شىلدە ايىنىڭ سوڭىن الا بەرە الماتىنىڭ ناۋرىزباي اۋدانىندا تاسقىن سەل ءجۇرىپ ءوتتى. اپاتتىڭ سالدارى ءالى تولىق جويىلا قويعان جوق. ءقازىردىڭ وزىندە تاسقىن سەل باسقان اۋىلداردى تازالاۋ- قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى ءالى تولىققاندى اياقتالعان جوق. جالپى، ءقازىر تابيعاتتىڭ قۇبىلۋىنان، تەحنوگەندىك اپاتتاردىڭ سالدارىنان ءبىرقاتار ايماقتاردا توتەنشە جاعدايلار ورىن الىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. توتەنشەلىكتەر ۇلكەن الماتى وزەنى مەن كىشى الماتى وزەنىنەن، تالعار وزەنىنەن جانە اقساي شاتقالىنان كەلەتىن قاۋىپتەردىڭ ءالى دە ساقتالاتىنىن قۇلاقتاندىرىپ وتىر. ال ءبىز بۇلاردان ساباق الىپ وتىرمىز با؟ الماتىدا بولاتىن جەر سىلكىنىسى، سەل باسۋ ءقاۋپى ەلدەگى ءوندىرىس ورىندارىن قانشالىقتى تولعاندىرىپ وتىر؟ بۇگىن ءبىز «قامشى» پورتالى ارقىلى وسى جايتتاردى تالقىعا سالامىز. 
مىسالى، 2004 جىلى يندونەزيادا بولعان جەر سىلكىنىسىنەن 240 مىڭ ادام زارداپ شەكتى. ال 2008 جىلى قىتايدىڭ Cيچۋان ايماعىندا بولعان جەر سىلكىنىسىنىڭ كۇشتىلىگى سونشاما، 69 مىڭ ادامنىڭ قازا تاپقانى بەلگىلى بولدى. بۇدان سوڭ يندونەزيانىڭ سۋماترا ارالىنا جاقىن ايماقتا تىنىق مۇحيتىندا ارالعا 40 شاقىرىم جەردە ۇلكەن جەر سىلكىنىسى بولدى. وڭتۇستىك امەريكا ەلدەرى پەرۋ، چيلي ەلدەرىندە بولعان جەر سىلكىنىستەرى دە، قاي تۇرعىدان العاندا دا، زور شىعىندار الىپ كەلگەنى بەلگىلى. ال جاپونياداعى بولعان جەر سىلكىنىسىنىڭ ماگنيتۋداسى 8،9 بولسا، وشاعىنىڭ كۇشى 11، 12 بالعا دەيىن جەتكەنى بىزگە بەلگىلى. قازىردە عىلىمي، تەحنولوگيالىق تۇرعىدا دامىعان ەلدەردىڭ ءوزى سەيسميكالىق قاۋىپسىزدىكتەرى ءۇشىن الاڭداپ وتىرعان تۇستا بىزدەگى احۋال قانداي؟ نە ىستەلىنۋدە؟ قانشا جەردەن ءوندىرىس ورىندارى وركەنيەتتى ەلدەرمەن سالىستىرعاندا بىزدە از دەگەنىمىزبەن،  سول ءوندىرىس ورىندارى جەر سىلكىنىسىنە، قىزىل سۋ باسۋعا دايىن با؟ مىنە، بىرنەشە كۇننەن بەرى الماتىداعى ناۋرىزباي اۋدانىن قىزىل سۋ باسىپ جۇرتتى ءارى-سارى ەتۋدە. ال مۇنداي جاعدايدا سۋ باسۋمەن قوسا ءورت، تەحنوگەندىك جەر سىلكىنىستەرى ورىن الماۋى ءۇشىن ستارتەگيالىق ماڭىزى بار نىساندار ايتىپ كەلمەيتىن اپاتقا دايىن با؟
عازيزا تۇسىپبەكوۆا، گيدرولوگ-عالىم:

- جالپى، قاۋىپسىزدىك جايىن ءسوز ەتكەندە سەيسميكالىق كارتانىڭ ساۋاتتى جاسالۋى قاي ەلدە دە اسا قاجەت. سەيسميكالىق كارتانىڭ نەگىزگىقىزمەتى- سەيسميكالىق ءقاۋىپتى ايماقتاردى ايقىنداۋ. بۇل دەگەنىڭىز سەيسميكالىق ءقاۋىپتى ايماقتاردا قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ قالاي سالىنۋى كەرەكتىگى؛ تۇرعىن ۇيلەردىڭ ورنالاسۋى قالاي ءتۇزىلۋ كەرەك؛ قانداي زاڭدىلىقتار ساقتالىنعانى ءجون؛ ال ءقاۋىپتى اۋدانداردا ءىرى كاسىپورىندار سالىنباعانى ابزال. مىنە، وسىنىڭ بارلىعى سەيسميكالىق كارتالاردا كورىنىپ، سايراپ جاتۋى كەرەك. نەگىزى، سەيسميكالىق كارتالار ءۇش تۇردە تۇزىلەدى. ءبىرىنشى، كۇللى قازاقستاننىڭ سەيسميكالىق كارتاسى جاسالىنۋى كەرەك. بۇل كارتانى قازىردە ەۋروستاندارتقا ساي ەتىپ جاساۋ قاجەتتىلىگى بايقالىپ وتىر. الەمدە سەيسميكالىق كارتالارعا بايلانىستى ەۋرو-8 دەگەن ستاندارت بار. سوعان بۇل كارتا ساي بولۋى كەرەك. بۇدان سوڭ ەكىنشى دارەجەدەگى سەيسميكالىق كارتا، بۇل ءار وبلىستىڭ سەيسميكالىق كارتاسى بولۋى كەرەك. مۇنداي كارتالاردى ءبىز عىلىمي تۇرعىدا قازىردە الماتى، جامبىل، شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا جاساپ قويدىق. ءبىراق بۇل كارتالار تەوريالىق تۇرعىدا عانا دايىن تۇر، اتالمىش سەيسميكالىق كارتالار ازىرگە تاجىريبە جۇزىندە قولدانىلعان جوق. اتالعان وبلىستاردىڭ باسشىلارى سەيسميكالىق كارتالاردى تاجىريبەدە قولدانۋعا ەندى-ەندى تاپسىرىس بەرە باستادى. كارتالاردى تاجىريبەگە ەنگىزۋ ءۇشىن عالىمدارعا الدە دە بولسا جۇمىس ىستەۋ كەرەك.~
ماماننىڭ سوزىنەن پايىمداعانىمىز، بىزگە الدىمەن سەيسميكالىق كارتالار جۇيەسىن نىقتاپ الۋىمىز قاجەتتىگى بايقالادى. سەبەبى قازىردە سەيسميكالىق ءقاۋپى جوعارى ايماقتاردى قويىپ، سەيسمولوگيالىق اۋماققا جاتپايتىن وزگە ايماقتاردا دا تەحنوگەندىك جەر سىلكىنىستەرى بولىپ جاتادى. مامانداردىڭ بايىپتاۋىنشا، تاسقىن سۋ كەزىندە تەحنوگەندىك جەر سىلكىنىستەرىنىڭ بولۋى تىپتەن كۇشەيە تۇسەدى. بۇل رەتتە ماماندار «تاسقىن سەل كەزىندە سۋ باسقان جەرلەر ءوزىنىڭ تابيعي قالپىنا بىردەن كەلە قويمايدى. بۇل جەردە تابيعي زاڭدىلىق بۇزىلىپ وتىر. ءسويتىپ، فيزيكا-مەحانيكالىق قۇرامى وزگەرگەن ايماقتا تەحنوگەندىك جەر سىلكىنىستەرى پايدا بولىپ جاتىر. ال تەحنوگەندى جەر سىلكىنىستەرى تابيعي اپاتتار كەزىندە (سۋ باسۋ، قار كوشكىنى) تىپتەن كۇشەيەدى. سوندىقتان قانداي جاعدايدا بولسىن سەيسميكالىق كارتالار دۇرىس جاسالۋى كەرەك. ۇيلەردىڭ ارا-قاشىقتىعى، بەرىكتىگى قالاي ورنالاسقانى ماڭىزدى بولۋى ءتيىس» دەيدى. 
ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ، ەكونوميست-عالىم:

- بىزدەگى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار نىسانداردىڭ اعىن سۋ، تاسقىن الۋ، قار كوشۋ ءتارىزدى تابيعي اپتتارعا دايىندىعى تومەن. قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە تەك قاپشاعايداعى سۋ ەلەكتر بەكەتىنىڭ سەيسميكالىق احۋالى قانداي دەڭگەيدە تۇرعانى عانا كەشەندى تۇردە زەرتتەلىپ جاتىر. نەگىزىندە، مۇنداي جۇمىستار ەلىمىزدەگى بارلىق ءىرى كاسىپورىنداردا، ستراتەگيالىق ماڭىزى بار نىسانداردا جۇرگىزىلۋى كەرەك. شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى بۇقتىرما، ءشۇلبى، وسكەمەن سۋ ەلەكتر بەكەتتەرى وسىنداي تەكسەرۋلەرۋى ءتيىس. شىعىستاعى بۇقتىرما، ءشۇلبى، تارازداعى كيروۆ، قاراعاندى، استاناداعى سۋ قويمالارىنىڭ ايتىپ كەلمەيتىن اپاتقا دايىن ەكەندىگى ناقتى زەرتتەلۋى ءتيىس. بۇعان قاتىستى مەملەكەتتىك تۇرعىدا ارنايى مىندەتتەمەلەر جۇكتەلگەنى ابزال. بىزدە تۇرعىن ۇيلەردىڭ سالىنۋ قۇرىلىسى، كاسىپورىن، زاۋىت-فابريكالاردىڭ ارا قاشىقتىقتى، تەحنيكالىق رەگلامەنتتى ساقتاپ سالىنۋى كامىندى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سوندىقتان كەلەشەكتە وسىنداي جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدەگى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ءوندىرىس ورىندارىن قاتاڭ باقىلاۋعا الۋدى ويلاستىرعانىمىز ابزال...

قارلىعاش سايلاۋبايەۆا