«تاس جۇرەككە  قۇداي استە سالماس نازار،» دەپ قۇل قوجا احمەت ياسساۋي بابامىز ايتپاقشى، مەنشىل، قۇدايسىز بولىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ ۇلى جاراتۋشى اللاھتى تانۋ تۇگىلى، ءوزىن تاپقان، باققان-قاققان اكە-شەشەسىن تانۋى ەكى تالاي. ونداي بەيباقتى قازاق «تەكسىز» دەيدى. ءسوز ءقادىرىن بىلەتىن كىسىگە قازاقتا تەكسىزدەن اۋىر ءسوز جوق.

ادام بالاسىنىڭ حايۋاننان ايىرماشىلعى قايسى؟ جاۋاپ: –  كەمەلدەنگەن اقىل-پاراساتى، ۇيات-نامىسى، تازا تانىمى. ءوزىن، اقىل-پاراساتىن كۇزەتىپ، ۇيات-نامىسىن، ءناپسىسىن تەجەمەگەننىڭ جانىنا، رۋحىنا يمان نۇرى سىڭبەيدى. ال، رۋحىنا يمان نۇرى سىڭبەگەننىڭ قولىنان سۇمدىق اتاۋلىنىڭ كەلمەيتىنى جوق. قازاق، «قۇدايدان قورىقپاعاننان قورىق» دەپ انە سوندايلاردى ايتقان. ونداي تانىمسىزدىقتان، تامىرسىزدىقتان، جاراتۋشى جالعىز يەنى تانىماۋدان سول ۇلىق بولعان اللاھتىڭ ءوزى ساقتاسىن! ولاي دەيتىنىمىز، قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ اعراف سۇرەسى 186-اياتىندا: «اللاھ قاڭعىرتقان ادامدى ەشكىم دە وڭداي المايدى» دەپ جازىلعان. دانا اباي:

اللاھتىڭ ءوزى دە راس،

ءسوزى دە راس،

راس ءسوز ەش ۋاقىتتا جالعان بولماس!

– دەدى. اللاھ ۇعىمى جالعان (استاعبير اللاھ) بولسا، دانا اباي بۇلايشا قاداپ  ايتپاس تا ەدى-اۋ. اباي جانە:

ماحابباتپەن جاراتقان ادامزاتتى،

سەن دە ءسۇي،

ول – الاھتى جاننان ءتاتتى!

– دەدى. ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزشا جاننان ءتاتتى دانەڭە بولماۋعا ءتيىس. ال، ابايدىڭ ۇعىمىنشا ۇلىق بولعان اللاھ جاننان دا ءتاتتى! دۇرىسى وسى! ويتكەنى، ءتاتتى جاندى بەرەتىن دە، الاتىن دا اللاھ. ەندەشە، ءبىزدىڭ بارلىق ماحابباتىمىز، سۇيىسپەنشىلىگىمىز سول – جاننان دا ءتاتتى بولعان اللاھقا عانا ارنالۋعا كەرەك. بۇل اقيقاتتى قۇل قوجا احمەت ياسساۋي بابامىز:

اللاھتىڭ اق ديدارى ءۇشىن بولماسا جانىڭ قۇربان،

ادامدايسىڭ قۇر بوسقا الدامشى ساعىم قۋعان.

– دەپ راستاسا، مارعاسقامىز مۇقاعالي:

قۇربان بولسىن قۇدايىم ءۇشىن جانىڭ!

– دەپ قورىتىندىلايدى. وسيەتتەيدى. مىنە، وسىنداي دانالار مويىنداپ، تانىپ، سيىنىپ كەلگەن ۇلىق اللاھتى، اللاھ اقيقاتىن ءبىز نەگە تانۋعا قۇلشىنبايمىز؟ نەگە تانىمايمىز؟ ونىڭ – ۇلىق اللاھتىڭ جولىنا باستى نەگە ءباي تىكپەيمىز؟ حاق پايعامبارىمىزدان (سعس) جەتكەن قۇديس حاديستە  اللاھ: «قۇلىم ماعان سۇيەمدەي جاقىنداسا، مەن قۇلىما قارىستاي جاقىندايمىن. قۇلىم ماعان قارىستاي جاقىنداسا، مەن قۇلىما شىنتاقتاي جاقىندايمىن. قۇلىم ماعان شىنتاقتاي جاقىنداسا، مەن قۇلىما قۇلاشتاي جاقىندايمىن. قۇلىم ماعان قاراي ءبىر ادىم اتتاسا، مەن قۇلىما قاراي جۇگىرەمىن» دەگەن.

توپىراعىمىزدا، قۇدايعا شۇكىر، قۇدايسىزدىق يدەياسىنىڭ تۋى جىعىلدى. زامانى اقىرلاستى. ەندى ونىڭ بەتى بەرى قاراماي-اق قويسىن. دەمەك، ەندى ءبىز تەزىرەك ەس جيناپ، ۇرپاعىمىزدى ۇلىلىققا – اللاھقا، يماني ىلىمگە ۇندەستىرۋىمىز كەرەك.

ءدىنى جوقتىڭ – ءدىلى جوق. ءدىلى جوقتىڭ اللاھى – اقيقاتى  جوق دەگەن ءسوز. ال، اللاھقا – سەنىمى جوق ۇرپاقتىڭ بولاشاعى ءتىپتى دە بولماق ەمەس. «جاراتىلىس تەگىمىز مايمىل (ورانگۋتون)» نەمەسە «دۇنيە جوقتان بار بولمايدى، باردان جوق بولمايدى» دەپ، اق قاعازداي كىرشىكسىز تازا ۇرپاعىمىزدى جالعىز جاراتۋشى حاق اللاھقا قارسى قويىپ، ونىڭ قاھارىنا ەندى ۇشىراتا بەرۋىمىزدىڭ كوز ەمەس، كوكىرەك سوقىرلىق ەكەندىگىن ابدەن سەزىپ-بىلىپ، تۇسىنەتىن كەزىمىز جەتتى-اۋ وسى. بۇل تۋرالى قۇراندا: «نەگىزىنەن كوزدەر سوقىر ەمەس، كوكىرەكتەگى كوڭىل كوزى سوقىر» (حاج سۇرەسى، 46-ايات) دەلىنگەن.

«بابامىز» دەپ جۇرگەن مايمىلدىڭ قايدان كەلگەندىگى جايلى مىنا وقيعاعا نازار اۋدارارلىقشى. اللاھ تاعالانىڭ ءنابيى مۇسانىڭ (عس) ءتالىمى بويىنشا، ءار اپتانىڭ ءبىر كۇنى، ياعني جۇما كۇنى جۇرت جۇمىستارىن توقتاتىپ، اللاھقا ءمىناجات ەتەدى. كەيىن  ولار سەنبى كۇندى تاڭدايدى. مۇسانىڭ (عس) ۇسىنىسى ارقىلى حاق اللاھ تاراپىنان كەلىسىلەدى. ءسويتىپ ولار ءداۋىت (عس) تۇسىندا دا قۇدايعا قۇلشىلىعىن وسى سەنبى كۇنى جالعاستىرا بەرەدى.

سول تۇستا قالزامنىڭ (قاراتەڭىزدىڭ) جاعاسىندا ءباني يسرايىل (12 اتا يسرايىلدىڭ ءبىر اتاسى) ۇرپاقتارى مەكەندەيتىن اعيلا دەگەن قىستاق بولعان. قىستاق جانىندا تەڭىز كەلىپ تىرەلەتىن ۇلكەن ەكى تاۋ بولىپتى. كيتتەر تەك سەنبى كۇنى عانا ۇيىر-ۇيىرىمەن وسى تاۋ تاستارىنا ءجۇزىپ كەلىپ، قاۋىپ-قاتاردەن قورىقپاستان اسىر سالادى ەكەن. ءتۇن جارىمى اۋا بەرە شۇڭەتكە قايتىپ كەتىپ وتىرادى ەكەن. بۇل ەندى يلاھي حيكمەت. سىناق.

كۇندەردىڭ-كۇنىندە بۇل قىستاقتاعى دىنگە سەنبەيتىن تۇرلاۋسىزدار ناپسىگە بەرىلىپ، پايعامبار تالىمدەرىن قاپەرگە الماي، شاريعات ۇكىمىنە قايشى كەلىپ، ءناپسى قالاۋلارى بويىنشا بالىق اۋلاۋدى ادەتتەرىنە اينالدىرادى. بالىق اۋلاپ بايىعان جۇگەنسىزدەر مەيلىنشە ماساتتانىپ، ەسىرىپ، ابدەن اردان بەزەدى. تاعاتى تاۋسىلعان ءداۋىت (عس) اللاھ تاعالادان ولاردى جازالاۋدى وتىنەدى. حاق تاعالا ونىڭ تىلەگىن قابىل ەتەدى... بۇل وقيعانىڭ قورىتىندىسى رەتىندە قۇران كارىمدە: «ارالارىڭداعى سەنبى كۇنى «بالىق اۋلاماۋ» جونىندەگى شاريعات شەگىنەن شىققانداردى ءسوزسىز بىلەسىڭدەر. ءبىز ولارعا: «مايمىل بولىپ قور بولىڭدار» دەگەن ەدىك »  (باقارا سۇرەسى، 65-ايات) دەلىنگەن. دەمەك، اباي ايتپاقشى: قۇران – راس، اللاھتىڭ ءسوزى ءدۇر ول!

ابايدى اللاھتىڭ ۇلىقتىعى ارقىلى دالەلدەۋدىڭ ورنىنا، ۇلىق اللاھتى اباي ارقىلى دالەلدەۋىمىز قانشالىقتى ابەستىك، كۇنا ەكەنىن سەزىنسەكتە، ابايدى اللاھتان گورى اقيقاتقا بالايتىن ءسابي حالقىمىزعا وسىلاي ىستەمەسكە شاراسىزبىز. بۇل كۇنامىزدى شەكسىز كەشىرىمدى بولعان اللاھ ءوزى كەشىرسىن؟!

بەنيامين كونستان: «ءدىن ادامزات تاريحىندا، رۋحىندا ەڭ ماڭىزدى ءرول وينايتىنى اقيقات. ءدىن ءومىردىڭ وشپەيتىن، بولىنبەيتىن بولىگى. ادام قابىلەتتەرى ويانعان كەزدە، اقىلعا ءدىن وركەن جايماۋى مۇمكىن ەمەس» دەسە،  ا. ەينشتەين: «ءدىنسىز عىلىم كور، عىلىمسىز ءدىن اقساق»، دەيدى. ال، قاسيەتتى قۇران كارىمدە اللاھ: «قۇران كۇللى جاھام حالقىنا ۇگىت-ناسيحات» (؟) نەمەسە «بۇل قۇران ءسوزسىز ەڭ تۋرا جولعا باستايدى» (يسرا سۇرەسى، 9-ايات) دەدى.

ەندەشە، ءبىز ۇرپاقتارىمىزدى قاي باعىتتا تاربيەلەپ وتىرمىز؟ بۇرىنعى شاراسىزدىق بولدى. ەندىگىمىز شە؟ ەل بولعالى دا جيىرما جىلدان استى. از ۋاقىت ەمەس. (اۋىر دا بولسا ايتايىن). اقىل-سانامىزدىڭ ارتتا قالعانى سونشا، يگىلىكتى ىسكە قاراي ىزدەنۋگە باسپايمىز. بىلگەن، ويلاعان كىسىگە توپىراعىمىزدا مەشىت قالدىرماعان كەڭەس وكىمەتى ءوز ۇلتىنىڭ شىركەۋلەرىن ساقتاپ قالعانىنان-اق تالاي سىردىڭ باسى اشىلماي ما؟..

ءدىن كوبىندە ەركىندىكتى تەجەيدى دەپ تۇسىنەمىز. بۇل ەڭ ۇشقارى كوزقاراس. ەركىندىك اۋىزعا كەلگەندى كوكۋ، ويعا العاندى ىستەۋ، كيىمدى قالاي بولسا سولاي كيىنۋ، جالاڭاش-جالپىلى ءجۇرۋ، ۇرىپ-سوعۋ، ۇرلىق ىستەۋ، پارتيا-توپقا ءبولىنۋ، نە ىستەسە دە ايتەۋىر باي بولۋ بولماسا كەرەك. بۇل شىنايى تۇسىنگەن ادامعا ەركىندىك ەمەس، قاراۋلىقتىڭ قاق باسى. قاسيەتسىزدىكتىڭ قاينار كوزى ءارى ەرتەڭى بۇلدىر ەسسىزدىك بولماق.

يسلام دىنىدەگى ەڭ شىنايى ەركىندىك – ءناپسى تالابىنان تۇبەگەيلى باس تارتۋ. ازاتتانۋ. كىرشىكسىزدەنۋ. يمان نۇرىمەن نۇرلانىپ ءومىر ءسۇرۋ.

كەشەگى وتكەن بابالارىمىز: «بارعا قاناعات. قاناعاتتى قارىن تويعىزادى. قاناعاتسىز جالعىز اتىن سويعىزادى» دەپ، ۇرپاعىن اشكوزدىكتەن، تويىمسىزدىقتان، سابىرسىزدىقتان قالاي توسقان؟ بۇل پايىم تاعى كەلىپ ولاردىڭ يمان دەڭگەيىن، ءناپسىقۇمارسىزدىعىن كورسەتىپ تۇرعان جوق پا؟ ارينە!

ءابۋزار زيناب يبن جينادا: «اللاھ تاعالا قانداي قۇلدارىن ارداقتايدى؟» دەپ سۇراعاندا، حاق پايعامبارىمىز (سعس): «باس ەركىندىگىن باعالاي بىلگەن ءھام ءوز باعاسىن بىلەتىن قۇلدارىن» دەپ جاۋاپ بەرگەنىن جازىپ قالدىرعان. دەمەك، شىنايى باس ەركىندىگى – شاريعات تيعانىنان تيىلىپ، «ىستە» دەگەنىن ىستەگەن، اللاھ اقيقاتىن تانىعان ادال جۇرەكتى، شىنشىل مۇميندە عانا بولادى.

دۇنيەگە ىنتىق،

ماقشارعا الامسىزدىڭ،

يمانىن تۇگەل دەۋگە اۋزىم بارماس.

– دەپ، اباي ايتپاقشى، دۇنيەقور، بۇ دۇنيەنى عانا ءومىر، و دۇنيەنى ءبىرجولاتا  قۇرىپ-جوعالۋ دەپ بىلەتىن قۇدايسىزدا شىنايى ەركىندىك بولماق ەمەس.

قازاق كۇنى كەشەگە دەيىن سالقىن جايلاۋدا سالدىق قۇرىپ، سابات تا ساف اۋا جۇتىپ، الاشتىڭ ءالاجىبىن اتتاماي، مۇڭسىز مورالمەن ءومىر سۇرسە، ول – ونىڭ ەركىندىگى. شىنايى يماني ەركىندىگى ەدى.

التاي مەن اتىراۋ ارالىعىنداعى اقجايىق – كەڭ مەكەندى ۇلىق بولعان اللاھ قازاققا،  انە سول ادالدىعىنا، كەڭ پەيلىنە، اسىلىقسىز، كىرشىكسىز وزىنە سەنىمىنە سىيلاعانى ەدى. قۇراندا: « اقيقاتىندا اللاھ تاۋبە ەتۋشىلەردى ۇناتادى» (باقارا سۇرەسى، 222-ايات) دەپ جازىلعان. ەندى، ءبىز بىلەتىن اتا-بابالارىمىزدىڭ ەكى ءسوزىنىڭ ءبىرى «تاۋبە» ەكەندىگىن ەسكە تۇسىرەلىكشى. قانداي عانا تاۋبەشىل ەل ەدىك؟! «ادامنان سۇراعاننىڭ ەكى كوزى، اللاھتان سۇراعاننىڭ ەكى ءبۇيىرى شىعادى» دەپ جاراتۋشى جالعىز يەنى شىنايى ءوز بيىگىندە تانىعانىنان ايتقان قازاق بۇل ماقالدى.

ءبىز سوڭعى، اللاھتى ماركس ۇمىتتىرعان زاماندا، «وسى بايتاقتى باعىمىزعا ءناسىپ ەتكەن ۇلى اللاھقا شەكسىز العىس» دەگەننىڭ ورنىنا، بىلەكتىڭ (قارا كۇش. قارا كۇشپەن ەشقاشان دا بيلىك، تەڭدىك ورناماعان. تەڭدىكتى دە، ءبارى-بارىن دە حاق بەرەدى، اعايىن)) كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاي العان بابالارعا مىڭ العىس» دەپ ويلانباستان ايتا بەرەمىز. بۇل مۇلدە قاتە پايىم. حاق اللاھ الدىندا شەكسىز كۇپىرشىلىك. ءوزىمىزدى-وزىمىز الدارقاتۋ. شىندىققا كوزدى جۇمىپ قاراۋ عانا. بولماسا، شىرقىمىزدى العان شىڭعىس جورىقتارىن ايتپاي-اق، كۇنى كەشە قىبىر ەتۋگە مۇرسامىزدى كەلتىرمەي قىلعىپ سالعان قىزىلداردىڭ قىش تابانىنان قۇداي قۇتقارماسا، ءبىزدى كىم ازاتتىققا الىپ كەلدى؟! جانە دە اقىلىمىزدىڭ كۇشىمەن، اۆتوماتتارىمىزدىڭ سۇسىمەن الدىق پا بۇل تاۋەلسىزدىكتى؟..

– وزدىگىنەن كەلدى!..

– وزدىگىنەن؟.. بۇل نە دەگەن دىلگىرلىك؟ نە دەگەن تانىمسىزدىق؟

– قۇداي جوق! مۇنىڭ ءبارى تابيعاتتىڭ ءىسى...

– ءماسساعان. وقىڭىز. قايتالاپ وقىڭىز:

اللاھتىڭ ءوزى دە راس!

ءسوزى دە راس!

راس ءسوز ەش ۋاقىتتا جالعان بولماس! (اباي)

سابىر، سابىر حالقىم! ويلانايىقشى، قانە، اللاھ بار!! بارلىق عالامدى جاراتىپ، باسقارىپ تۇرعان سول – حاق اللاھتىڭ ءدال ءوزى. بارشا عالامنىڭ، ءتىپتى سەنىڭ ءوزىڭنىڭ بار بولۋىڭنىڭ ءوزى ونىڭ بارلىعىنىڭ، حاقتىعىنىڭ، بار ەتۋشى ول عانا ەكەندىگىنىڭ ايعاعى ەمەس پە! ول ءتىپتى، بار بولماق تۇگىلى، «كۇللى ءىس شىنىندا اللاھتىڭ ەركىندە» قۇران (ءال-عيمران سۇرەسى، 154-ايات)!

ەندەشە، حاققا، حاق اللاھقا قاراتا تەزىرەك بەتىمىزدى بۇرالىق. حاقتى تانىماي قاسارىسقان قانشاما زالىم قاۋىمدى (ۇلتتى) قايىرا جاساماستاي ەتىپ جوق قىلعان، حيكمەت يەسى بوعان حاق اللاھتىڭ ءوزى تۇعىن. ھۇد (عس) قاۋىمى ادتتىڭ تاعدىرىن، نۇح (عس) داۋىرىندەگى «توپانسۋدى» ەسكە الىڭىز... اڭىز دەسەك الجاسقانىمىز. اللاھتى، اقيقاتتى تانۋ، وعان قۇلشىلىق ەتۋ ادام بالاسىنا اۋەل باستان قازاق تىلىندەگى جاي عانا پارىز ەمەس، قۇران تىلىندەگى يلاھي فارىز بولعان!

«ءدىن ادام مىنەزىن جانە تابيعات زاڭدارىن رەتكە كەلتىرەتىن كۇش بولىپ قالا بەرمەك» دەيدى اۆگۋست كومت. دەمەك، ءبىز شىنايى ءدىندار حالىق بولۋدان ۇتپاساق، ۇتىلمايمىز. بۇل دەگەندىك مەكتەپتى مەدرەسەگە اينالدىرىپ، باسىمىزعا سالدە وراپ شىعا كەلەيىك دەگەندىك ەمەس.

يسلام ءدىنى (حاق ءدىن وسى عانا) – ۇلتىمىزدىڭ بولاشاق يدەولوگياسى. ەستەرىڭىزدە بولسا، ەلباسىمىزدىڭ ءبىر سوزىندە وسىنى ايتتى. قاداپ ايتتى. سوندىقتان، ەلىمىزدىڭ مەكتەپتەرىندە ءدىنتانۋ (يسلام ءدىنىن) ساباعىن ەنگىزۋدىڭ شارت-جاعدايى ابدەن پىسىپ-جەتىلدى.

بۇل جونىندە قازاقى سالعىرتتىق ءبىزدى – قازاقتى قاشاندا قاپىدا قالدىراتىندىعىن ەسكەرتكىمىز كەلەدى.

ءدىن – عىلىمنىڭ اناسى.

ءدىن – عىلىمنىڭ اكەسى.

عىلىم – ءدىننىڭ بالاسى.

ءدىن – عىلىمنىڭ كوكەسى!

. . . . . . . . . . . . .

قول قۋسىرىپ قۇدايعا،

عىلىم مەن ءدىن بىرگە بار!

– دەيدى مۇقاعالي. بۇل ونىڭ قازاققا «حاق دىنىڭە قايت تا، حاق ىسىندە بەرىك بول! قۇداي بار! «قۇداي جوق» دەگەننىڭ ءوزى جوق. ونىڭ (اللاھتىڭ) ءدىنى – يسلام – عىلىم، عىلىمنىڭ ءدىنى. ماڭگىلىكتىڭ ءدىنى! قازاقتىڭ يسلامدا بولعانى – عىلىمدا بولعانى. قازاقتىڭ جۇرەگىندە اۋەلى اللاھقا سەنىمى، سوسىن يسلامى بولسىن. ءسويتىپ عىلىم مەن ءدىنىن قوس قانات ەتكەن قازاق قۇدايىنا يمان نۇرىمەن نۇرلاپ بارسىن» دەگەنى. سولاي!

سۋرەت: kk.wikipedia.org