پرولەتاريات كوسەمدەرىن جالعىز جامبىل عانا جىرلاعان جوق
وقىماعان شال بولساڭ دا سەن مەيلى،
وقىعاندار شەنەۋىڭە كەلمەيدى.
ايتا بەرسىن جاماندار مەن ناداندار،
اشتان ءولىپ التىن جيعان ادامدار،
ولەڭ جيعان شالدىڭ اتى ولمەيدى.
ەسەنقۇل جاقىپبەك.
ايتەۋىر الدەبىرەۋلەردىڭ اۋىزەكى ايتقانىنان با نەمەسە الدەقالاي جازا باسىپ جازعانىنان با، ۇلى جىراۋ جامبىل جارىقتىقتى كەڭەس كەزەڭىءنىڭ جەڭىستەرى مەن كوسەمدەرىن جەكە-دارا دارىپتەۋشى ەتىپ جاعىمسىز جاعىنان كوزگە شۇقىپ كورسەتۋ قىلاڭ بەرەر جايتتەر بار. سول جازا باسۋدى قاعىپ الا قويىپ، بايىبىنا بارماستان كەيىنگى جاڭا بۋىن جازباگەر جاستار «جامبىل جاكەم جىرلاعان كۇن كوسەمدەر» دەپ ءسوز اراسىنا قىستىرا سالاتىن بولىپ ءجۇر. ارينە، قازىرگى جاس قالامگەرلەردى باس سالىپ كىنالاي قويۋ دا قيىن. كەڭەستىك قوعام قۇرىلىسىن جاپپاي جامانداۋ تەندەنسياسىنىڭ اسەرى ادەبي شىعارمالارعا دا شارپۋىن تيگىزىپ، وتكەن جىلدار تۋىندىلارىن وقۋ، ولارعا قايتا ورالىپ سوعۋ ءۇردىسى سايابىرسىپ قالدى. سوندىقتان دا ءبۇگىنگى زامان قالام ۇستاعاندارى ءبارىن دە تەك وزدەرىنەن باستاعىسى كەلەدى. وتكەندى جىلى جاۋىپ قويعىلارى بار. ايتپەسە، ءسوز اراسىندا ەتەك الىپ بارا جاتقان الگىندەگىدەي «جامبىل جاكەم جىرلاعان كۇن كوسەمدەر» دەگەن قىستىرمالار ءجون-جوسىقسىز قولدانىلماس ەدى. راديو-تەلەديدار ەفيرىندە، باسپاءسوز بەتتەرىندە «كۇن كوسەمدەردى» تەك جامبىل اقىن عانا جەكەلەپ جىرلاعانداي قىپ كورسەتۋ عادەتكە اينالىپ بارا جاتقانداي. سولاردىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ قالعان وداعاي ويلاردى وياتۋ ءۇشىن سوناۋ ءبىر جىلدارعا كوز سالۋ ارتىق ەمەس سياقتى. الداعى ۋاقىتتارى تارازى باسىن تەڭ ۇستاپ، پىكىر قالىپتاستىرۋ ورايىندا مىنا تومەندەگى توپتامالاردى العا تارتپاقپىز. ياعني وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنىڭ جەمىسىن، سوسياليزم سالتاناتىن، ونىڭ سول شاقتاعى كوسەمدەرىن جامبىل جاكەلەرى جالعىز جىرلاعان جوق، كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىنداعى بارشا اقىندار، جازۋشىلار مەن جۋرناليستەر ءوز كەزەڭىنىڭ جارناماشى-جارشىلارى بولدى. زامانا دۇبىرىنە ءۇن قاتپاعان قالامگەر جوقتىڭ قاسى. ال ولاردى بايىبىنا بارماي كىنالاي سالۋ ءتىپتى قيسىنسىز نارسە. وزدەرى ءومىر سۇرگەن ورتاسىن، قوعام قۇبىلىسىن تولعاعان كەڭەس ءداۋىرى تامىرشىلارىن ايىپتاۋدان اۋلاقپىز. تەك قانا «جامبىل جاكەم جىرلاعان كۇن كوسەمدەردى» وزگە دە تالانت يەلەرى تاقىرىپتارىنا تالعاجاۋ ەتكەندىگىن بۇگىنگى بۋىن وكىلدەرىنە ۇعىندىرۋ ورايىندا سول ءبىر جىلدار تىنىسىن سەزدىرەتىن بىرەر ءۇزىندى، كەسىندىلەردى العا تارتپاقپىز. پاتشا كوڭىلدەرى كوتەرىڭكى لەپپەن تولعاعان تۇستارىنان تۇيمەدەي ءتۇيىندى شۋماقتارى عانا الىندى. ولار بىلايشا ورنەكتەلەدى:
لەنين
ادامزاتتىڭ باقىتىنا ساتى،
ايات، حاديس ۋاقىتىنا اتى.
بۇل دۇنيەنىڭ پايعامبارى لەنين.
تومەن تاپتىڭ وي-ايبارى لەنين.
...بوستاندىقتىڭ تاڭ ازانى لەنين،
ساياساتتىڭ مىس قازانى لەنين.
...زور مايداننىڭ ۇرانى دا لەنين.
كەلەشەكتىڭ قۇرانى دا لەنين!
***
جاس قازاق
جەتكىنشەگىم جاس باتىر،
ماركس، لەنين قۇرانىڭ.
ۇمتىلىپ، العا باس، باتىر،
بارلىق ونەر قۇرالىڭ.
ساكەن سەيفۋللين.
ءبىر جىل ءوتتى
لەنين، لەنين
قايران ەرىم –
دەپ ەڭبەكشىل ساعىنار.
ساعىنسا ءوزىن،
ساقتاپ ءسوزىن
تۇمار قىلار، تاعىنار.
ءسابيت دونەنتايەۆ.
قازاقستان
بۇگىن ەركىن، جەرى نۇر،
نۇرلاندىرعان – وكتيابر!
قازاقستان ەلى بۇل!
ءىلياس جانسۇگىروۆ.
گۇلدەنگەن زامان
تار زاماندى كەڭىتىپ،
كەڭىس بەرگەن وكتيابر.
باقىت ءۇشىن كۇرەستە
جەڭىس بەرگەن وكتيابر.
ساندۋعاشتاي سايراتىپ،
ءتىل بىتىرگەن وكتيابر.
سانسىز ميلليون حالقىنا
ءال بىتىرگەن وكتيابر.
جايىلىمدى تولتىرا
مال بىتىرگەن وكتيابر!
نۇرپەيىس بايعانين.
كۇن تۋدى...
كۇن تۋدى بوستاندىققا كوڭىل اشار،
وكتيابر شاپاعاتىن جۇرتقا شاشار.
ءوڭ تۇگىل، تۇسىمىزدە ويلاماۋشى ەك،
كەلەر دەپ مۇنداي زامان اسىپ-تاسار.
***
نۇر جايناعان جاساسىن
وكتيابردىڭ شۋاعى!
جۇمىسشى، جالشى جينالىپ،
سوۆەت بولدى پىراعى.
***
كىم باۋلىپ، كىم جەتكىزدى بۇل تابىسقا،
ورلەتىپ ءومىر كۇشىن مۇنشا الىسقا.
دانىشپان ۇلى لەنين ءادىل جولى
جەتكىزگەن سوۆەت حالقىن شات تۇرمىسقا!
نارتاي بەكەجانوۆ.
ازالى كۇندە
بىلمەيمىن نەگە كوزگە جاسىم كەلدى؟
جاس كەلدى، وي بيلەدى باسىمدى ەندى...
الدىندا ۇلى ۇستازدىڭ ءتاجىم قىلىپ،
ءيىلىپ قارا جەرگە باسىم كەلدى...
كولحوزدى اۋىل وسىنداي
اي تۋعا تونە قاراپ توكتى نۇردى،
توككەن نۇردان تولقىندى تۋ قۇلپىردى.
قۇلپىرعان تۋ قاسىندا باس كولحوزشى –
باقىت كۇنى باتپايتىن لەنين تۇردى!
ءسابيت مۇقانوۆ.
ەلدەن سالەم
وتكەن كۇندە كورگەن ازاپ،
كورىنگەنگە بولعان مازاق.
وكتيابردە العان ازات،
ەركىن حالىق بولعان قازاق.
ستالينگە كەلدىك بۇگىن،
ەل سالەمىن بەردىك بۇگىن!
ءابدىلدا تاجىبايەۆ.
ستالينگە
ستالين دوسىم، باۋىرىم،
بولماسا مۇنداي ءداۋىرىم.
تۇرمىستىڭ تۇرتكى تۇرىنەن
شىعا الماس ەدى اۋىلىم.
...كەمەمدە ۇلى كاپيتان،
الەمگە اتى ايگىلى.
ءقادىرلى حالىق كوسەمى،
تابجىلتىپ تابان باسپايتىن.
قايتپايتىن قايسار، قاھارمان،
تاۋ بۇركىتى ستالين!
***
استانام اتام الدىندا
دانىشپان ۇلى ۇستازىم!
سالەم بەرە مەن تۇرمىن،
كوسەمىم، كۇنىم – ستالين!
اسقار توقماعامبەتوۆ.
وتان داۋىسى
(پوەمادان ءۇزىندى)
باقىت بەرگەن، ب ا ق بەرگەن –
تاڭ جۇلدىزى ستالين!
باقىت قۇسىن قوندىرعان –
شىڭ جۇلدىزى ستالين!
باقىتتى ەلگە زاڭ جازعان،
زاڭ جۇلدىزى ستالين!
تايىر جاروكوۆ.
ستالين
(ءۇزىندى)
دانىشپانىم ستالين!
ۇلى ۇستازىم ستالين!
ساۋلە بەرگەن ومىرگە،
شولپانىمسىڭ، كۇنىمسىڭ،
جان ساياسى نۇرىمسىڭ.
جىگەرىمدى تاسىتقان،
قۋاتىمسىڭ، جىرىمسىڭ،
جۇرەكتەگى قانىمسىڭ،
قۋاتىمسىڭ، ءانىمسىڭ.
كوسەمىم، كۇنىم – ستالين،
ءۇنىم، جىرىم – ستالين!
قانىم مەنىڭ – ستالين،
قۋاتىم، ءانىم – ستالين!
كوسەمىم ۇلى ستالين
تابىم كۇنى ستالين!
قاسىم امانجولوۆ.
قارىنداسىما
بۇل لەنين زامانى،
باقىت بەرگەن، نۇر بەرگەن.
تەك ءبىزدىڭ ەل ادامى
نۇرىمەن كۇن گۇلدەنگەن.
بۇنداي شاتتىق ءومىردى،
وتكەندەردەن كىم كورگەن؟
سوڭىنان اي، وڭىنان
نۇرىن توگىپ كۇن كۇلگەن.
ابدوللا جۇماعالييەۆ.
لەنينشىلدەر لەگىندە
لەنين – ءومىر ورىندە،
ومىردەي ءوزى ماڭگىلىك.
لەنين – كوڭىل تورىندە،
كوڭىلدە ءسوزى ماڭگىلىك.
جاساۋ باقىت لەنينشىلدەر ەلىندە،
جاساۋ باقىت لەنينشىلدەر لەگىندە.
...ارمانىمىز بولماس ەدى دۇنيەدە،
از دا بولسا ۇقساي الساق لەنينگە!
ساعىنعالي سەيىتوۆ.
كوممۋنيست
كوممۋنيستەر – ادالدىقتىڭ جولداسى،
كوممۋنيستەر – حالىق دوسى، قولداسى.
تەك بۇيرىقپەن بەكىمەگەن دەمەسەڭ،
ءار كوممۋنيست كوپتى باستار قولباسى!
مۇزافار الىمبايەۆ.
مەنىڭ كوشەمنىڭ تىنىسى
كوممۋنيست پروسپەكت – مەنىڭ كوشەم!
الاڭىندا، بيىكتە لەنين كوسەم!
ءۇي، مەكەمەم، ۇكىمەتىم – ءبارى وسىندا،
ءتىپتى، ءجون-اق وسىنى ەلىم دەسەم!..
حاميت ەرعالييەۆ.
لەنين بابامىز
ۇيىمىزدە، تورىمىزدە
پورترەتتە تۇرعان كىم؟
كىمنىڭ ءجۇزى تانىس بىزگە،
بىزگە جاقىن، تۋعان كىم؟
ول – لەنين بابامىز،
ول – لەنين دانامىز!
بار بالانى باۋىر باسىپ،
سونشا جاقسى كورگەن كىم؟
بارلىق جەردەن مەكتەپ اشىپ،
باقشا سالىپ بەرگەن كىم؟
ول – لەنين بابامىز،
ول – لەنين دانامىز!
بۇركىت ىسقاقوۆ.
لەنيننىڭ ءوزى سويلەپ تۇر
اسىلى نۇردان جارالعان،
سيپاتىنا جەتپەس ءتىل.
ساڭقىلداپ ءۇنى تارالعان
دانىشپان لەنين سويلەپ تۇر.
زاڭعار شىڭدا!
شىڭداردا،
تەڭ تابىلماس تۇلعا تفۇر.
تولقىتىپ نۇرىن تۋلار دا!
لەنين!
لەنين سويلەپ تۇر!
جاقان سىزدىقوۆ.
***
ءومىرىمنىڭ ەڭ وندا قىمباتى بار،
ماڭگى ءتىرى ءيليچتىڭ نۇرلى اتى بار.
ال-قىرمىزى تاڭ بولىپ الاۋلاعان
جان كوسەمنىڭ شامشىراق سىمباتى بار.
سول عانا تەك پايعامبار، قۇدايىم دا،
مەدەتىم سول قۋانىش، ۋايىمدا.
جۇدىرىقتاي جۇرەگىم توقتاعانشا
جۇلدىزىم بوپ جانباق ول ىلايىمدا.
قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ.
لەنين تۋرالى ءان
لەنين اتا ءبىز – ۇلان،
سەنەن تۋعان شات كوڭىل.
سەنىڭ نۇرلى شۇعىلاڭ –
بىزگە اپەرگەن جاقسى ءومىر.
سەن دەگەندە شىڭدالار،
جىگەر كۇشى، جان كۇشى.
ءبىر وزىڭە ارنالار
بار بالانىڭ العىسى!
عافۋ قايىربەكوۆ.
لەنين دەپ مەن جىرلايمىن
لەنين جولى جىر جولى سارقىلمايتىن،
بيىگىنەن ءومىردىڭ جارقىلدايتىن.
لەنين اتىن بار الەم ارداقتايدى،
داريانىڭ كوزىندەي تارتىلمايتىن.
لەنين ءۇنى وشپەيدى عاسىرلاردان
لەنين بولىپ پارتيام ساڭقىلدايتىن.
زامانا جىرى
(ءۇزىندى)
لەنيننىڭ شامى نۇر توككەن،
قالاعا تەڭەپ دالانى.
وت الدىق بىردەي جەر-كوكتەن،
مەڭگەرىپ الۋان سالانى...
ءماريام حاكىمجانوۆا.
اسىل بەينە
ءبىلىمنىڭ كەنىن ىزدەسەم،
وزىڭمەن كۇندە جۇزدەسەم.
تومىڭدا تەرەڭ جۇزبەسەم –
مارجانىن جىردىڭ تىزبەس ەم.
بولسام دا قايدا كۇن-كوسەم!
وزىڭمەن ءدايىم تىلدەسەم.
اقىلىڭ اسىل ارقىراپ
جەبەيسىڭ العا كۇندە سەن!
مىڭباي راشيەۆ.
لەنين ءبىزدىڭ ماڭگىلىك
لەنين ءبىزدىڭ ماڭگىلىك قوي، سودان با،
سوزبەن ايتىپ تاۋىسپايسىڭ ەشقاشان.
ءومىر ءسۇردىم دەمەي-اق قوي سەن وندا،
ءومىر سىرىن لەنينشە ۇقپاساڭ.
كۇن كوسەمسىز بىتكەن ەمەس ءىس مۇلدە،
باسشىلىق اپ ءجۇرسىڭ ودان كۇندە سەن.
لەنيننىڭ تومىن وقۋ ۇستىندە،
ۇلى اداممەن اۋىزبا-اۋىز تىلدەسەم.
ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ.
***
البەتتە، وسىلايشا جاپپاي جىرلاۋشىلاردىڭ اراسىندا جامبىل اقىننىڭ دا ءۇنى ەرەكشە ەستىلدى. ۇلى كەۋدە قيال قاناتىنا ءمىنىپ، تاۋ سۋىنداي تاسىندى. ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەسە دە، ءسۇيىنباي سالعان سۇرلەۋمەن جاڭا زامان بولمىسىن كوكەيمەن تانىپ، تابيعي تالانتىمەن توپ جاردى. وقىعان-توقىعانداردان ءبىر مىسقال دا قالىسقان جوق. قايتا كوبىنەن ەپيكالىق كوركەمدىك جاعىنان وزىق ءجۇردى. الاتاۋ اقيىعى قولىنا قالام ۇستاعان ەمەس. دومبىراسىن سەرىك ەتىپ ولەڭ-جىردى سەلدەي اعىزدى. كوسەم بىتكەندى ەپوستىق سارىنمەن كومكەرىپ، قاي نارسەنى بولسا دا قالاي جىرلاۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. حات تانىمايتىن داڭعىل كوكىرەك قارت جىراۋ كۇندەي كۇركىرەءدى، جاسىنداي جارقىلدادى. جازۋ بىلمەيتىن جاسامىس جىرشى ابىز ونەرىنە «وقۋدىڭ مايىن ىشكەندەر» تاڭ-تاماشا قالدى. قاي تاقىرىپتى جىرلاسا دا، كىمدى جىرلاسا دا ولەڭ ورتىمەن جانىپ-كۇيدى. سوم-سوم سوزدەر، كەرەمەت كەيىپتەۋلەر قىزىل تىلدەن ءىنجۋ-مارجانداي توگىلدى. ادەبي حاتشىلار ازەر دەپ قاعازعا قوندىرىپ ۇلگەردى. ال ۇلگەرمەگەندەرى قانشاما! سولاردىڭ بىرەر پاراسى عانا مىناۋ ەدى:
كۇنسىزدەرگە كۇن بولعان،
جەر جۇزىنە نۇر بولعان
اقىلدىڭ كەنى دانىشپان.
ەزىلگەنگە قول بەرگەن،
كەمتارلارعا جول بەرگەن
زاماننىڭ ەرى ارىستان.
اداسقان حالىق زارىققان
ازاتتىق الىپ باقىتقا
ساۋلەڭدە كەلىپ تابىسقان...
قازاق ادەبيەتىنىڭ ايتۋلى ءۇش ءبايتەرەگى ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت كىمدەردەن اقىل سۇراعانداي الىپتار ەدى. مىنە، سولار دا كۇن كوسەمدەردى سومداۋدان تىس قالعان جوق. جامبىل جىراۋ دا لەنين قۇدىرەتىن اسپانداتۋدا ولاردان قالىسپاۋعا تىرىستى. ءتىپتى، ەپوستىق شالقىمالارمەن ورنەكتەپ ولەڭ تۋدىرۋدا ورگە شارىقتاتتى شابىتىن. جامبىل جىرىنىڭ سامعاۋىن نەبىر ءبىلىمپازدار جوعارى باعالاپ، تابيعي ءتۋابىتتى تالانتىنا تانتىلىك تانىتتى. «جامبىل وزگەگە ۇقسامايتىن دارا وقشاۋ بەت-بەينەسىمەن دە اسا زور قۇبىلىس» دەپ عۇلاما جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ ءوز باعاسىن بەرسە، عابيت ءمۇسىرەپوۆ اقيىق اقىندى «فەنومەن – فەنيكس» دەپ اسپانعا كوتەردى. سول سياقتى، كلاسسيك قالامگەر ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ بولسا جىرشىعا دەگەن تاڭعالىسىن جاسىرا الماي جان-جاقتى تالداۋىن العا تارتتى. «قانداي اسقان تالانت بولسا دا، كەز كەلگەن اقىندى قۇلاعىنان سۇيرەپ باياعى گومەردىڭ قاسىنا اپارىپ قويا المايسىڭ، – دەپ اقجارىلدى سۇڭعىلا قالامگەر. – ول ورىن تەك جامبىلعا عانا جاراسقان». ال، ادەبيەت پەن تاريحتى تەرەڭ بەزبەندەپ جۇرگەن قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى مۇحتار ماعاۋين شەگەلەپ ايتقان مىنانداي تۇجىرىمى ءتىپتى سالماقتى. «قازاقتى، قازاقتىڭ ادەبيەءتىن، قازاقتىڭ رۋحىن بۇكىل دۇنيەجۇزىنە ەڭ الدىمەن تانىتقان جامبىل بولدى، – دەيدى اقيقاتتان تانبايتىن اقبەرەن جازۋشى ماعاۋين نىعارلاپ. – اۋەزوۆ ەمەس، اباي ەمەس. ءبىزدىڭ ۇلى فولكلورلىق مۇرالارىمىز ەمەس. جامبىل» («جامبىل» جۋرنالى، №1، 2004 ج.).
سوندىقتان «جامبىل مەنىڭ جاي اتىم، حالىق مەنىڭ شىن اتىم» دەپ ولەڭدەتىپ وتكەن ۇلى جىراۋ جايلى جاڭساق پىكىرگە جول بەرمەيىك، جالىن جۇرەك جاس قالام يەلەرى!
ورىسباي ءابدىلدا ۇلى
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
پىكىر قالدىرۋ