ادامزات تاريحىنداعى ەڭ باي ادام بولعان جانە بايلىعىن ءباسىبۇتىن قايىرىمدىلىققا بەرگەن ادام تۋرالى وقي وتىرىڭىز.

ول ادامزات تاريحىنداعى ەڭ باي ادام بولدى. ءبىراق بالا كەزىندە قارجىلىق قيىندىق كورگەن وتباسىدا ءوستى. ءۇيىنىڭ ءبىر بولىگى كورشىسىمەن ورتاق بولاتىن. ول مەكتەپتە 5 جىل عانا وقىدى.

ونىڭ وتباسى ءومىر ءسۇرۋ قيىندىعىنا بايلانىستى 12 جاسىندا امەريكاعا يمميگرانت بولىپ كوشىپ باردى. ول قاراپايىم جانە يمميگرانت وتباسىدان شىعىپ ادامزات تاريحىنداعى ەڭ باي ادام اتاندى.

سول كەزدە ونىڭ جەكە بايلىعى بۇكىل اقش ەكونوميكاسىنىڭ 2%-ىن قۇراعان.

ول شوتلاند-امەريكالىق ونەركاسىپ الپاۋىتى جانە مەسەنات ەندريۋ كارنەگي ەدى.

ەندريۋ بالا كەزىندە قالاشىقتاعى تەگىن مەكتەپتە وقىدى. مەكتەپتىڭ تەگىن بولۋىنا قالاشىققا مەسەنات گاسك ادام روللاننىڭ فيلانتروپيا جاساۋى سەبەپ. كارنەگيدىڭ 70 جىلدان كەيىن بۇكىل بايلىعىن ءبىلىم بەرۋگە اۋدارۋىنا بالكىم وسى تۇرتكى بولعان شىعار. كارنەگي فيلانتروپتىڭ ارقاسىندا 5 جىل وقي الدى.

كارنەگي 12 جاسقا تولعاندا بۋ ماشيناسى باستاعان ونەركاسىپ توڭكەرىسى دامىپ، اكەسىنىڭ قولونەر توقىماشىلىق جۇمىسى بانكروت بولدى. كارنەگيلەر سياقتى كوپتەگەن وتباسىلاردىڭ جاعداي ناشارلاپ، اشتىققا ۇشىرادى. اناسى وتباسىن اسىراۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن اياق كيىم تىگەتىن جەردە كۇنى بويى جۇمىس ىستەيتىن. كارنەگيدىڭ ءوزى دە بالا كەزىندەگى جوقشىلىق ومىرىنە ۇلكەن ىقپال ەتكەنىن ايتقان. كارنەگيلەر وتباسى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن كۇرەسىپ، تانىسىنان قارىزعا 20 فۋنتستەرلينگ اقشا قارىز الىپ، سول اقشامەن يمميگرانت بولىپ، امەريكاعا ارمان قۋىپ اتتاندى.

ءبىراق امەريكا ولار ويلاعانداي كەرەمەت بولمادى. جۇمىس تابۋ قيىنعا سوقتى. بالالارىن وقىتۋعا شامالارى كەلمەدى. قالادان قالاعا كوشتى.

بالا بولسا دا كارنەگي وت لاۋلاپ جانعان زاۋىت پەشتەرىندە جۇمىس ىستەدى. كەيىنىرەك تەلەگراف حابارشىسى بولدى. ول ۆەلوسيپەدپەن تەلەگراممالىق حابارلامالاردى ۇيلەرگە جەتكىزىپ بەرەتىن. ونىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى جاقسى بولدى دا باسقالاردىڭ ءتۇرىن ەستە جاقسى ساقتاپ الاتىن. بۇل قابىلەتى ونىڭ قالاداعى بيزنەس ادامدارىن تانۋىنا كومەگىن تيگىزدى.

ول 17 جاسقا تولعاندا تەلەگراف سالاسىن مىقتى مەڭگەردى. ول ءتىپتى تەلەگراممالىق حابارلامانى جازىپ الماي-اق، تىكە ەستىپ حاتقا اينالدىرىپ تۇسىرە بەرەتىن. ونىڭ بۇل قابىلەتى پەنسيلۆانيا تەمىر جول كومپانياسىنىڭ مەنەدجەرى توم سكوتتىڭ نازارىن اۋداردى دا، ول بالا كارنەگيدى جەكە تەلەگرافشىسى ەتىپ الدى. پەنسيلۆانيا تەمىر جول كومپانياسى سول كەزدە الەمدەگى ەڭ ءىرى كومپانيا بولدى. بۇل كارنەگيدىڭ بيزنەس الەمىندە جەتىلۋى ءۇشىن وتە ۇلكەن مۇمكىندىك ەدى. توم سكوتت كارنەگيدىڭ بيزنەستەگى مەنتورى بولدى، بەينە ەكىنشى اكەسى ىسپەتتى.
كەيىن توم كارنەگيگە اكسيالاردى ساتىپ الۋعا كەڭەس بەرىپ وتىردى. ءسويتىپ كارنەگيدىڭ كاپيتاليزمنىڭ ءتاتتى ءدامىن العاش تاتقان كەزى باستالدى.

كەيىنىرەك اقش-تا ازاماتتىق سوعىس باستالدى. ال ول كەزدە كاپيتاليست كارنەگي سوعىسقا قاتىسۋدىڭ ورنىنا، سوعىستىڭ وزىنەن پايدا تاۋىپ وتىردى. ول سوعىستا ءوزىنىڭ ورنىنا باسقا بىرەۋدى جىبەرۋ ءۇشىن 850 دوللار (2020 جىلعى مولشەرمەن 27000 دوللار) تولەدى.

سوعىس كەزىندە اعاش كوپىرلەردىڭ وڭاي جانىپ كەتەتىنىن بايقاعان ول تەمىر كوپىرلەرگە وتە جاقسى سۇرانىس بولاتىنىن ءبىلدى دە، بۇل مۇمكىندىكتى اقشاعا اينالدىرۋ ءۇشىن "Keystone Bridge Company" دەگەن تەمىر كوپىر سالاتىن كومپانيا قۇردى. ول تەك كوپىر سالاتىن كومپانيا عانا ەمەس، كوپىرگە بولات جەتكىزەتىن تەمىر كەنى كومپانياسىن دا قۇردى. وعان قوسا تەمىر زاۋىتىن دا سالدى. ناتيجەسىندە باسەكەلەستەرى سياقتى تەمىر وندىرۋشىلەرگە تاۋەلدى بولمادى، سول سالانى جاۋلاي باستادى.

كەلەسى كەزەكتە الەمنىڭ بيزنەس ورتالىعى نيۋ-يوركقا كوز تىكتى. 1856 جىلى جاڭا ونەرتابىس جارىققا شىعىپ كوپ نارسەنى وزگەرتتى. گەنري بەسسەمەر دەگەن ونەرتاپقىش ويلاپ تاپقان "بەسسەمەر كونۆەرتورى" دەپ اتالاتىن تەحنولوگيا كوپ مولشەردە تەمىر وندىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇل بۇرىن مۇلدە مۇمكىن ەمەس دەگەن ىستەردى مۇمكىن ەتتى. سودان باستاپ، بولات-تەمىر زور مولشەردە ءوندىرىلىپ، نيۋ-يوركتاعى، ءتىپتى، امەريكاداعى كوك تىرەگەن عيماراتتاردىڭ جاپپاي سالىنۋىنا اكەلدى. كارنەگي نايزاعايداي شاپشاڭدىقپەن قيمىلداپ، امەريكانىڭ العاشقى بولات-تەمىر زاۋىتتارىن سالىپ ۇلگەردى.

ول ەڭ مىقتى ينجەنەرلەر مەن ساۋلەتشىلەردى جالدادى. ەڭ سوڭعى تەحنولوگيالاردى قولدانىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا كۇش سالدى. وعان قوسا جۇمىسشىلاردىڭ فيزيكالىق جانە مەنتالدى قابىلەتىن ەڭ جوعارى دەڭگەيدە قولدانۋعا تىرىستى.

ءبىراق ول وتە قاتال ادام رەتىندە دە تاريحتا قالدى. كارنەگي جۇمىسشىلارعا ءبىر جىلدا 364 كۇن جۇمىس ىستەتىپ، ءبىر كۇن عانا دەمالۋعا رۇقسات بەردى. ول ادامنىڭ ورنىن تەحنولوگيانىڭ باسۋىنا بار كۇشىن سالدى سەبەبى قۇرىلعىلار تاماق ىشپەيتىن، ۇيىقتامايتىن جانە جالاقىنى كوتەرۋدى سۇرامايتىن ەدى. وعان قوسا، كارنەگي ءوز وداقتاستارىمەن قوسىلىپ، "جەڭۋ ءۇشىن ءبارىن ىستەۋ كەرەك" دەگەن ۇستانىممەن مونوپوليانىڭ ءتۇر-تۇرىن ىستەدى. ول كەز امەريكا تاريحىنداعى كاپيتاليستەردىڭ ەڭ جىلدام بايىعان شاعى بولسا دا، جۇمىسشىلار وتە قيىن جاعدايدا ءومىر ءسۇردى. 1898 جىلى بولات-تەمىر يندۋسترياسىندا جۇمىس ىستەيتىن جۇمىسشىلاردىڭ 9%-ى ناشار جۇمىس جاعدايى سالدارىنان ءولىم قۇشاتىن. سونىمەن بىرگە جۇمىس ۋاقىتى دا وتە ۇزاق بولدى.

جۇمىسشىلار جۇمىس جاعدايىن جاقسارتۋدى، جالاقىنى كوتەرۋدى تالاپ ەتكەندە، ولاردىڭ تالابىن ەسكەرۋدىڭ ورنىنا شەتەلدەن كەلگەن يمميگرانتتاردى جۇمىسقا الدى. سول كەزدە 10 000 جۇمىسشى مەن كارنەگي جالداعان قورعاۋشىلار اراسىندا قاندى قاقتىعىس بولىپ، ناتيجەسىندە 9 جۇمىسشى، 7 قورعاۋشى ءولدى جانە جۇزدەگەن ادام جارالاندى. وقيعا ءۇشىن ۇكىمەت 8000 اسەر جىبەردى. قاندى قاقتىعىستان كەيىن كارنەگيدىڭ جۇمىسشىلارى بۇرىنعىداي جالاقى، بۇرىنعىداي جۇمىس جاعدايى، ءتىپتى كوبىرەك جۇمىس ۋاقىتىنا كەلىسۋگە ءماجبۇر بولدى. 1900 جىلى كارنەگيدىڭ كومپانياسى بۇكىل ۇلىبريتانيا شىعاراتىن تەمىر مولشەرىنەن دە كوپ ءونىم شىعاردى.

كارنەگي 70 جاسىندا قالعان ءومىرىن وتباسىنا ارناۋدى ويلاپ، كومپانياسىن ساتۋعا شەشىم قابىلدايدى. كارنەگي كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى چارلز شۆاب كارنەگيدىڭ جازعان حاتىن سول كەزدەگى الپاۋىت باي دج. پ. مورگانعا جەتكىزەدى. حاتتا كارنەگيدىڭ كومپانيانى قانشاعا ساتاتىنى جازىلعان. اڭگىمەلەر بويىنشا، مورگان حاتقا ءبىر قاراعان دا، كەلىسەتىنىن ايتقان. كومپانيا 480 ملن دوللارعا ساتىلىپ، كارنەگيدى سول كەزدەگى ەڭ باي ادام ەتكەن.

سودان كەيىن ەندريۋ كارنەگي بۇكىل بايلىعىن قايىرىمدىلىققا ءباسىبۇتىن بەردى. ول 2500 كىتاپحاناعا اقشا اۋدارعان جانە ولارعا ءوزىنىڭ اتىن بەرۋگە كەلىسپەگەن. ونىڭ ءبىر مىسالى كارنەگي حولل. ول 1891 جىلى سالىنعان. اۋەلگى اتى "Music Hall". ال وعان كارنەگي ولگەن سوڭ عانا ونىڭ اتى بەرىلگەن. وعان قوسا كارنەگيدىڭ ءوز وتىنىشىمەن ەمەس، القالار كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن بەرىلگەن.

وسىلايشا، ەندريۋ كارنەگي تاريحتا كۇردەلى ادام رەتىندە قالدى. ول بالا كەزىندە جوقشىلىقتا ءوستى، ەسەيگەندە داۋلەتتى ادام بولدى. بايىعان سوڭ ءوز جۇمىسشىلارىنا وتە قاتالدىق كورسەتتى. جۇمىسشىلاردى وتە قيىن جاعدايدا جۇمىس ىستەتتى. ءبىراق تاسجۇرەك ادام ءومىرىنىڭ سوڭىندا ادامزات تاريحىندا قالاتىن قايىرىمدىلىق ىستەدى.

ەندريۋ كارنەگي ءوز زامانىندا دجون روكفەللەردەن دە باي بولعان. ەسەپتەۋلەر بويىنشا، ونىڭ جەكەلىك داۋلەتى مولشەرمەن قازىرگى 370 ملد دوللارمەن قارايلاس.

ول ءومىرىنىڭ سوڭعى 18 جىلىندا قايىرىمدىلىق ۇيىمدارىنا، قورلار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرگە فيلانتروپيا جاسادى.

كارنەگي 1889 جىلعى "بايلىق ءىنجىلى" تۋرالى ماقالاسىندا بايلاردى ءوز بايلىعىن قوعامدى جاقسارتۋ ءۇشىن پايدالانۋعا شاقىردى جانە قايىرىمدىلىق تولقىنىنا تۇرتكى بولدى.