋ ءۇشىن دە ءبىلىم كەرەك. ءبىراق وسى ءبىلىمدى بابالارىمىز «ءزارۋ» ءبىلىم دەيدى. وسى ءزارۋ ءبىلىمدى العان قىز بالا پەرىشتە كەيىپكە ەنەدى دەگەن. ول كۇيەۋىن دە جاقسى كۇتەدى، بالاسىن دا جاقسى تاربيەلەيدى. ال ءقازىر ءبىز قىزدارعا ءزارۋ ءبىلىم ەمەس، مال تاباتىن ءبىلىم بەرىپ جاتىرمىز. مال تابۋ – قىز بالانىڭ مىندەتى ەمەس. بۇل – ەر ادامنىڭ مىندەتى. قازاق «مال تاپپايتىن ەركەك بولمايدى، قۇرارىن ايت، بالا تاپپايتىن قاتىن بولمايدى، تۇرارىن ايت» دەپ بەكەر ايتپاعان عوي. ءبىز ءقازىر قىزدارعا قيانات جاساپ وتىرمىز. ءبىز ولاردى انا بولۋ قۇقىعىنان ايىرىپ، ولارعا مال تاپقىزىپ قويدىق. ءقازىر ءبىز گەندەرلىك ساياساتتى ورەسكەل بۇزىپ وتىرمىز. ويتكەنى، گەندەرلىك ساياساتتا ەكى تاراپتىڭ ءوز حاقىسى بار. قىز بالانىڭ حاقىسى انا بولۋ، بالا ءسۇيۋ. ال ءبىز ولاردى جۇمىسقا سالىپ قويدىق ، – دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى.