كولىك قۇرالىنىڭ بۇل ءتۇرىن قولدانۋشىلاردىڭ دەنى 16-18 جاس اراسىنداعى جەتكىنشەكتەر مەن جاستار. جاز بويى قۇرىلىس پەن جول سالۋدان باسقا اقشا كوزىن تاپپاعاندار ەندى بۇل كاسىپتى تۇراقتى ەتتى. قىمباتشىلىق زاماندا كۇنكورىستىڭ قامىن جاساپ ءجۇر. ءبىراق جول-كولىك اپاتى كوبەيىپ، «موپەدشىلەردىڭ» ءوزى مەن ماڭايىنداعىلارعا ءقاۋىپ توندىرەتىنى راس.

قالادا موپەدپەن جۇرمەسەڭ، ۇلگەرمەيسىڭ. ءبىراق موپەد پەن ساموكاتقا قاتىستى زاڭدار مەن تالاپتار كۇشەيتىلۋدە. الايدا قامشىنىڭ ءبىر ۇشى ادام ەركىندىگىن شەكتەپ، جاستاردىڭ اقشا تابۋىن قيىنداتپاي ما؟

جالپى جەتكىزۋ قىزمەتىندە جۇرگەن جاستار كىمدەر؟ اۋىلدان، نە وزگە قالادان ۇلكەن شاھارعا ءبىلىم ىزدەپ، وقۋ ءۇشىن كەلگەندەر. ستيپەندياسىنىڭ مولشەرى 30 مىڭ تەڭگەنىڭ اينالاسى. جاتاقحانادان ورىن جەتپەي، پاتەر جالداپ، ولمەستىڭ قامىن كورىپ جۇرگەن جاستار وقۋمەن قوسا جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر.

            موپەد جوندەيتىن كىشىگىرىم ورتالىقتار دا بار. سولاردىڭ ءبىرىنىڭ يەسى قازىرگى جولداعى ۋشىققان جاعدايعا قىتايلىق موپەد مىنگەن، ەرەجەسىز جۇرەتىندەر كىنالى دەيدى. ايتۋىنشا، جەتكىزۋ قىزمەتىمەن بىرگە پايدا بولعان بۇل كاسىپتە جۇرگەنىنە ءۇش جىلدان استى. كۋرەر بالالاردىڭ دەنى الىستاعى اكە-شەشەسىنە سالماق سالماي، ادال ەڭبەكپەن وزىنە اقشا تاۋىپ، ارتىلعانىن ءۇي ىشىنە بەرىپ ءجۇر.

– جول ەرەجەسىن بۇزاتىندار تەك مودەپشىلەر عانا ەمەس. كادىمگى كولىك جۇرگىزەتىندەر دە تالاپقا باعىنباي جاتادى. جول ورتاق. سوندىقتان بارىنە موپەد مىنگەن بالالاردى كىنالاۋ دۇرىس ەمەس. جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە جول بەرمەي، بۇرىلۋعا تىيىم سالىنعان جەردەن بۇرىلىپ كەتەتىن، شلەمسىز جۇرەتىندەر بار – سولاردى جازاعا تارتۋ كەرەك. ءبىراق «ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى» دەمەكشى، سوندايلاردىڭ كەسىرى بارىنە ءتيىپ جاتىر. موپەدپەن قانشا كۇرەسسە دە، موپەد مۇلدەم جوعالىپ كەتپەيدى ەندى. زامان تالابى وسى. ونلاين ساۋدا مەن جەتكىزۋ قىزمەتىنە تىيىم سالا المايسىڭ، – دەيدى كىشىگىرىم كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان قاريا.

نۇرلان، جەتكىزۋ قىزمەتىندە ىستەيدى، 20 جاستا:

– جۇمىس ۋاقىتىم تۇسكى 12-دەن كەشكى 8-گە دەيىن. ورتاشا ەسەپپەن كۇنىنە 20-25 مىڭ تەڭگەنىڭ كولەمىندە تابامىن. موپەدكە ءبولىپ ساتىپ الۋ ارقىلى قول جەتكىزدىم. جالعا العاننان گورى وسى ءتيىمدى، سەبەبى كەيىن كولىك قولىمدا قالادى. يپوتەكا مەن  كرەديتىم بار، سول ءۇشىن وقۋدىڭ سوڭىنان ءجۇرۋ قيىن دەپ شىعىپ كەتتىم. كوللەدجدەن سوڭ تۇسكەن وقۋىم بولاتىن، بۇيىرسا، الداعى جىلى قايتا تاپسىرارمىن. ازىرشە كۇنكورىستىڭ كوزى وسى بولىپ تۇر.

حان،  جەتكىزۋ قىزمەتىندە ىستەيدى، 22 جاستا:

– جەتكىزۋ قىزمەتىنە كەلگەن بەتىم وسى. قاراجات قاجەت بولعاندا ىستەيمىن، نەگىزگى جۇمىسىم بار. ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى جانە ەڭبەكتى قورعاۋ مەكەمەسىندە قىزمەت ەتەمىن. ايلىعى ورتاشا، شىعىنىمدى وتەمەيدى. بۇرىن قۇرىلىستا ىستەگەنمىن، جان ازابى سول، بەلىمدى زاقىمداپ، دەنساۋلىققا كەسىرى ءتيدى.

ايتبەك، جەتكىزۋ قىزمەتىندە ىستەيدى، 23 جاستا:

– وتباسىلى اداممىن. ايەلىم مەن بالامدى اسىراۋعا ءبىر جۇمىس جەتكىلىكسىز، اراسىندا تاكسيست بولىپ ادام تاسيمىز، جەتكىزۋ قىزمەتىندە دە جۇرەمىن، كولىك جوندەيمىن. كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىم بار، اراسىندا پوليسيا قىزمەتكەرلەرى توقتاتىپ، تەكسەرىس جۇرگىزىپ تۇرادى. باستىسى، ەرەجە ساقتاۋ كەرەك. تابىس ءارتۇرلى: ارامىزدا جۇرگەن كەيبىر جىگىتتەر ايىنا 1 ملن تابادى، ەندى ءبىرى 600-700 مىڭ تەڭگە كولەمىندە اقشا جيناقتايدى. اركىم ءوز قاجەتتىلىگىنە ساي گرافيك جاساپ العان.

بيلىك نە دەيدى؟

بۇل ماسەلە بيلىكتىڭ ءجىتى نازارىندا. ىشكى ىستەر ۆيسە-مينيسترى مارات قوجايەۆتىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ەكى كۇندە موپەديستەردىڭ كىناسىنەن 3 ادام قازا تاپتى.

«بيىل 30 تامىزدا ءماجىلىس دەپۋتاتتارىمەن بىرلەسىپ ازىرلەنگەن زاڭ جوباسى قابىلداندى. وندا ەلەكترلى ساموكات ۇعىمى، ءجۇرىپ-تۇرۋ ەرەجەلەرى، سونداي-اق ولاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى بەكىتىلگەن. بۇل شارالار ولاردىڭ ءجۇرىسىن رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەردى، ال پوليسيادا ىقپال ەتۋدىڭ ناقتى تەتىكتەرى پايدا بولدى»، – دەدى م. قوجايەۆ ۇكىمەت وتىرىسىنداعى بايانداماسىندا.

ءبىرىنشى ۆيسە-مينيستردىڭ مالىمدەۋىنشە، قىركۇيەك ايىندا عانا ساموكات جۇرگىزۋشىلەرى تاراپىنان 1،7 مىڭنان استام بۇزۋشىلىق انىقتالدى.

«ونىڭ ىشىندە 562 فاكتى بويىنشا كامەلەتكە تولماعاندار بولىپ شىقتى. بۇل ماسەلەنى پوليسيا ارقىلى شەشۋ مۇمكىن ەمەس. اكىمدىكتەر تاراپىنان ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ بويىنشا شارالار قاجەت، بولىنگەن جولاقتاردى جايلاستىرۋ، جەكە ۆەلوجولدار سالۋ، ەلەكترلى ساموكاتتاردىڭ قوزعالىسىنا تىيىم سالىنعان ايماقتارعا ءبولۋ كەرەك»، – دەيدى ول.

ءبىراق بۇل جاڭا زاڭ جۇزەگە اسۋى قانشالىقتى مۇمكىن بولماق؟! قوعامدىق كولىك پەن اۆتوموبيلدەر سىعىلىسىپ، كەپتەلىسسىز باعىتىڭا جەتپەيتىن الماتىنىڭ نەگىزگى كوشەلەرىنىڭ ءبىر شەتىن ءبولىپ بەرە الا ما؟

كوپ موپەدشىلەر جول ەرەجەسىندەگى وزدەرىنە قاتىستى تالاپتاردى بىلمەيدى. كولىكتەردىڭ اراسىنان زۋلاپ، سەڭ سوققانداي جۇرەدى. جۇرگىزۋشىلىك تاجىريبەسى بولماعاندىقتان، اعىلعان ماشينالاردىڭ قوزعالىسىن اڭداپ، بولجاي المايدى.

جاڭا زاڭ. جاڭا تالاپ

– موپەدتەرگە قاتىستى نورمالار جول ەرەجەسىنىڭ 16 جانە 24-بولىمىندە جازىلعان. بۇرىنعى ەرەجەدە موپەدشىگە جولدىڭ وڭ جاق شەتىمەن، قوعامدىق كولىك جولاعىمەن جۇرۋگە رۇقسات ەتىلگەن ەدى. بۇل تالاپ 18 قىركۇيەكتە ەرەجەدەن الىنىپ تاستالدى دا، تەك  24ء-بولىمنىڭ 168-تارماعىنداعى تىيىمدار عانا قالدى. ەندى موپەدپەن جولدىڭ كەز كەلگەن بولىگىمەن جۇرۋگە بولادى.

– موپەدشىگە اۆتوموبيليستەر سياقتى قارسى جولاققا شىعۋعا بولمايدى. ءبىراق بۇل ءۇشىن ولاردى جاۋاپقا تارتۋ قيىن، سەبەبى جۇرگىزۋشى كۋالىگى جوق.

– 30 تامىزدا كۇشىنە ەنگەن «جول ءجۇرىسى تۋرالى» زاڭداعى وزگەرىس پەن 18 قىركۇيەكتە جول ەرەجەسىندەگى جاڭا تالاپقا ساي موپەدشى تروتۋار نەمەسە جول جيەگىمەن عانا ەمەس، ۆەلوجول جانە ۆەلوجولاقپەن دە جۇرە المايدى.

– جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلىمەن جانە اۆتوماگيسترالدا جۇرۋگە تىيىم سالىنادى (قاپشاعاي تاس جولى نەمەسە ۇلكەن اينالما جولمەن جۇرۋگە بولمايدى). بۇل تىيىم جول ەرەجەسىنىڭ 16ء-بولىمى 118-تارماعىندا جازىلىپ تۇر.

– ەندى جول ەرەجەسىنىڭ 24ء-بولىمى 171-تارماعىنىڭ 8-تارماقشاسىندا موپەدشىگە شلەمسىز جولعا شىعۋعا تىيىم سالىنادى.

جاڭا تالاپقا كونۋدەن باسقا امالى جوق موپەدشىلەر وسىلاي كۇنەلتىپ ءجۇر. كوپتى سانسىراتقان، دەمالىسسىز جۇمىسقا سالعان كرەديت پەن پاتەر اقىسى. ال كولىك شۋىنان ونسىز دا مەزى بولعان قالا حالقىنىڭ ەندى زىرىلداپ وتەتىن موپەدتىڭ اششى داۋىسىنا دا قۇلاعى ۇيرەندى. تەك بىرەر جىلدا كەپتەلىستەن قورلىق كورگەن جۇرگىزۋشىلەر تۇگەل موپەدكە اۋىسىپ، الماتى مۋمبايعا اينالىپ كەتپەسە ءسارى.