"بولاشاقتى بولجاپ"، ميللياردەر بولعان جاندار تۋرالى بىلەسىز بە؟ ءيا. ونداي ادامدار كوپ. ناقتىسى، ولار قارجى ماسەلەلەرىن الدىن الا باسقالاردان بۇرىن دۇرىس مولشەرلەپ، ناتيجەسىندە ميللياردەر بولعان.

تومەندە سونداي ادامداردىڭ ءبىرى – دجيم سايمونس تۋرالى باياندالادى.

دجيم سايمونس – ميللياردەر ماتەماتيك. ول اقش ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن كود شەشۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. ۋنيۆەرسيتەتتە پروفەسسور بولعان. كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتەن كەتىپ، قارجى سالاسىنا كىرگەن.

سايمونس رەنەسسانس تەحنولوگيالارى كورپوراسياسىن قۇرۋشى. بۇگىن كوزى ءتىرى ماتەماتيك ميللياردەر. قارجىلىق بولاشاقتى بولجايتىن فورمۋلالارمەن جۇمىس ىستەگەن، ەڭ سوڭىندا تاريحتاعى ەڭ تابىستى ميللياردەردىڭ بىرىنە اينالعان.

ول ەڭ تابىستى بولجاۋشى بولدى. بولاشاقتى ماتەماتيكالىق مودەلدەۋلەر ارقىلى بولجاپ، ءبىلىپ وتىرعان.

سايمونس بولاشاقتى بولجايتىن ماتەماتيكالىق مودەلدەردى جىل سايىن جەتىلدىردى. ول ءوزىنىڭ زەرتتەۋلەرى جانە مودەلدەرى ارقىلى ايگىلى.

سايمەنس فورمۋلا، مودەلدەرى ارقىلى 21 ملرد دوللار تاپقان.

ول ماسساچۋسەتس، برۋكليندە ومىرگە كەلدى. ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ماتەماتيكا ماماندىعىندا وقىدى. جاسىنان تالانتتى بولدى. ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىرىشى كۋرستى وقىماي، تىكە ەكىنشى كۋرسقا ءتۇسىپ كەتتى. ونىڭ اكادەميالىق ءومىرى دە وتە تابىستى بولدى. سايمونس ماتەماتيكادان PhD الا سالىپ، پروفەسسور اتاندى. ودان كەيىن قىرعي-قاباق سوعىس كەزىندە رەسەيدىڭ جاسىرىن كودتارىن شەشتى. امەريكا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاقسى ەڭبەك ەتتى.

1976 جىلى 37 جاسىندا ماتەماتيكاداعى ەڭ ۇزدىك سىيلىقتىڭ ءبىرى "Oswald Velben" سىيلىعىن الدى.

سايمونس 1978 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتەگى پروفەسسورلىقتان كەتتى دە ماتەماتيكالىق قابىلەتىن بولاشاقتى بولجاپ، اقشا تابۋعا قولدانۋدى شەشتى. ءسويتىپ جينعان، تەرگەن اقشاسىمەن كومپانيا قۇردى.

ماتەماتيكالىق قابىلەتى ارقىلى قارجىلىق بولاشاقتى بولجاپ كورمەك بولدى. لەنني باۋم دەگەن ارىپتەسى ەكەۋى "قارجىلىق بولاشاقتى ماتەماتيكا بولجاۋى مۇمكىن" دەپ سەنىپ، ماتەماتيكالىق العاشقى مودەلدەۋىن جاسادى. ول "Mean Reversion Model" دەپ اتالدى. وسىلايشا، بۇل ادىسپەن ءبىراز پايدا تاپتى. ول ادىستەرى ءدال كەلىپ وتىردى.

دەگەنمەن ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن باسەكەلەستەر پايدا بولدى دا، وزگە كومپانيالار ءوز مودەللەرىمەن العا شىقتى. سودان سايمونس ولاردىڭ الدىنا ءتۇسىپ، كوبىرەك ناقتى بولجام جاساپ، تابىس تابۋ ءۇشىن، تاعى دا مىقتى ماتەماتيكتەردى جيناۋ كەرەك ەكەنىن ءبىلدى.

ءسويتىپ، ول جاڭا ستراتەگيا تاۋىپ، دامىتۋ ءۇشىن دجيم اكس دەگەن مىقتى ماتەماتيكتى كومانداعا شاقىردى. سودان ول ماتەماتيك كەلىپ، كومپانيانىڭ دامۋى ءۇشىن ايتارلىقتاي كومەك جاسادى. ولاردىڭ ويىنشا،  ءومىر زاڭدىلىققا تۇسپەيتىن سياقتى. ءبىراق ونىڭ زاڭدىلىعى بار. بۇگىنگى عىلىمنىڭ جەتكەن جەتىستىگىمەن 100% بولماسا دا، بولاشاقتا نە بولاتىنىن جالپى جوباسىن مولشەرلەۋگە بولادى. ال ونى ىقتيمالدىق ارقىلى ماتەماتيكاعا سالىپ جىبەرگەندە كوپ نارسەنىڭ سۇلباسى كورىنەدى.

وسىلايشا، جاڭا كەلگەن ماتەماتيك ماشينالىق وقىتۋدىڭ (Machine learning) العاشقى جوباسىن ۇسىنادى. بۇگىن ماشينالىق وقىتۋ ادەتتەگى ءىس بولعانىمەن ول كەزدە ەڭ جاڭا تەحنولوگيا ەدى. ياعني بۇرىن قالاي بولدى، كەيىن سونى مولشەرمەن قايتالاپ بەرەدى. سودان كەيىن بۇل كومپانيا ءوز زامانىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتتى. ميلليونداپ بولجامدارى دۇرىس كەلدى، ونى "Kernel مەتود" دەپ اتادى. جاي ادامنىڭ كوزىنە، بولجاۋىنا كورىنبەيتىن مولشەرلى زاڭدىلىقتى كورسەتەتىن ەدى. سودان ولاردىڭ تابىسى ميلليونداپ ارتتى. سوسىن سايمونس ماكسيمالدى پايدا تابۋ ءۇشىن قارجىسى بارلاردى جيناپ "Medallian قورى" دەگەندى قۇردى. قارجى جەتكىلىكتى بولعان سوڭ، بولاشاقتى ەڭ جاقسى دالدىكپەن ءبىلۋ ءۇشىن تالانتتاردى جيناۋعا اقشا سالدى. ءسويتىپ 20% ناقتى  پايدا تاباتىن تۇراقتىلىققا جەتتى.

سايمونس ونى دا قاناعات ەتپەدى. ءتىپتى دە كەرەمەت ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن تاعى ءبىر مىقتى ماتەماتيك ەلۆين بەرلەكامپتى اقىسىن تولەپ كومانداعا شاقىردى.

ەلۆين بەرلەكامپ كەلىپ، قىسقا مەرزىمدى ستراتەگيا ءۇشىن مىقتى جۇمىس ىستەدى. ول "The Kelly Criterion" دەگەن مەتودتى قولداندى. ول كازينو ەرەجەسىنە جاقىن بولدى. مىسالى كازينودا 10 رەت اقشا ۇتىپ الۋىڭ مۇمكىن. ءبىراق جالپى ويىندا كازينو ۇتادى. كازينو ميلليونداپ اقشا جاسايدى. ول 100%. ءبىر ادامنىڭ 10 رەت ۇتقانى كازينونى بانكروت ەتپەيدى. جالپى مولشەرمەن ەلۆين سول قاعيدانى نەگىزگە العان  قىسقا مەرزىمدى قاجىلىق بولاشاقتىق بولجام ءۇشىن مودەل جاسادى. بۇل "عىلىمي ءباس تىگۋ" دەپ اتالادى.

كومپانيا وتە ۇلكەن ەسەپتەۋ كۇشىن، عىلىمي زەرتتەۋدى سايكەستىرىپ، ونى قارجى بولاشاعىن بولجاۋ ءۇشىن قولداندى. ولار زاڭدىلىقتاردى، وزگەرىستەردى، اقپاراتتاردى زور مولشەردە جيناپ، سول ارقىلى مولشەرلەپ عىلىمي تۇجىرىم جاساپ وتىردى.

سايمونستىڭ ءوزى "ادامدار ءومىر رەتسىز، زاڭدىلىق جوق" دەپ ويلايدى. ءبىراق ەگەر سەندە جەتكىلىكتى اقپارات بولسا، مۇلدە ولاي ەمەس. بۇل ىقتيمالدىق. ال ىقتيمالدىق قاي جەردە قانشا ەكەنىن مولشەرلەپ بىلۋگە بولادى" دەيدى.

1989 جىلى سايمونس مۇمكىندىك جاقسى كەلگەن ۋاقىتتا جەكە ءوزى ىسكە 27 ملن دوللار قارجى سالدى. قايتارىم مەن ناتيجە وتە تەز جانە تاڭقالارلىق بولدى. بۇل بۇرىنعى مودەلدىڭ پايدا تابۋ شەگىنەن اسىپ، ءار اپتا، ءتىپتى ءار كۇن سايىن كومپانيا بايىپ وتىردى.

اقىرى سايمونس قارىشتاپ دامىپ، ميللياردەر بولدى. ياحتا الدى، بۇكىل قىزمەتكەرلەردى ياحتادا قوناق قىلدى. ول قاناعاتتانبادى. كومپانيانى قالاي مەنشىكتى كاپيتالعا اينالدىرسام دەپ باسى قاتتى. سودان كەيىن اتاقتى اقپاراتتىق كومپانيا IBM-دەگى ەكى ماماندى شاقىرىپ، ولارعا جەتكىلىكتى اقى تولەپ، شەشىمىن جاساپ بەرۋدى سۇرادى. ولار كوپ ەڭبەك ەتىپ، كەيىن شەشىمىن تاۋىپ بەردى. كومپانيا ءسويتىپ كەلەسى دەڭگەيگە جەتىپ، ميللياردتىق كومپانياعا شەكتەۋسىز دامىدى. 

سايمونس 2010 جىلى ەڭ تابىستى قارجىلىق بولاشاقتى بولجاۋشى ماتەماتيك ميللياردەر رەتىندە زەينەتكە شىقتى.