بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىن اتاپ وتەمىز. ۋاقىت وتكەن سايىن ءوز تاريحىمىزعا قايتا ءۇڭىلىپ، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ سان عاسىرلىق ازاتتىق كۇرەسىنىڭ جاڭا بەتتەرىن اشىپ، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ كونە داستۇرلەرىن جاڭعىرتىپ، جاڭا قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدامىز. عاسىرلار قويناۋىنان اسىل ەلدىڭ تاريحىن ارشىپ الدىق.

مەنىڭ اتا-بابام كەڭەستىك داۋىردەگى سولاقاي ساياساتتىڭ ارقاسىندا 1937 جىلدارى ءازىربايجاننان كەڭ بايتاق قازاقستاننىڭ كيەلى سوزاعىنا جەر اۋدارىلعان بولاتىن. بۇل 1937ء-نىڭ قاراشا ايى ەدى. قاقاعان قىس. ەكى اپتادان كوپ ۋاقىت مال تاسيتىن ۆاگوندارداعى ءومىر. جولداعى قيىنشىلىق، ادامداردىڭ سۋىقتان، اشتىقتان قىرىلۋى. بەلگىسىز باعىت. ىشتەرىنەن «سىبىرگە اپارماسا ەكەن» دەگەن ارمان. نەسىبەلەرىنە قاراي قازاقستان جەرىنىڭ توپىراعى بۇيىرعان ەكەن.

سول كەزەڭدە قازاق حالقى وزگە ۇلتتاردى وزەككە تەپپەي، قايتا ءۇرپيىپ، نە ىستەرىن بىلمەي تۇرعانداردى «قورىقپاڭدار، ءوزىمىزدىڭ باۋىرلار ەكەنسىڭدەر. بىرگە كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەپ ۇيدى-ۇيگە جانۇيالاردى ءبولىپ الدى. اتا-اجەمنىڭ ايتۋىنشا ول كەزەڭ قازاقستان ءۇشىن دە وڭاي بولعان جوق، الايدا قازاق حالقى ولارعا وزدەرىنە ءتان كەڭ پەيىلدىلىگى مەن قايىرىمدىلىعىن كورسەتتى. وزگە ەتنوس وكىلدەرىن باۋىرىنا باسىپ، قولىنداعى بارىمەن ءبولىستى. وتانىنان جىراققا كەلگەندەردiڭ كوكەيiندە كەلەشەككە دەگەن سەنiءمدى ۇيالاتتى. قولىنداعى ءبىر ءۇزىم نانىن تەڭ بولىسكەن قازاقتار ولاردىڭ قازاق توپىراعىنا بارىنشا جەرسىنۋىنە لايىقتى جاعداي جاسادى.

ولار قازاق جەرىنە كەلىپ وزدەرىن اجالدان اراشالاپ قانا قالعان جوق، قازاقتىڭ «سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي بات» دەگەن ماقالىنا ساي، وسى ەلگە ءسىڭىپ، ءتىلىن انا تىلىندەي قابىلداپ، ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرپىن ءوز ومىرىمەن بايلانىستىردى. اتامنىڭ ەكى باۋىرى قازاقپەن قۇدا بولدى.

قازىرگى تاڭدا جەر اۋدارىلىپ كەلگەن ءازىربايجاندار ءوز ۇلتىندا جوق قازاقتىڭ كوپتەگەن سالت-داستۇرلەرىن قولدانىپ كەلەدى. اتاپ ايتساق، كەلىن تۇسىرگەندە بەتاشار جاساپ، كەلىندەر ۇلكەندەرگە سالەم سالىپ، پەرزەنتتەرى ەندى ءتاي-تاي باسقاندا «تۇساۋكەسەر» جاسايدى، ءقادىرلى قوناق كەلگەندە ەتىن اسىپ، قوناعىنىڭ الدىنا قويادى.

1950 جىلدارى دەپورتاسيالانعاندارعا ءوز ەلىنە ورالۋعا رۇقسات بەرىلدى. بولاشاعىن  قازاق ەلىمەن، قازاق توپىراعىمەن بايلانىستىرعان اتام «تال ءبىر جەردە كوگەرەدى، جاس كەزىمىزدە كەلىپ، اجالدان امان قالىپ، قازاق توپىراعىنان ءنار الىپ، ءۇيلى جايلى، پەرزەنتتى بولىپ جاتىرمىز. ياعني ءبىزدىڭ كوگەرەر جەرىمىز قازاقستان»، دەپ ەشقايدا كوشپەي، قازاقستاندا قالعاندى قۇپ كوردى. الايدا، تۋعان-تۋىستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى ءازىربايجانعا قونىس اۋداردى.

قولىم قالت ەتكەندە شەت ەلدەگى تۋعان-تۋىستى ارالاپ كەلەمىن. ولار ءاردايىم قازاق حالقىنىڭ ادامي قاسيەتتەرىن ءجيى ەسكە الادى. قازاقتىڭ قۇرت-مايى مەن باۋىرساعىن، قازى-قارتاسىن اڭسايدى. اۋىلداعى جاقىن اعايىنداي بولىپ كەتكەن ازاماتتاردى سۇرايدى.

ءبارىمىز تۇركى تىلدەس حالىقتار بولساق تا مادەنيەتىمىزدە شامالى وزگەشەلىكتەر بار. مىسالى، ءازىربايجاندار جىلقى ەتىن جەمەيدى، ءبىراق قازاقستاننان كوشكەندەر ونى ءاردايىم اڭسايدى. سوندىقتان جىلدا ءازىربايجانعا بارعاندا مەن جىلقى ەتىمەن قازى الىپ بارىپ، ادەمىلەپ ەت اسىپ بەرەمىن. سوندا مەنىڭ 96 جاستاعى قارت اجەم «اسحانانىڭ ەسىگىن اشىڭدارشى. شىركىن-اي، مەنىڭ كيەلى قازاقستانىمنىڭ ءيىسى  مۇرنىما كەلدى عوي» دەپ كوزىنە  جاس الاتىن. ول كىسى 98  جاسقا كەلىپ دۇنيەدەن ءوتتى، ءبىراق ول-ولگەنشە «شىركىن-اي، ماعان قۇداي ءبىر ساتكە قانات بەرسە قازاقستانىما ۇشىپ بارىپ، راحاتتانىپ اۋاسىن ءبىر جۇتىپ ولسەم دە ارمانىم جوق» دەپ ارمانداۋشى ەدى.

كىشكەنتاي كەزىمدە، ءالى ەسىمدە اجەم ەكى كۇن سايىن تاندىرعا ەكى تاندىر نان جاباتىن، بىرەۋىن وزىمىزگە، ال ەكىنشىسىن كورشىلەرگە اپارىپ بەرەتىن. بۇل جىلدار بويى جالعاستى. سوندا مەن «اپا، نەگە ولاي ىستەيسىز؟» دەگەندە، «بالام، بۇل بەيبىتشىلىك، مولشىلىق زاماننىڭ نانى، ال سوناۋ 1937 جىلدارداعى اشارشىلىقتا قازاق باۋىرلارىمنىڭ ءوز بالالارىنىڭ اۋزىنان جىرىپ، بىزگە ءبولىپ بەرگەن ءبىر ءۇزىم نانىنىڭ ءدامى ەشقاشان اۋزىمنان كەتپەيدى، سوندىقتان دا مەن قازاق حالقىنا ماڭگى قارىزبىن» دەيتىن.

تاعدىرى قازاقپەن تىعىز بايلانىسقان ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى ءۇشىن قازاقستان تاريحي وتانىنان دا ىستىق.

سوندىقتاندا شىمكەنت قالاسىندا تۇراتىن بارشا ۇلت وكىلدەرىن قازاق حالقىنىڭ جانىنا توپتاسىپ، قازاق تىلىندە سويلەپ، قازاق حالقىنىڭ سالت داستۇرلەرىن دارىپتەپ، تاريحىن قۇرمەتتەپ، ەلىمىزدە قالىپتاسقان ۇلتارالىق دوستىق پەن ىنتىماقتى ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزۋگە شاقىرامىن.

مەن اتا-بابالارىمنىڭ اتىنان سوناۋ قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە مەنىڭ باۋىرلارىمدى امان ساقتاپ قالعان قازاق حالقىنا، تۋعان مەكەنگە اينالعان قازاق جەرىنە مىڭ العىسىمدى ءبىلدىرىپ، باسىمدى يەمىن! تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعى قۇتتى بولسىن!  بىرلىگى بەكەم، تىرلىگىمىز تياناقتى بولسىن!

گۋربانوۆا ارزۋ اريپوۆنا

شىمكەنت قالالىق ءازىربايجان ەتنومادەني  بىرلەستىگى

ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، م.ساپاربايەۆ اتىنداعى وقگي وقىتۋشىسى،

پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ

كانديداتى