ءقازىر ەلىمىزدە 4 مىڭعا جۋىق ادام اعزا اۋىستىرۋعا ءزارۋ، ونىڭ ىشىندە 112ء-سى بالا.
كەي پاسيەنتتەر ساناۋلى كۇندەرىن ەمەس، ساعاتتارىن ساناۋدا. 2023 جىلدىڭ 8 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، 211 ادام قايتىس بولۋىنا بايلانىستى "كۇتۋشى" تىزىمىنەن شىعارىلدى.
قازاقستاندىقتار كوبىنە بۇيرەك اۋىستىرىپ سالۋدى قاجەت ەتەدى – 3607، ودان كەيىن باۋىر – 180، جۇرەك – 145، وكپە – 16، وكپە-جۇرەك كەشەنى – 5.
ايتا كەتەيىك، ەلىمىزدە ءقازىر جۇرەك، وكپە، باۋىر، بۇيرەك، ۇيقى بەزىن اۋىستىرۋعا بولادى. 2012 جىلدان باستاپ 2379 ترانسپلانتاسيا جۇرگىزىلدى، ونىڭ ىشىندە ءتىرى دونوردان پاسيەنتتەردىڭ 85%-ى جانە قايتىس بولعان دونورلاردان 15%-ى.
اعزا اۋىستىرۋ كەز كەلگەنگە، ەرەسەككە دە، بالاعا دا قاجەت بولىپ جاتادى، دەنساۋلىققا كەپىلدى ەشكىم بەرمەيدى. كەي كەسەلدەردىڭ داۋاسى ورگان اۋىستىرۋعا كەلىپ تەرەلەدى.
قازاقستاندا 18 جاستان اسقان ادام عانا دونور بولا الادى، دارىگەرلەردىڭ كونسيليۋمى ميدىڭ ءولىمىن راستاۋى ءتيىس. ادەتتە، بۇل جول-كولىك اپاتىنان، جازاتايىم وقيعا نەمەسە ينسۋلت، باس جاراقاتىنان قايتىس بولعاندار. ءولىم راستالعاننان كەيىن دونوردىڭ جاقىن تۋىستارىنان مارقۇمنان اعزا الۋعا كەلىسىم بەرۋ – گۋمانيزم مەن ازاماتتىقتىڭ اكتىسى سانالادى. تۋىسقاندارىنىڭ جازباشا رۇقساتىنسىز قانداي دا ءبىر ارەكەتتەر جاساۋعا زاڭمەن تىيىم سالىنادى.
قازاقستاندا ءتىرى دونوردان اعزانى (اعزانىڭ بولىگىن) اۋىستىرىپ سالۋ تۋرالى شەشىمدى ەتيكالىق كوميسسيا قابىلدايدى، ول تەرىس پايدالانۋدى بولدىرماۋ جانە قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋ ماقساتىندا جوعارىدا اتالعان بارلىق راستايتىن قۇجاتتاردى قارايدى، رەسيپيەنت پەن ءتىرى دونور اراسىنداعى گەنەتيكالىق بايلانىس تەكسەرىلەدى.
ترانسپلانتاسيانىڭ بۇگىنگى جايى مەن مەكەمە جۇمىسىنا بايلانىستى «ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىعىنا» ساۋال جولدادىق.
– ەلىمىزدە قانشا ترانسپلانتاسيا ورتالىعى بار جانە قانشا ادام ولگەننەن كەيىن اعزاسىن بەرۋگە كەلىسكەن؟
– قازاقستاندا 7 ترانسپلانتاسيا ورتالىعى بار. قازىرگى كۇندە 4000-نان استام قازاقستان ازاماتى egov پورتالىندا مايىتتىك دونورلىققا كەلىسىم بەرگەن.
– ەگوۆ-قا تىركەلىپ، ترانسپلانتاسياعا ءوتىنىم بەرىلدى، ءبىراق اياق-استى كولىك اپاتىنا ءتۇسىپ، جەدەل جاردەم كولىگىندە قايتىس بولعان جاعدايدا بۇل ادامنىڭ ىزگىلىكتى امالى زايا كەتپەي مە؟ قانشا دەگەنمەن ءاتى-جونى ءالى انىقتالىپ ۇلگەرمەگەن ادامنىڭ اعزاسىن ساقتاۋدىڭ جولىن قالاي قاراستىرادى دەگەن ساۋال تۋىپ وتىر.
– مايىتتىك دونورلىققا نيەتىن بىلدىرگەن جانە جول اپاتى، تاعى باسقا دا جاعدايلارعا بايلانىستى كوز جۇمعان ازاماتتاردىڭ جاعدايىن سول جەردەگى رەابيليتولوگ سياقتى دارىگەرلەر انىقتايدى. بۇل جەردە باستى فاكتور – ۋاقىتتىڭ شەكتەۋلىگى.
– دونورلىققا دەگەن كوزقاراستى جاقسارتۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دونورلىق پەن ترانسپلانتاسيانى دامىتۋدىڭ كەلەشەگى مەن پروبلەمالارىن شەشۋ جولدارى تۋرالى ماسەلەلەرگە كەلسەك، دونورلىق جانە ترانسپلانتاسيا بويىنشا كودەكس جانە باسقا دا قۇقىقتىق اكتىلەردى ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن حالىقتى مايىتتىك دونورلىق جانە ترانسپلانتاسيالاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ تۋرالى ايتۋ كەرەك.
رەسپۋبليكالىق اۋقىمدا بۇل ماسەلەلەردى شەشۋگە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، سيفرلاندىرۋ مينيسترلىگى، قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى سياقتى باسقا دا مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردى حالىق اراسىندا جۇيەلى ءارى اۋقىمدى اقپاراتتىق جۇمىس جۇرگىزۋ ءۇشىن تارتۋ قاجەت. سونداي-اق سايلاۋشىلارمەن جۇمىس ىستەۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قايتىس بولعاننان كەيىن ورگانداردىڭ دونورلىعى مەن ترانسپلانتاسياسىن دامىتۋ ماسەلەلەرىن جەدەل شەشۋ ءۇشىن زاڭنامانى وزگەرتۋ ماسەلەسى بويىنشا بارلىق دەڭگەيدەگى دەپۋتاتتاردىڭ قوسىلعانى قاجەت.
– ءتىرى كەزىندە اعزاسىن ترانسپلانتاسيالاۋعا تاپسىرىپ كەتكەندەرگە قانداي دا ءبىر كومەك كورسەتۋ قاراستىرۋ ماسەلەسى قوزعالعان با؟
– قازىرگى تاڭدا دونور بولۋ ازاماتتاردىن اسىل نيەتتەرىنە نەگىزدەلگەن، قانداي دا بولماسىن رەسمي ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋ، ت.س.س. ماسەلەلەر قاراستىرىلماعان.
– اعزالاردىڭ قارا نارىققا ءتۇسىپ كەتپەۋىن قالاي قاداعالايدى؟
– دونورلىق جانە ترانسپلانتاسيا ەلىمىزدە زاڭ شەڭبەرىندە عانا جۇزەگە اسىرىلادى.
ق ر قك 1-بولىگى 116 تارماعىنا سايكەس ءتىرى ادامنىڭ ورگاندارى مەن تىندەرىن ترانسپلانتاسيالاۋ نەمەسە وزگە دە پايدالانۋ ءۇشىن الۋعا نەمەسە زاڭسىز الۋعا ماجبۇرلەۋ، سول سياقتى ءتىرى ادامنىڭ ورگاندارى مەن تىندەرىنە قاتىستى زاڭسىز مامىلەلەر جاساۋ – ون ەكى جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.
– باۋىر ترانسپلانتاسياسىنا كەزەككە تۇرعانداردىڭ تەك دەنساۋلىق جاعدايى ەسكەرىلە مە الدە ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى دا ەسەپكە الىنا ما؟ مىسالعا، كوبىنە ماسكۇنەمدىكتىڭ كەسىرىنەن باۋىر سيرروزىنا شالدىعادى، ەندى ءبىرى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعانىنا قاراماستان ناۋقاستانادى. العاشقى اتالعاندار ءتىزىمنىڭ باسىندا تۇرۋى مۇمكىن دە، ءبىراق ولارعا ەكىنشى ءومىر سىيلاۋ تاۋەكەلدى قاجەت ەتەدى. كەيبىرى باۋىر اۋىستىرعان سوڭ دا ادەتىنەن ارىلا الماي، قايتادان ىشىمدىككە سالىنىپ جاتادى. وسىنداي قاۋىپ-قاتەر قانشالىقتى دەڭگەيدە ەسەپكە الىنادى؟
– جاعىمسىز ادەتتەر باۋىر اۋرۋلارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە باۋىر سيرروزى سياقتى اۋرۋدىن سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولۋى مۇمكىن. ترانسپلانتاسيا پاسيەنتتەردىڭ مۇنداي ساناتىنا كونسەرۆاتيۆتى ەمدەۋدىڭ بارلىق تۇرلەرى تاۋسىلعان جانە ورگاننىڭ تولىق قالپىنا كەلتىرۋ فۋنكسياسى مۇمكىن بولماعان كەزدە قاجەت بولادى.
دارىگەردىڭ ۇسىنىمدارىن ورىنداماۋ جانە زياندى ادەتتەرگە (الكوگول، تەمەكى شەگۋ) اسەر ەتۋمەن بايلانىستى باۋىر ترانسپلانتاسياسى تۋرالى رەسمي ستاتيستيكا جوق. ترانسپلانتاسيادان كەيىنگى كەزەڭدەگى بارلىق ناۋقاستار جەرگىلىكتى تىركەلگەن جەرىندە (ەمحانادا) باقىلانادى، ءبىز تىكەلەي ترانسپلانتاسيالاۋ كەزەڭىندە («دونور-رەسيپيەنت» ۋاقىت ارالىعىندا) قىزمەت كورسەتەمىز.
– قايتىس بولعان سوڭ دونور بولۋدان ءتىرى كەزىندە قالاي باس تارتۋعا نەمەسە كەلىسۋگە بولادى؟
– قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىققا ءوز ەركىن ءبىلدىرۋ قۇقىعىن تىركەۋدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى ەكى جولمەن جۇزەگە اسىرا الادى:
- تىركەلگەن جەرى بويىنشا ەمحاناعا تىكەلەي جۇگىنگەن كەزدە، وندا جاۋاپتى تۇلعا جەكە باسىن جانە تىركەلۋ مارتەبەسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردى تەكسەرەدى، سودان كەيىن ءتيىستى ءوتىنىش نىسانىن (كەلىسىم نەمەسە كەلىسىمدى كەرى قايتارىپ الۋ/باس تارتۋ) ۇسىنادى. تولتىرىلعان نىسان تىركەلىمگە ەنگىزىلەدى، ال ءوتىنىش بەرۋشىگە 1 جۇمىس كۇنى ىشىندە مساك ۇيىمىنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى قول قويعان جانە مورىمەن بەكىتىلگەن ەرىك ءبىلدىرۋدى تىركەۋ تۋرالى انىقتاما بەرىلەدى؛
- نەمەسە قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىققا ءوز ەركىڭىزدى ۇيدەن شىقپاي-اق، «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» ۆەب-پورتالى ارقىلى تىركەۋگە بولادى: 1. ول ءۇشىن ءوتىنىش بەرۋشى پورتالعا كىرىپ، قىزمەتكە تاپسىرىس بەرۋ ءتيىس؛ 2. سودان كەيىن بارلىق قاجەتتى ورىستەر تولتىرىلادى جانە ەسق-مەن وتىنىمگە قول قويىلادى، بىرنەشە مينۋتتان كەيىن مارتەبە جاڭارتىلادى جانە ەكى تىلدە ەرىك ءبىلدىرۋ تۋرالى كۋالىك قولجەتىمدى بولادى.
وتىنىشتە بارلىق اعزالاردى نەمەسە كەيبىر ناقتى اعزانى پايدالانۋعا رۇقسات بەرۋگە بولادى. كەيىن شەشىمىڭىزدى شەكسىز رەت وزگەرتۋگە بولادى. ءوتىنىش مەرزىمسىز، ياعني ونى ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن جاڭارتۋ نەمەسە راستاۋ قاجەت ەمەس. شەشىم ادامنىڭ سوڭعى تىركەلگەن ءوتىنىشى نەگىزىندە قابىلدانادى. كەلىسىم بەرۋ مەن باس تارتۋدى كىم تىركەگەنى تۋرالى اقپارات جابىق. بۇل دەرەكتەرگە تەك رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋشىلەر ادام قايتىس بولعاننان كەيىن عانا قول جەتكىزە الادى.
سايف ساراي ايتقانداي «ىزگىلىك پەن ادىلدىك ولمەيدى». ولگەننەن كەيىن دە ادام بالاسىنا ىزگىلىك ىستەپ، ءومىرىن جالعاۋعا نيەتتەنۋ مايداندا العى شەپتە جۇگىرۋمەن تەڭدەي باتىرلىق دەپ بىلەمىز.
پىكىر قالدىرۋ