«مەملەكەت گەندەرلىك تەڭدىكتى ساقتاۋعا، ايەلدەر قۇقىعىن قورعاۋعا جانە وتباسى قۇندىلىقتارىن نىعايتۋعا ءاردايىم باسا ءمان بەرەدى»، – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن جەتەكشى بيلىك ورگاندارىندا ايەلدەرگە ارنايى كۆوتالار بەرىلدى. ناتيجەسىندە، پارلامەنت پەن ءماسليحاتتارداعى ايەلدەر ۇلەسى ارتتى، بۇل باعىتتاعى جۇمىستار جالعاسۋدا.
قازىرگى كەزدە پارلامەنتتە 28 ايەل دەپۋتات بار، بۇل جالپى دەپۋتاتتار سانىنىڭ 18،9%-ى. ءماسليحاتتاردا ايەلدەردىڭ ۇلەسى – 22،7%-عا (3 415 دەپۋتاتتىڭ 774ء-ى) جەتتى.
مەملەكەتتىڭ 21 مينيسترلىگىندە، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىكتەرىندە 3 ايەل مينيستر، 8 ۆيسە-مينيستر، 3 اپپارات باسشىسى بار. سونىمەن قاتار، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنە تىكەلەي باعىنىشتى جانە ەسەپ بەرەتىن 14 مەملەكەتتىك ورگاندا 6 ايەل باسشىلىق قىزمەت اتقارادى. ەل بويىنشا سۋديا ايەلدەردىڭ جالپى سانى – 1 248 ادام (53%).
2025 جىلعى 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا، مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ايەلدەردىڭ ۇلەسى 55،8%-عا (84 482 مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ 47 158ء-ى – ايەلدەر) جەتتى. باسشىلىق لاۋازىمدارداعى ايەلدەردىڭ جالپى ۇلەسى – 39،1% (23 947 باسشىنىڭ 9 363ء-ى).
سونىمەن قاتار، ۇكىمەت ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋعا كوپ كوڭىل بولۋدە. شاعىن جانە ورتا بيزنەس يەلەرىنىڭ قۇرىلىمىندا ايەل كاسىپكەرلەردىڭ ۇلەسى 48%-عا جەتتى.
ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن قولداۋ ماقساتىندا ءبىرقاتار باعدارلامالار ىسكە اسىپ جاتىر. ماسەلەن، «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى قىزمەت ەتكەن كەزەڭ ىشىندە 4،1 ملرد تەڭگە كولەمىندە 105 مىڭنان استام ايەلدىڭ جوباسىنا قولداۋ كورسەتتى.
بۇگىندە ايەلدەردىڭ تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋعا ارنالعان ارنايى باعدارلامالار بار. «وتباسى بانك» پەن ازيا دامۋ بانكى بىرلەسىپ، «ۇماي» يپوتەكالىق باعدارلاماسىن ىسكە قوستى. ءۇش جىل ىشىندە بۇل باعدارلاما 3 660 قازاقستاندىق ايەلگە باسپانا ساتىپ الۋعا كومەكتەستى. جالپى نەسيە كولەمى – 41،2 ملرد تەڭگە. سونداي-اق، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان ايەلدەر دە ەندى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي الۋ كەزەگىنە جەكە سانات رەتىندە ەنگىزىلەتىن بولادى.
وتكەن جىلعى ەڭ ماڭىزدى وقيعالارىنىڭ ءبىرى – وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭنىڭ قابىلدانۋى. زاڭدا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك قاتاڭداتىلىپ، وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ جانە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا ءبىرقاتار نورمالار بەكىتىلدى.
پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ اكىمشىلىك پوليسيا كوميتەتىندە «وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس جانە ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ» باسقارماسى قۇرىلدى. ايەلدەر مەن كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى جىنىستىق سيپاتتاعى قىلمىستاردى تەرگەۋ ءۇشىن ارنايى ايەل تەرگەۋشىلەر تاعايىندالدى (رەسپۋبليكا بويىنشا تەرگەۋ-جەدەل توپتارىنا 280 ايەل تەرگەۋشى ەنگىزىلدى).
ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى ينسپەكتورلار 16 مىڭ ايەلدىڭ قۇقىعىن قورعادى.
اتالمىش زاڭداعى جاڭاشىلدىقتاردىڭ ءبىرى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى ۇيلەستىرەتىن ءبىرىڭعاي وتباسىن قولداۋ ورتالىقتارى جەلىسىن قۇرۋ. وسىعان بايلانىستى 2024 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنان باستاپ مۇنداي ورتالىقتاردىڭ سانى 33-تەن 104-كە دەيىن ارتتى.
قيىن ومىرلىك جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلاردى ەرتە انىقتاۋ ماقساتىندا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى (مام)، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى (ەحاقم)، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى (ءىىم) جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى (دس) ماماندارىنان قۇرالعان ءموبيلدى جۇمىس توپتارى قۇرىلدى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان 1995 جىلى بەيجىڭ دەكلاراسياسىنا قوسىلعاننان بەرى تۇراقتى گەندەرلىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋ باعىتىن نىق ۇستانىپ كەلەدى. ۇلتتىق جانە حالىقارالىق قاعيدالار بىردەي نازارعا الىنعان. وسى ماقساتتا قازاقستاندا پرەزيدەنت جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى.
اتاپ ايتقاندا، ۇلتتىق كوميسسيا ساراپشىلارى زاڭ شىعارۋ پروسەسىنە بەلسەندى تۇردە اتسالىسادى. ولاردىڭ قاتىسۋىمەن وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى جانە بالالاردى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن 50-دەن استام زاڭنامالىق اكت ازىرلەندى.
سونداي-اق، ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ساراپتامالىق توپتارى وڭىرلەردى ارالايدى. 2024 جىلى 2 مىڭ ايەل، ونىڭ ىشىندە 134 كوپبالالى وتباسى قامتىلدى. جەرگىلىكتى جەردە ماسەلەلەرگە كەشەندى تالداۋ جاسالىپ، وڭىرلىك ەرەكشەلىكتەر نازارعا الىنىپ، شەشىمدەر شىعارىلدى.
«TechnoWomen» ۇيىمى مەن حالىقارالىق «Astana Hub» تەحنوپاركى سەرىكتەسىپ، ەكىنشى جىل قاتارىنان جۇمىسسىز ايەلدەر مەن دەكرەتتەگى انالاردىڭ سيفرلىق بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا ارنالعان «IT-Aiel» جوباسىن ىسكە اسىردى. وقىتۋ باعدارلاماسىنان وتكەن العاشقى تۇلەكتەردىڭ تابىسى 45%-عا ءوستى. بيىل سيفرلىق عىلىمدار، كيبەرقاۋىپسىزدىك جانە ەلەكتروندىق كوممەرسيا بويىنشا 18 مىڭ قىز بەن ايەل ءبىلىم الدى.
سونداي-اق، ۇلتتىق كوميسسيانىڭ تۇراقتى نازارىندا رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىقتى قورعاۋ، ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋ جانە اۋىلداق جەرلەردەگى ايەلدەردى قولداۋ ماسەلەلەرى بار.
2025 جىلى دا ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا الدىنا ءبىرقاتار ماڭىزدى مىندەتتەر قويىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن كوميسسيا سانالى اتا-انا مادەنيەتىن ارتتىرۋ، وتباسى مەن نەكەنىڭ ماڭىزىن نىعايتۋ، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ بويىنشا شارالار اتقارادى.
2025 جىل گەندەرلىك ساياسات سالاسىنداعى ەكى ماڭىزدى وقيعامەن ەرەكشەلەنەدى. ءبىرى – بەيجىڭ دەكلاراسياسىنىڭ 30 جىلدىعى بولسا، ەكىنشىسى – بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ «ايەلدەر. بەيبىتشىلىك. قاۋىپسىزدىك» 1325-رەزوليۋسياسىنىڭ 25 جىلدىعى. بۇل – ايەلدەر قۇقىعىن ارتتىرۋ جانە گەندەرلىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان نەگىزگى حالىقارالىق قۇجاتتار.
قازاقستان حالىقارالىق گەندەرلىك ساياسات اياسىنداعى مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس اتقارۋدا. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 1325-رەزوليۋسياسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى جاڭارتىلدى. بۇل جوسپار حالىقارالىق ساراپشىلار مەن ديپلوماتيالىق كورپۋس تاراپىنان جوعارى باعاعا يە بولدى.
جوسپار اياسىندا گەندەرلىك ماسەلەلەر بويىنشا اسكەري كەڭەسشىلەر دايارلاۋ، قورعانىس مينيسترلىگى، ءىىم، تجم جانە پروكۋراتۋرا جۇيەسىندەگى ايەلدەردى باسشىلىق لاۋازىمدارعا ءوسىرۋ، ولاردىڭ ودان ءارى مانساپتىق جولىن باقىلاۋ جانە باسقا دا مىندەتتەر قاراستىرىلعان.
وسىلايشا، قازاقستان گەندەرلىك تەڭدىكتى نىعايتۋ جانە ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتى جويۋ ساياساتىن جۇيەلى تۇردە جالعاستىرۋدا. قۇقىقتىق جانە ينستيتۋسيونالدىق بازا نىعايتىلىپ، ايەلدەردىڭ فيزيكالىق، ينتەللەكتۋالدىق جانە رۋحاني-ادامگەرشىلىك دامۋىنا قاجەتتى جاعدايلار جاسالىپ كەلەدى.
ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى
پىكىر قالدىرۋ