ريەلتورلار مەن جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىكتەرىن «الاياققا» تەڭەيتىندەر، «قىزمەت قۇنى تىم قىمبات» دەيتىندەر كوپ. ال شىن مانىندە قالاي؟ كورسەتكەن قىزمەتى ءۇشىن «اتاسىنىڭ قۇنىن» سۇرايتىن ريەلتورلار الاياق پا؟ الدە جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىكتەرى ريەلتورلاردىڭ ارقاسىندا اۋادان اقشا جاساپ وتىر ما؟ الدانىپ جۇرگەن كىم؟ تومەندە وسى سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرەمىز.
قۇرىلىسى مەن كوشى-قونى قارقىندى ءجۇرىپ جاتقان نۇر-سۇلتاندا جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىكتەرى جەتەرلىك. ولاردىڭ نەگىزگى جۇمىس باعىتى ەكەۋ: پاتەردى ساتۋ جانە جالعا بەرۋ. كليەنت تاۋىپ، بىرەۋدىڭ پاتەرىن جالعا بەرۋدەن قوماقتى تابىس تۇسپەيدى. مۇنداي قىزمەتى ءۇشىن 15-50 مىڭ شاماسىندا عانا كوميسسيا الادى. سول سەبەپتى كوپتەگەن اگەنتتىكتەرگە بۇل باعىتتاعى جۇمىس ءتيىمسىز. ولاردىڭ نەگىزگى تابىس كوزى – پاتەردى ساتۋ-ساتىپ الۋ كەلىسىمشارتتارى.
ءار اگەنتتىكتىڭ پاتەردى ساتقان كەزدە الاتىن كوميسسياسى ءارتۇرلى. بىرەۋى ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشىدان 1 مىڭ دوللاردان الادى. ونىڭ 40 %-ى ريەلتوردىڭ ەڭبەگىنە تولەنەدى. ال ەكىنشى ءبىر اگەنتتىكتە ناقتى بەلگىلەنگەن باعا بار. جانە بۇل باعا پاتەر باعاسىنا بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. ماسەلەن، نۇر-سۇلتانداعى ءىرى اگەنتتىكتىڭ ءبىرى 50 ميلليونعا دەيىنگى پاتەر ءۇشىن ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشىدان 300 مىڭنان الادى. ياعني، ءبىر پاتەردەن 600 مىڭ پايدا كورەدى. بۇل 600 مىڭنىڭ 45%، ياعني 270 مىڭ تەڭگەسىن ريەلتور السا، قالعان 330 مىڭ تەڭگە اگەنتتىكتىڭ شوتىنا تۇسەدى.
ەليتالىق پاتەرلەردىڭ مولشەرلەمەسى باسقا. قۇنى 50 ميلليوننان اساتىن پاتەردىڭ ساتىلعان سوماسىنان اگەنتتىك 1%-ىن الادى. مىسال ءۇشىن، HighVill تۇرعىن ءۇي كەشەنىندەگى قۇنى 140 ملن بولاتىن پاتەردى ساتسا، ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشىنىڭ ءار قايسىنان 1 ملن 400 مىڭ تەڭگەدەن كوميسسيا ۇستايدى. سوندا كوميسسيانىڭ جالپى قۇنى 2،8 ملن تەڭگە. مۇنداي ەليتالىق پاتەر ساتقان ريەلتور تابىستىڭ 50%-ىن الادى. ياعني، 1،4 ملن تەڭگە ريەلتورعا تيەسىلى. سول سەبەپتى دە قاتارداعى قاراپايىم پاتەرلەردەن گورى، اۋقاتتى كليەنتتەرمەن جۇمىس ىستەپ، «مايبيداي» پاتەرلەردى ساتقان الدەقايدا ءتيىمدى.
بۇل كوميسسيالار قالاي بەلگىلەنەدى؟ اگەنتتىكتەردىڭ قىزمەتىنە وسىنداي قوماقتى قاراجات سۇراۋى قانشالىقتى زاڭدى؟ بۇل سۇراققا زاڭگەر ابزال قۇسپان جاۋاپ بەردى:
– دامىعان ەۋروپا ەلدەرىنىڭ بارىندە ريەلتورلاردىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن ارنايى زاڭ بار. بىزدە جوق. سوندىقتان «كۇماندى ريەلتورلار» كوپ. «قارا نارىق» وتە جاقسى دامىپ تۇر. ارنايى زاڭ بولماعان سوڭ، ولار زاڭ بۇزعان بولىپ سانالمايدى. 300 مىڭ با، 600 مىڭ با، قانشا اقشا السا دا قۇقىلى. ول – ول ما، ءۇيدىڭ ناقتى باعاسىن ءبىر تاراپقا باسقاشا ايتىپ، ەكىنشى تاراپقا باسقاشا ايتىپ، ەكى ورتاداعى مارجاسىن ۇستاپ قالادى. سونداي جاعدايدىڭ وزىندە ولار قىلمىس يا الاياقتىق جاساعان بولىپ ەسەپتەلمەيدى. «ءوز قىزمەتىم ءۇشىن العان مارجام» دەيدى. وعان تۇك تە ىستەي المايسىز. بۇل ارادا سالىق ورگاندارى سالىقتان قاعىلىپ وتىر. ارنايى زاڭ بولسا، سالىق ورگاندارى بولسىن، ىشكى ىستەر ورگاندارى بولسىن، سول زاڭنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋدى تالاپ ەتەر ەدى. مۇندا ءۇش تاراپ بار: مەملەكەت، ريەلتورلار جانە تۇتىنۋشىلار. زاڭنىڭ جوقتىعىنان وسى ءۇش تاراپ تا زارداپ شەگەدى: مەملەكەت ەشقانداي شارا قولدانا المايدى، تۇتىنۋشىنىڭ قالتاسى قاعىلادى، ريەلتورلاردىڭ وزدەرىنە دە ءتيىمسىز. سەبەبى سالىق تولەپ، ادال جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن ريەلتورلار، شىنايى باسەكەلەستىك بولماعان سوڭ «كۇماندى ريەلتورلاردىڭ» قىزمەتىنەن قيىندىققا ۇشىرايدى. ول ريەلتورلاردىڭ وزدەرى دە كليەنتكە ءۇي تاۋىپ بەرىپ، شاپقىلاپ جۇرگەنىمەن جۇمىس ىستەيتىن اگەنتتىكتەرىنەن اقشاسىن الا الماي قالسا وعان دا ەشتەڭە ىستەي المايدى. رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا وسى سالاداعى نارىقتىڭ 80%-ى زاڭسىز جۇمىس ىستەيدى. وسىنىڭ ءبارىن رەتتەيتىن ارنايى زاڭ قاجەت.
ريەلتور جۇمىسى نەدەن باستالادى؟
ريەلتوردا بەلگىلەنگەن جۇمىس كەستەسى جوق. كۇندەلىكتى جۇمىس تاڭعى توعىزدان باستالادى. ءار ريەلتور كەڭسەگە كەلە سالىپ، ولح، krisha.kz سياقتى جارناما پلاتفورمالارىنا شولۋ جاساپ، «ءۇي ساتامىن» دەپ جاڭادان جارناما بەرگەن پاتەر يەلەرىنە قوڭىراۋ سوعىپ، ءوز قىزمەتىن ۇسىنادى. مۇنداعى ماقسات – ءوتىمدى پاتەرلەردى باسقا ارىپتەستەرىنەن بۇرىن «يەمدەنىپ الۋ». سەبەبى باعاسى دا، ورنالاسقان جەرى دە ىڭعايلى، كۇيى كەلىستى پاتەرلەردى باسقا ريەلتورلار قاعىپ كەتۋى مۇمكىن. ال قالانىڭ ءبىر شەتىندە، ءوزى ەڭ ۇستىڭگى قاباتتا ورنالاسقان پاتەرلەردى ساتۋ قيىن. ول وتپەيدى، وتپەگەن سوڭ تابىس تا جوق.
وسىلايشا ءار ريەلتور ءوز بازاسىن جاساقتايدى. ءارقايسىنىڭ بازاسىندا كەمى 15 پاتەر بولادى. پاتەر يەسىمەن كەلىسكەن سوڭ، ارنايى بارىپ، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، قاجەتتى اقپاراتتى الىپ قايتادى. سودان كەيىن پاتەردى ءوزىنىڭ بازاسىنداعى كليەنتتەرىنە ۇسىنادى، ينستاگرام، تەلەگرام، ولح، krisha.kz سياقتى الاڭدارىنا جارنامالاۋعا كىرىسەدى. اقىلى تۇردە، ارينە. جانە وعان كەتەتىن قاراجات ريەلتوردىڭ ءوز قالتاسىنان شىعادى. ءار ريەلتور ايىنا كەمى 20 مىڭ تەڭگەنى جارناماعا جۇمسايدى. نەعۇرلىم كوبىرەك جارنامالاسا ساۋداسى سوعۇرلىم جۇرمەك.
جارنامانى ورنالاستىرعاننان كەيىن ءۇي ىزدەۋشىلەردىڭ قوڭىراۋىنا جاۋاپ بەرۋ، ولارعا پاتەردى كورسەتۋ جۇمىستارى باستالادى. ياعني، پاتەر ساتىلعانعا دەيىن باسى-قاسىندا جۇرەدى. ساتىپ الۋشى تابىلسا، ەكى تاراپتىڭ قۇجاتتارىن تۇگەندەيدى. پاتەرگە مۇراگەرلىك تالاس جوق پا، قۇجاتتارى زاڭدى ما، كوممۋنالدىق قارىزى قانشا، وسىنداي فاكتورلاردىڭ ءبارىن اگەنتتىكتەگى ارنايى بازالار مەن نوتاريۋس ارقىلى تەكسەرەدى. ءۇيدى نەسيەگە الاتىن ساتىپ الۋشىلارعا قاجەتتى كەڭەس بەرىپ، قارجىلىق مۇمكىندىكتەرىن ەسەپتەيدى. كليەنت پاتەردى قولما-قول اقشاعا السا، بۇل پروسەسس ءبىر ايدا اياقتالادى، ال نەسيەگە راسىمدەگەن جاعدايدا 2-3 ايعا سوزىلادى.
سول سەبەپتى دە ريەلتور بولعىسى كەلەتىن ادامنىڭ قالتاسىندا العاشقى ەكى ايداعى كۇنكورىسىنە جەتەتىن قورى بولۋعا ءتيىس. اگەنتتىك ريەلتورىنا كوك تيىن بەرمەيدى، تۇراقتى جالاقى جوق. جۇمىسقا تۇرعان كۇننەن باستاپ بارلىق شىعىندى ريەلتور ءوزى كوتەرەدى. بىر-ەكى پاتەر ساتىپ، تابىس تابامىن دەگەنشە بىرنەشە اي ءوتىپ كەتۋى مۇمكىن. وسىنداي قاتەرى كوپ، مازاسىز جۇمىس بولعاندىقتان مۇنداعى جۇمىسقا كوپ ادام دا شىدامايدى. ريەلتورلاردىڭ كەلۋىنەن كەتۋى جىلدام. ال اگەنتتىكتەر ەڭبەكقور، پىسىق ريەلتورلارعا ءزارۋ. جۇمىسقا ءقازىر بارساڭىز ءقازىر الۋعا دايىن.
ەكى جىلدان بەرى ريەلتور بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن نازيرا قۇلمانوۆا كاسىبى جايلى بىلاي دەيدى:
– ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز – ەلگە ەڭ ءبىر سۇيكىمسىز جۇمىس سياقتى كورىنەدى. ال ءبىزدىڭ بىرەۋدىڭ پاتەرىن ساتىپ بەرگەننەن باسقا، بىرەۋگە پاتەر تاۋىپ بەرگەننەن باسقا جازىعىمىز جوق. ادامداردىڭ ءبىزدى نەگە «سۇمىراي» سانايتىندارىنا تاڭعالامىن. سەبەبى ءبىز ەشكىمدى الدامايمىز. اۋەل باستان قىزمەتىمىزدىڭ قۇنىن اشىق ايتامىز، ەشتەڭەنى جاسىرمايمىز. كليەنتتەر وزدەرى سوعان كەلىسەدى. جۇمىسىمىز زاڭدى. شىندىعىندا ءبارى كەرىسىنشە، ءبىزدى اۋرە-سارساڭعا سالىپ، ارامتەر قىلاتىندار كوپ. ۇزدىكسىز قوڭىراۋعا جاۋاپ بەرۋ، ءار كليەنتكە بار اقپاراتتى جەتكىزۋ، ولاردىڭ قالاعانىنداي پاتەر تابۋ وڭاي شارۋا ەمەس. جۇمىس كۇنى كەشكى التىدا اياقتالسا دا، ءوزىمىز ءۇشىن تۇنگى ون، ون ءبىر دەمەي كليەنتتەرگە پاتەر كورسەتىپ جۇرەمىز. سەبەبى كۇندىز ەلدىڭ ءبارى جۇمىستا. پاتەردى كەشكىسىن نەمەسە دەمالىس كۇندەرى عانا كورسەتە الاسىڭ. قالا ۇلكەن. كوبىنە تاكسيمەن جۇرەمىز. ءۇيدى كورەتىن كليەنتتەر «كەلەمىن» دەپ الادى دا، نە كەلمەي، نە تەلەفونعا جاۋاپ بەرمەي قويادى. اۋرە بولىپ، شىعىندالىپ تاعى قايتاسىڭ. كوپ پاتەر يەلەرى پاتەرلەرىن جالعا بەرىپ قويعان. ونداعى جالداپ تۇراتىن ادامدار دا بارا بەرسەڭ جاقتىرمايدى. بوقتىق سوزدەر ايتىپ، يت تەرىڭدى باسىڭا قاپتايتىندارى از ەمەس. ءسويتىپ شاپقىلاپ جۇرسەڭ كەيبىر پاتەر يەلەرى، ساعان ايتپاي، ءوزى كليەنت تاۋىپ، پاتەرىن سىرتىڭنان ساتىپ جىبەرەدى. مۇندايدا جىگەرىڭ قۇم بولىپ، ەڭبەگىڭ ەش كەتەدى. ءبىزدىڭ قوعامعا جاۋاپكەرشىلىك، ادالدىق، ۋادەدە تۇرۋ، كەلىسىمدى بۇزباۋ، ايتقان ۋاقىتتا كەلۋ، مادەنيەتتى سويلەسۋ دەگەن قاسيەتتەر جەتىسپەيدى. مۇنىڭ ءبارى جۇيكەنى جەپ قويادى. ءبىراق قانشا شارشاساڭ دا، مول تابىس تابۋعا مۇمكىندىك بار. جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەكى جىلدا ەڭ از العان ايلىعىم 400 مىڭ، ەڭ كوبى 2،5 ملن تەڭگە بولدى. نەعۇرلىم كوپ پاتەر ساتساڭ تابىسىڭ دا سوعۇرلىم جوعارى. تۇراقتى 100-200 مىڭ ايلىققا قاراپ وتىرمايسىڭ. ارتىقشىلىعى سول».
اقبوتا ءابىلتاي
پىكىر قالدىرۋ