اقش-قا ارنايى ساپاردىڭ استارىندا نە جاتىر؟

/uploads/thumbnail/20170708195731975_small.jpg

جۇڭگو ەلىنىڭ باسشىسى سي سزينپين اقش-قا ساپارلاي باردى. وندا دا ءبىر كۇن، نە بولماسا ەكى كۇن ەمەس، ءبىر اپتاعا. مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟ الدە اجداھا ەلىنىڭ وزگەشە ويلاعانى بار ما؟

 سولاي سەكىلدى. ارينە، بۇۇ-نىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويلىق سەسسياسىندا ءسوز سويلەۋ تاعى بار. ءقازىر جۇڭگو مەن اقش اراسى ءبىرشاما ءدۇردارازدىق كەيىپتە. بۇل تۋرالى قامشى پورتالى ايقىن-اقپاراتقا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

 

ءتىپتى جۇڭگو باسشىسىنىڭ وسى سا­پارى الدىندا، الەمدىك اقپارات قۇ­رالدارى بەتتەرىندە «اقش ءانى-مىنى قىتايعا قارسى سانكسيا سالماق. ءويت­كەنى جۇڭگو حاكەرلەرىنىڭ امەريكالىق مەم­لەكەتتىك جانە كوممەرسيالىق قۇ­رى­لىمدارىنا قارسى جاسالعان كيبەر شابۋىلىنا اق ءۇي وسىلاي جاۋاپ بەر­مەك-مىس» دەگەن مالىمەتتەر ءجيى جا­ريا­لانىپ كەتكەن ەدى. سونداي-اق اس­پا­ناستى ەلىنىڭ وڭتۇستىك جۇڭگو جانە شىعىس جۇڭگو تەڭىزىندە جاساندى ارالدار جاساپ، وعان اسكەري بازالار ورناتىپ، ونىڭ ماڭايىنان وتكەن كە­مەلەرمەن ۇشاقتارعا الدىنا الا كە­ءلىسىپ الۋدى تالاپ ەتۋى، وسى وڭىردە ءمۇد­دەسى بار اقش-تىڭ جىنىنا تي­گەنى بەلگىلى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە اقش قورعانىس ءمينيسترى ەشتون كار­تەر: «حالىقارالىق قۇقىق ءمۇم­كىن­دىك بەرەتىن جەرلەردىڭ بارىندە اقش ۇشاعى ۇشادى، كەمەسى جۇزەدى، كو­لىگى جۇرەدى. ءبىزدى ەشكىم توقتاتا ال­مايدى!» دەپ كەسىپ ايتقان-دى. ارينە، قى­تايدىڭ دا اقش-قا قارسى ايتار ءۋا­ءجى جەتكىلىكتى. ول – بىلتىر گون­كونگ­­تەگى «قول شاتىرلار» توڭكەرىسىن ءجا­نە سول جىلى شىڭجان – ۇيعىر اۆ­تو­نو­ميالىق اۋدانىندا بەيبەرە­كەتسىزدىكتى امەريكالىق قۇرىلىمدار ۇيىمداستىر­دى» دەپ ايىپتايدى. ءتىپتى جۇڭگو قور بير­جالارىنداعى دۇربە­لەڭ­ءدى دە اقش-تان كورىپ وتىر. سون­داي-اق اج­داھا ەلى اقش-تىڭ شىعىس ازيا اي­ماعىنداعى ساياساتىنا كونگىسى جوق. ءاسى­رەسە، تايۆان ىسىنە ارا­­لاس­پاۋىن ءجون كورەدى. قاراپ وتىر­ساق، ەكىجاق­تىڭ دا وزىندىك اي­تارى بار. دەسەك تە، جۇڭگو باسشى­سى­نىڭ ءبارىن كەرى ىسى­­رىپ قويىپ، اقش-قا ار­نايى سا­پار جاساۋىنىڭ سىرى نە؟ ارينە، بۇۇ-نىڭ 70 جىل­دىق مە­رەي­تويلىق سەس­سيا­سىنا بارۋ، وندا ءسوز ءسوي­لەۋ، سىل­تاۋ ەمەس. كوكەيدە باسقا ءنار­سە جات­­قانى بەل­گىلى. ءتىپتى سي سزي­ن­پين­ءنىڭ وزىمەن ءبىر­گە 15 ءىرى كومپانيا باسشىسىن ەرتە بارۋ­دىڭ وزىندە دە ۇلكەن ءمان جاتىر. راس، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق اي­­­نا­لىمى جىلىنا 500 ميلليارد دول­لار­دى قۇراپ وتىر. جۇڭگو اقش ءۇشىن كانادادان كەيىنگى ءىرى ەكو­نو­مي­كالىق ارىپتەس. الداعى ۋاقىتتا ساۋدا اينا­لىمىن 550 ميللياردقا جەت­كىز­سەك دەگەن ويى بار. جۇڭگو كوم­پا­نيا­لارى اقش-قا ينۆەستيسيانى مول قۇيۋدا. تەك العاشقى جارتى جىلدىڭ وزىندە جۇڭگو كومپانيالارىنىڭ ءتى­كەلەي ينۆەستيسياسى 6،4 ميلليارد بول­عان. بۇل جامان كورسەتكىش ەمەس. سو­نىمەن قاتار اجداھا ەلى اقش-تىڭ الدىڭعى دەڭگەيدەگى تەحنولوگياسىنا ءزارۋ. سودان بولار، سي سزينپين امە­ريكا توپىراعىنا تابان تىرەسىمەن ءبىر­دەن 300 «بوينگ» ساتىپ الۋعا ءھام ونى قۇراستىراتىن زاۋىتتى قىتايدى تۇر­عىزۋ ءۇشىن كەلىسىمشارتقا وتىردى. با­راك وباما مەن سي ءسزينپيننىڭ ەكەۋارا كەزدەسۋىندە دە وسى ەكونو­مي­كالىق جانە ساياسي ماسەلەلەر ءسوز بو­لا­تىنى انىق. باتىس ساراپشىلارى «الە­ءمدى ەكى دەرجاۆا ءبولىپ بيلەۋدى كوز­دەۋدە» دەپ ايتۋلارىندا دا ءمان بار. ويتكەنى قىتايدىڭ الەۋەتى ءقازىر اقش-تان كەم ەمەس. ءقازىر باسىندا اجداھا ەلى تۇرعان  بريكس  ۇيىمىنىڭ ءال­دەنە باستاعان تۇسى، شانحاي ىن­تىماقتاستىق ۇيىمى كەڭەيۋ ۇستىندە، سونداي-اق قارجى سالاسىندا بريكس دامۋ بانكىن، ازيا ينفراقۇرىلىم ينۆەستيسيالىق بانكىن قۇردى. ال­داعى ۋاقىتتا ءيۋاندى الەمدىك رەزەرۆ­تىك ۆاليۋتانىڭ قاتارىنا قوسۋعا ۇم­تىلۋدا. وسىلايشا، اقش-پەن يىق ءتى­رەستىرە باستادى. مۇنى اق ءۇي سەزبەي وتىرعان جوق. سوندىقتان بولار ءبىر اپ­تانىڭ ىشىندە ەكى ەل باسشىسى جاتا-جاس­تانا وسى ماسەلەلەردى تارازىعا تارتپاق. ءتىپتى جاقىندا بۇۇ-داعى قى­تايدىڭ تۇراقتى وكىلى ليۋ سزەي: «قى­تاي ءارقاشان الەمدەگى ەلدەردىڭ تۇتاس­تىعىن، تاۋەلسىزدىگىن قۇرمەتتەپ كەلدى. سول سەكىلدى ۋكراينانىڭ دا تۇ­تاس­تىعىنا مۇددەلى. ول ەلدەگى جاع­داي بەيبىت تۇردە شەشىم تاپقانى ءجون» دەۋىنىڭ وزىندە ۇلكەن ءمان جاتىر. رە­سەيدىڭ بۇل ەلدەگى ىشكى جاعدايعا ارا­لاسا بەرۋىنە قارسىلىق دەپ ۇققان ءجون سەكىلدى. قىتايدىڭ رەسمي وكىلى اياقاستى بۇلاي سويلەگەنى نەسى؟ سوڭعى كەزدە جۇڭگو رەسەيمەن بىرلەسىپ با­تىستىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا قار­سى وداقتاسا باستاماپ پا ەدى؟ مۇ­نىسى قايتكەنى؟ سويتسەك، ونىڭ دا سە­بەبى بار سىندى. ويتكەنى اجداھا ەلى ءۇمىت ارتقان بريكس سەنىمدى اقتاماۋ­دا. رەسەي سانكسيا قۇرساۋىندا. ول قۇر­دىمنان امان شىعا ما، شىقپاي ما، بەلگىسىز. وڭتۇستىك افريكا – شي­كى­زات وتانى. الەمدە مۇناي مەن ءتۇرلى ءتۇس­ءتى باعالى مەتالداردىڭ قۇنى ءتۇسىپ بارادى. بۇل جايت، وڭتۇستىك افريكا ەلىنىڭ ەكونوميكاسىن تۇرالاتۋدا. برا­زيليانىڭدا جاعدايى ءماز ەمەس. ول ەلدىڭ دە ەكونوميكاسىنان قۋات، ۆاليۋتاسىنان الەۋەت كەتكەن كەز. ءۇن­ءدىستانعا دا الەمدىك داعدارىس وڭايعا ءتيىپ جاتقان جوق. ال قىتايدىڭ ءوز ەكونوميكاسىندا دا ىركىلىس باستالدى. جىلدىق ءوسىم 6–7 پايىزعا دەيىن ءتو­مەندەدى. دەمەك، وسى ءبىر قيىن كەزەڭدە قى­تاي بريكس-كە ەمەس، اقش-قا ار­قا سۇيگەندى ءجون كورەدى. ويتكەنى ەكى ەل­ءدىڭ جىلدىق ساۋدا-ساتتىق اينا­لىمى 500 ميللياردتى قۇراپ وتىر. ال­داعى ۋاقىتتا ودان دا اسىرساق دە­گەن ويلارى بار. سونىمەن قاتار  اقش – وزىق تەحنولوگيا وتانى. دە­مەك، بەيجىڭ ۆاشينگتونمەن ارا قا­تى­ناستى جاقسارتا وتىرىپ، ءوز الەۋە­ءتىن كۇشەيتىپ الماق. 

 

 

 

پىكىر قالدىرۋ

قاتىستى ماقالالار